Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας είναι ένας θεσμός της Εκπαίδευσης Ενηλίκων με τεράστια εκπαιδευτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική σημασία.
Εκπαιδευτική, γιατί αποτελούν σχολεία ανοιχτού αναλυτικού προγράμματος, που προσαρμόζεται στις πραγματικές ανάγκες των εκπαιδευομένων, η προσέγγιση των οποίων είναι ολιστική και στόχο έχει τη συνολική τους ανάπτυξη.
Οικονομική, γιατί δίνουν τη δυνατότητα σε ενήλικα άτομα όλων των ηλικιών, που η ιδιαίτερα απαιτητική πλέον αγορά εργασίας τούς έχει απορρίψει ως ανειδίκευτους ή χαμηλών προσόντων εργαζόμενους, να επανασυνδεθούν με την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση, για να αποκτήσουν νέες δεξιότητες ή να αναβαθμίσουν τις υπάρχουσες, αξιώνοντας έτσι να ξαναγίνουν παραγωγικοί και ωφέλιμοι για την ατομική, την οικογενειακή και την εθνική οικονομία.
Κοινωνική, γιατί καταπολεμούν τον εναπομείναντα αναλφαβητισμό και αμβλύνουν, σε ένα βαθμό τουλάχιστον, τις μορφωτικές και κατ επέκταση ταξικές ανισότητες, φέρνοντας τη χώρα λίγο πιο κοντά στο ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Πολιτική, γιατί παρέχουν στους μαθητές τους εφόδια που τους οπλίζουν με αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα, για να αναλάβουν τις υποχρεώσεις που τους αναλογούν σε μια ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία και να διεκδικήσουν αντιστοίχως τα δικαιώματά τους ως ισότιμοι πολίτες.
Πολιτιστική, τέλος, γιατί τα ΣΔΕ φέρνουν τους εκπαιδευόμενούς τους σε επαφή με όλες τις τέχνες και τους δίνουν την ελευθερία και το κίνητρο να αναδείξει ο καθένας τα ταλέντα του και να τα καλλιεργήσει με τη βοήθεια του πολυεπιδέξιου εκπαιδευτικού και επιστημονικού δυναμικού τους, στο οποίο σημειωτέον εκτός από τους κατά αντικείμενο εκπαιδευτικούς συμπεριλαμβάνονται και σύμβουλοι σταδιοδρομίας και σύμβουλοι ψυχολόγοι.
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που είναι Δημόσια σχολεία και υπάγονται στη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και Διά Βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, απονέμουν τίτλο ισότιμο με το απολυτήριο Γυμνασίου (Νόμος 2525/1997, άρθρο 5).
Σε σχέση με το Γυμνάσιο της τυπικής εκπαίδευσης τα ΣΔΕ έχουν μεταξύ άλλων τέσσερα πλεονεκτήματα που διευκολύνουν την παρακολούθηση μαθημάτων από τον ενήλικα: η φοίτηση διαρκεί δύο μόνο έτη, δεν υπάρχουν εξετάσεις στο τέλος της χρονιάς ή διαγωνίσματα, η αξιολόγηση είναι περιγραφική και το ωράριο λειτουργίας τους είναι απογευματινό. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα πλεονεκτήματα αυτά πέραν του διευκολυντικού προς τους ενήλικους μαθητές χαρακτήρα τους έχουν και μία καθ όλα ουσιαστική διάσταση, καθώς προσδίδουν στην εκπαιδευτική διαδικασία δημιουργικό περιεχόμενο, κάτι που στην τυπική εκπαίδευση συνιστά δυστυχώς ακόμη ζητούμενο.
