[2/01/2023]

Ρεαλισμός ή μυθοποίηση των προγραμμάτων σπουδών;

Είναι δεδομένο πλέον ότι κάθε κυβερνητική αλλαγή (ακόμα και αλλαγή υπουργού) συνοδεύεται από δεσμεύσεις για ριζική αναμόρφωση των Προγραμμάτων Σπουδών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η αλλαγή αυτή παρουσιάζεται κάθε φορά ως πανάκεια για τη «μεταρρύθμιση» του εκπαιδευτικού συστήματος, χωρίς να έχουν διερευνηθεί οι βασικοί λόγοι της «αποτυχίας» ή της απόρριψης των υπαρχόντων ή των προηγούμενων προγραμμάτων ή οι άλλες δομικές αλλαγές που απαιτούνται στην οργάνωση και καθημερινότητα της σχολικής πράξης.

Πριν είκοσι περίπου χρόνια (25.07.2004) δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή ένα άρθρο μας με τίτλο «Ο νάρθηκας των Αναλυτικών Προγραμμάτων», στο οποίο θίγονταν βασικά προβλήματα των προγραμμάτων σπουδών του ελληνικού σχολείου. Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια και τόσες απόπειρες αναμόρφωσης, μελετώντας την πλειονότητα των πρόσφατων προγραμμάτων σπουδών που σχεδίασε το ΙΕΠ και το Υπουργείο Παιδείας, πολλές από εκείνες τις διαπιστώσεις, δυστυχώς, εξακολουθούν να ισχύουν!

«Στα προγράμματα σπουδών του ελληνικού σχολείου τα περιεχόμενα της διδασκαλίας εξακολουθούν να αποτελούν τον κύριο πυρήνα τους. Ο ατελείωτος κατάλογος των περιεχομένων (δείτε ενδεικτικά τα προγράμματα σποδών της Ιστορίας) αποδεικνύει ότι τα κριτήρια επιλογής του (πέραν των εμφανών ιδεολογικών αγκυλώσεων) δεν είναι παιδαγωγικά αλλά αποτέλεσμα μιας γνωσιολαγνείας και ενός γνωσιο-διαστροφικού άγχους να εμπεριέχονται στα Προγράμματα και οι πλέον ασήμαντες λεπτομέρειες. Αυτή η αντιπαιδαγωγική λογική οδηγεί αναπόφευκτα στη συγγραφή δυσβάστακτων (και μάλιστα πολλαπλών) σχολικών εγχειριδίων -με «περιθωριοποιημένη» τη νέα γνώση- με τα οποία επιβάλλεται στους εκπαιδευτικούς η αντίληψη ότι το περιεχόμενο (η κάλυψη της «ύλης») αποτελεί το άλφα και το ωμέγα της διδασκαλίας»

«Παράλληλα, ενώ οι συντάκτες τους διακηρύσσουν την «ανοιχτότητά(!)» τους, τα προγράμματα σπουδών είναι απολύτως κλειστά και λειτουργούν ως νάρθηκες για την εκπαιδευτική διαδικασία. Οργανωμένα με την τυπική δομή των Curriculum «καθ’ έλξιν» προς την απεραντοσύνη των περιεχομένων, αναπτύσσουν μια πληθώρα ετερόκλητων-αντιφατικών στόχων και δραστηριοτήτων με επιστέγασμα ακόμα και τον αυστηρό καθορισμό του χρόνου διδασκαλίας κάθε διδακτικής ενότητας. Πρόκειται για μια «εκρηκτική»-μαξιμαλιστική σύζευξη του στοχοθετικού μοντέλου με το παραδοσιακό μοντέλο των περιεχομένων, η οποία γεννάει την πλήρη αδιαφορία για το « αν, τι και πώς μαθαίνεις». Σ' ένα τέτοιο περιβάλλον το πολυδιαφημιζόμενο πολλαπλό βιβλίο θα εξελιχθεί αναγκαστικά (ή μάλλον σκόπιμα) σε συγγραφή απόλυτα ομοιόμορφων σχολικών εγχειριδίων χωρίς εναλλακτικές προσεγγίσεις της γνώσης και με την καλλιέργεια της ψευδαίσθησης ότι «για πρώτη φορά το κάθε σχολείο και οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν τα βιβλία».

«Σ’ αυτό το πλαίσιο ο εκπαιδευτικός, με ελλείψεις στη βασική κατάρτιση και χωρίς ουσιαστική, ενδοσχολική -στην πράξη και όχι μόνο επί της οθόνης-, επιμόρφωση, καλείται να εκτελέσει ένα διδακτικό έργο που αποφάσισαν άλλοι γι’ αυτόν. Ο ρόλος του στον σχεδιασμό και την οργάνωση της διδασκαλίας, στην παραγωγή διδακτικού υλικού εκφυλίζεται σε μια τυπική διεκπεραίωση εντολών, κατευθύνσεων και διαγωνισμάτων. Διαιωνίζεται έτσι η δογματική αντίληψη ότι η διδασκαλία είναι, και πρέπει να είναι, ένα πλαίσιο απόλυτα προβλέψιμων και αυστηρά προγραμματισμένων (άρα πολιτικά ελεγχόμενων), βημάτων τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν από κάθε καθηγητή-εργαλείο, ο οποίος μεταφέρει «γνώσεις» σε μαθητές-αντικείμενα. Πράγματι, αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο υποβιβάζει μαθητές και εκπαιδευτικούς σε άβουλους αποδέκτες μιας "σκηνοθετημένης διδασκαλίας", κατάσταση η οποία δεν συνάδει με το "πρότυπο του ελεύθερου και αυτόνομου πολίτη" που υπερτονίζουν υποκριτικά οι βασικοί σκοποί των ίδιων των προγραμμάτων σπουδών.»

«Ας μη γελιόμαστε! Όσες αναθεωρήσεις των προγραμμάτων σπουδών και να γίνουν, δεν θα αλλάξει τίποτα στο σχολείο, όσο ο εκπαιδευτικός και ο μαθητής παραμένουν «μανιώδεις καταναλωτές» τυποποιημένων εκπαιδευτικών προϊόντων και δεν είναι οι ίδιοι συμμέτοχοι-συνδιαμορφωτές των προγραμμάτων και της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ιδού «στάδιον δόξης λαμπρόν» για επίδοξους μεταρρυθμιστές και οραματιστές ενός ζωντανού και δημιουργικού σχολείου.» Προς το παρόν κάντε τόπο να περάσουν οι ποικίλοι διαχειριστές της εικονικής πραγματικότητας με το σύνθημα «γίνεται σήμερα μια πραγματική επανάσταση στο ελληνικό σχολείο».

Κωνσταντίνος Αγγελάκος

Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή, η κατά παράφραση ή διασκευή των κειμένων που περιέχονται στο τεύχος με οποιονδήποτε τρόπο (ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.