[23/4/2022]
Φωτογραφία: An elderly women comforts a child as they stay inside of an underground shelter located at a metro station in Kyiv, Ukraine, March 2. REUTERS/Carlos Barria
Εκπαίδευση και πόλεμος
Πριν εβδομήντα περίπου χρόνια ο κορυφαίος Γάλλος παιδαγωγός C. Freinet έγραφε: «Σε μια εποχή που άμεσα απειλούμαστε από τον πόλεμο και βιώνουμε απροκάλυπτες εκκλήσεις για πόλεμο, δεν μπορούμε να μένουμε αδιάφοροι μπροστά στην απειλή να καταστραφεί ολόκληρο το έργο μας - έργο που δημιουργήσαμε βήμα βήμα και σκέψη σκέψη μέσα στις τάξεις μας. Οι παιδαγωγοί με το λειτούργημά τους ως εκπαιδευτικοί είναι οι φυσικοί σύμμαχοι της ειρήνης. Ο πόλεμος αναιρεί το δικαίωμα ύπαρξής τους ως εκπαιδευτικών καθώς καταστρέφει το έργο τους και εξολοθρεύει τις ελπίδες τους». Πόσο επίκαιρα είναι τα λόγια του στη σημερινή συγκυρία της πρόσφατης βάρβαρης πολεμικής εισβολής με τις οδυνηρές συνέπειές της αλλά και της αυξανόμενης γεωπολιτικής έντασης σε όλο τον πλανήτη!
Ο πόλεμος, λοιπόν, είναι η μεγάλη απειλή για το ίδιο το έργο του εκπαιδευτικού. Ένα έργο που από τη φύση του ταυτίζεται με τον διάλογο, τον ορθό λόγο, τον αλληλοσεβασμό και την ενσυναίσθηση και όχι με την απρόκλητη βία, τον ανορθολογισμό, την προπαγάνδα και την εξολόθρευση του άλλου. Ένα έργο που προσεγγίζει κριτικά το παρελθόν, την ιστορία, τις πολεμικές συγκρούσεις και την εξόντωση ανθρώπων και λαών με στόχο τη βαθιά συνειδητοποίηση για την αποφυγή της επανάληψής τους στο μέλλον αναδεικνύοντας ιδιαίτερα το μήνυμα που εκπέμπουν οι στίχοι του Θωμά Γκόρπα:
– Ποιοι ήταν πατέρα οι νικηταί και ποιοι οι ηττημένοι;
– Στον πόλεμο, παιδί μου, υπάρχουν μόνο σκοτωμένοι…
Ο πόλεμος, παράλληλα, αναιρεί την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, άρα και του εκπαιδευτικού, η οποία είναι συνδεδεμένη, σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με τρεις ύψιστες αξίες: την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη. Η ταυτότητα του εκπαιδευτικού-παιδαγωγού είναι απόλυτα συνυφασμένη με την καλλιέργεια και την υπεράσπιση, λόγω και έργω, των αξιών αυτών, οπότε η πολεμική βαρβαρότητα συνθλίβει αυτή του την αποστολή και τον εκθέτει σε τόσα αθώα μάτια και αγνές ψυχές, με τις οποίες συνομολογούσαν, πριν λίγο, στην τάξη, την πίστη τους μέσα από στους στίχους του Γιάννη Ρίτσου:
"Τ’ όνειρο του παιδιού είναι η ειρήνη.
Τ’ όνειρο της μάνας είναι η ειρήνη.
Τα λόγια της αγάπης κάτω απ’ τα δέντρα,
είναι η ειρήνη......"
Ο πόλεμος, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορους τους εκπαιδευτικούς κι ας γνωρίζουν τα όρια των δυνατοτήτων τους και τη δύναμη των απανταχού ισχυρών. Δεν είναι δυνατόν, όπως τόνιζε ο P. Freire, να αφήνονται στη μοιρολατρική παραίτηση «και τι μπορώ να κάνω» αποδεχόμενοι τον πόλεμο ως φυσική και αναπόφευκτη διάσταση της ανθρώπινης φύσης και της Ιστορίας (Μακιαβέλι). Δεν μπορούν να διδάσκουν την εξεταστέα ύλη σαν να μην υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο. Γι' αυτό, είναι σημαντικό, να ενστερνιστούν και να εφαρμόσουν στην εκπαιδευτική πράξη τις αρχές της Παιδαγωγικής της Ειρήνης, η οποία δεν αποδομεί μόνο τους ποικίλους μύθους για τους πολέμους και τις πολύπλευρες αιτίες που τους προκαλούν, αλλά καλλιεργεί τις δημοκρατικές αξίες σ΄ ένα περιβάλλον κριτικής σκέψης και ανεκτικότητας, μια αρετή που μας μαθαίνει να ζούμε με το διαφορετικό. Όμως, επισήμαινε συνεχώς ο P. Freire, κανένας δεν μπορεί να διδαχθεί την ανεκτικότητα, τον σεβασμό, το φιλειρηνικό πνεύμα σ’ ένα περιβάλλον επιβολής ή ανευθυνότητας, που δε διδάσκει και δεν παράγει δημοκρατία! Προϋποθέτει ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον στο σχολείο και στην τάξη στο οποίο λειτουργούν οι αρχές της δημοκρατίας και τίθενται όρια σεβαστά από όλους.
Εν κατακλείδι, ο "πόλεμος" των εκπαιδευτικών ενάντια στον πόλεμο είναι ένας αγώνας υπαρξιακός! Κι αυτό γιατί υπονομεύεται η ίδια η ουσία της παιδαγωγικής σχέσης, που είναι η δημιουργία ελεύθερων πολιτών, οι οποίοι οφείλουν να διδάσκονται από ένα σύγχρονο φιλειρηνικό σχολείο κατεξοχήν τις αξίες που αναδεικνύονται στους στίχους από το ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου, «Το γλωσσάριο των ανθέων»:
την ποίησιν ή την δόξα;
την ποίηση
το βαλάντιο ή την ζωή;
τη ζωή
Χριστόν ή Βαραββάν;
Χριστόν
την Γαλάτειαν ή μιαν καλύβην;
την Γαλάτειαν
την Τέχνη ή τον θάνατο;
την Τέχνη
τον πόλεμο ή την ειρήνη;
την ειρήνη [......]
ν' αγαπιέσαι ή ν' αγαπάς;
ν' αγαπώ
*Το κύριο άρθρο αυτού του τεύχους 181 έγραψε ο Διευθυντής Σύνταξης της ΝΕΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, Κώστας Αγγελάκος.