Θεσμικά και πρακτικά οι απόφοιτοι του ΣΔΕ πέρα από το γεγονός ότι ισχυροποιούν ή βελτιώνουν τη θέση τους στην αγορά εργασίας, μπορούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην επόμενη βαθμίδα εκπαίδευσης (Ενιαίο Λύκειο ή ΕΠΑΛ) ή σε δομές επαγγελματικής κατάρτισης, όπως Σχολές Μαθητείας του Ο.Α.Ε.Δ., Σ.Ε.Κ., Ι.Ε.Κ. κ.λπ.. Υπό αυτό το πρίσμα συνιστούν μια κομβική δομή για τη δια βίου μάθηση λειτουργώντας ως εφαλτήριο για τον ενήλικα που δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση να κάνει τη μάθηση τρόπο ζωής και να υλοποιήσει κάθε του σχέδιο και επιθυμία. Είναι, άλλωστε, γεγονός ότι πολλοί απόφοιτοι των ΣΔΕ, στη διάρκεια αυτών των είκοσι σχεδόν χρόνων λειτουργίας τους, έφτασαν μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση σπάζοντας στερεοτυπικούς ηλικιακούς, ιδεολογικούς και ταξικούς φραγμούς.
Το πρόγραμμα σπουδών επίσης διαφέρει από το αντίστοιχο της τυπικής εκπαίδευσης ως προς το περιεχόμενο, τη διδακτική μεθοδολογία και την αξιολόγηση των εκπαιδευομένων και διέπεται από τέσσερις βασικές αρχές: είναι ευέλικτο και προσαρμόζεται στις ικανότητες και στις ανάγκες των εκπαιδευομένων, εξασφαλίζοντας έτσι την ενεργό συμμετοχή τους, υποστηρίζει τους εκπαιδευόμενους σε όλους τους τομείς που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, διαθέτει πολυεπιδέξιο εκπαιδευτικό προσωπικό και συμβουλευτικές υπηρεσίες που είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στην πολυπλοκότητα των καθηκόντων τα οποία αναλαμβάνουν και διατηρεί έναν σαφή κοινωνικό και δημοκρατικό προσανατολισμό σε όλη τη μαθησιακή δραστηριότητα.
Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα είναι 25 ωρών και τα μαθήματα γίνονται απογευματινές ώρες από Δευτέρα έως Παρασκευή. Τα διδακτικά αντικείμενα (γραμματισμοί) είναι η ελληνική γλώσσα, η αγγλική γλώσσα, τα μαθηματικά, η πληροφορική, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η κοινωνική εκπαίδευση, οι φυσικές επιστήμες και η αισθητική αγωγή. Παρέχονται ακόμη συμβουλευτική σταδιοδρομίας και σύνδεση με την αγορά εργασίας και συμβουλευτική ψυχολογίας σε μαθησιακές ή άλλες δυσκολίες της ενήλικης ζωής. Τέλος, οργανώνονται σχέδια δράσης (projects), εργαστήρια και ενισχυτική διδασκαλία
Το εκπαιδευτικό τους περιεχόμενο είναι πρόδηλο ότι ανταποκρίνεται στις τρέχουσες κοινωνικές και οικονομικές προτεραιότητες. Έμφαση δίνεται στην απόκτηση βασικών προσόντων και στην ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων. Η απόκτηση γενικών γνώσεων, η χρήση των νέων τεχνολογιών, η εκμάθηση ξένης γλώσσας και η συμβουλευτική σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού βελτιώνουν σημαντικά τις δυνατότητες πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Οι κυρίαρχες διδακτικές αρχές στην εκπαιδευτική πρακτική των ΣΔΕ είναι η αυτενέργεια, η βιωματική μάθηση, η εποπτεία, η δυνατότητα επιλογής, η συμμετοχή των εκπαιδευομένων στις αποφάσεις που αφορούν τη μάθησή τους, η εξατομίκευση της διδασκαλίας, η διαθεματικότητα και ο κριτικός στοχασμός. Με άλλα λόγια, έχουν σχεδιαστεί στη βάση της παιδαγωγικής και κοινωνικοπολιτικής φιλοσοφίας του Paulo Freire και της Κριτικής Παιδαγωγικής και εμπλουτίζονται διαρκώς με τις νέες τάσεις της σύγχρονης ανδραγωγικής.
Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι ΣΔΕ λειτουργούν και στα περισσότερα Καταστήματα Κράτησης της χώρας απαλύνοντας κάπως τα δεινά του εγκλεισμού και συμβάλλοντας σημαντικά στην ενίσχυση των προϋποθέσεων ομαλής κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων.
