[03/07/2023]

Τα σχολεία των μαχητών της ζωής

Κλείνοντας έξι χρόνια σε ένα Εσπερινό σχολείο (Γυμνάσιο με λυκειακές τάξεις) και αποτιμώντας αυτή την εμπειρία, δεν μπορώ να μην σταθώ σε κάποιες πολύ σημαντικές ιδιαιτερότητες που έχει το συγκεκριμένο πλαίσιο. Το χρωστώ, νομίζω, πάνω από όλα στους μαθητές και στις μαθήτριες που φοιτούν σε αυτά και η φωνή των οποίων δεν έχει τη δύναμη να ακουστεί πέρα από τα στενά όρια του σχολείου. Επειδή, όμως, χρειάζεται να ακούγονται οι αποσιωπημένες φωνές, αν θέλουμε να υπάρχει δίκαιος διάλογος στον χώρο της εκπαίδευσης, θα προσπαθήσω να τις φέρω στο φως, έστω και μέσα από ένα σχόλιο.

Τα Εσπερινά είναι τυπικές δομές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και για αυτό διαφοροποιούνται ελάχιστα από τα Ημερήσια. Τα Αναλυτικά Προγράμματα σχεδόν ταυτίζονται, τα σχολικά εγχειρίδια είναι ίδια, οι εκπαιδευτικοί δεν χρειάζεται να έχουν κάποια ειδίκευση στην εκπαίδευση ενηλίκων, οι απουσίες έχουν σχεδόν το ίδιο όριο (μόνο 14 ώρες παραπάνω), οι εκδρομές χρειάζονται ακριβώς την ίδια διαδικασία, στις Πανελλήνιες εξετάζονται σε κοινά θέματα και πρέπει να εξασφαλίσουν την ΕΒΕ,[1] για να εισαχθούν σε μία Σχολή. Όλα αυτά αιτιολογούνται θεσμικά, αφού το απολυτήριο του Γυμνασίου και του Λυκείου των Εσπερινών είναι ισοδύναμο με αυτό των Ημερησίων. Ο νομοθέτης, όμως, στο όνομα της ισότητας καταλήγει να δημιουργεί άνισες συνθήκες για τους/τις μαθητές/-τριες των Εσπερινών, αφού φαίνεται να αγνοεί παντελώς το ιδιαίτερο πλαίσιο. Ίσως για αυτό, όταν πρωτοπήγα στο Εσπερινό, ένας μαθητής μου είπε: «Καλωσορίσατε, κυρία, στην αποθήκη…». Τι εννοούσε άραγε; Αποθήκη μαθητών, αποθήκη ιδεών, αποθήκη ονείρων; Έξι χρόνια μετά συνειδητοποιώ πως θα μπορούσε να εννοεί όλα αυτά.

Αλλά ας δούμε το πλαίσιο, όπως προέκυψε από την έρευνα δικών τους κειμένων ταυτοτήτων και από την παρατήρηση. Οι μαθητές/-τριες των Εσπερινών σχολείων είναι είτε ενήλικες -εργαζόμενοι ή μη-  είτε ανήλικοι εργαζόμενοι (για τους οποίους απαιτείται εγγραφή στην Εργάνη). Στην πλειοψηφία τους είναι περιστασιακά εργαζόμενοι, άνεργοι, γυναίκες μέσης ηλικίας, μετανάστες, ανήλικοι με μαθησιακά ή άλλα προβλήματα που συμπλήρωσαν τα 16 και δεν μπορούν να επανεγγραφούν στην Α’ Γυμνασίου των Ημερησίων.[2] Στην πλειοψηφία τους, επίσης, είχαν διακόψει τη φοίτηση στο παρελθόν είτε για να εργαστούν είτε γιατί οι γονείς τους, -ειδικά στην περίπτωση των γυναικών- έκριναν πως αρκούσε το Δημοτικό –«τι θέλει τα γράμματα μια νοικοκυρά;»- είτε γιατί είχαν επαναλάβει πολλές φορές την ίδια τάξη λόγω αδιάγνωστων στην εποχή τους μαθησιακών προβλημάτων και είχαν πειστεί πως «δεν παίρνουν τα γράμματα». Δεν είναι καθόλου εύκολο για αυτούς/-ές να περάσουν το κατώφλι του σχολείου. Η επίδραση της τραυματικής μνήμης είναι ισχυρή. Όταν το κάνουν, μετά από παρότρυνση δικών τους συνήθως ανθρώπων, είναι φοβισμένοι, απογοητεύονται εύκολα, βιώνουν με το παραμικρό ματαίωση και συχνά εγκαταλείπουν τη φοίτηση. Οι άντρες έρχονται συνήθως με τις φόρμες της δουλειάς, νηστικοί, κρατώντας καφέ στο ένα χέρι και τα βιβλία στο άλλο και συχνά κλείνουν τα μάτια στα διαλείμματα. Οι γυναίκες –αν δεν εργάζονται- επιδεικνύουν άλλη συμπεριφορά: φέρνουν κάποιο χειροποίητο φαγώσιμο από το σπίτι, το οποίο μοιράζονται με την τάξη, έχουν σχολική τσάντα, κρατούν σημειώσεις και κρέμονται κυριολεκτικά από όσα τους λέει ο καθηγητής/-τρια. Όλοι/-ες λένε «ευχαριστώ» στο τέλος του μαθήματος και «συγγνώμη» κάθε φορά που νομίζουν πως σε κούρασαν, ανοίγουν διάπλατα τα αυτιά και τα μάτια τους στις εκπαιδευτικές εκδρομές, αγωνιούν και αγχώνονται υπερβολικά μήπως δεν περάσουν την τάξη, φέρνουν βεβαιώσεις από τη δουλειά κάθε φορά που αργούν, γιατί θέλουν να αποδείξουν πως «δεν κοροϊδεύω, στη δουλειά ήμουν». Φοιτούν πιο συστηματικά όσοι/-ες έχουν εσωτερικά κίνητρα και όταν το σχολείο καταφέρνει να τους/τις πείσει πως αυτή τη φορά θα είναι αλλιώς. Όμως αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, λόγω του θεσμικού πλαισίου, με αποτέλεσμα σε αυτά τα σχολεία να υπάρχει μεγάλη σχολική διαρροή και απόρριψη λόγω απουσιών. Διαρροή που όμως φροντίζουμε να κρύβεται καλά κάτω από το χαλί. Κανείς δεν τη σχολιάζει, κανείς δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για να τη μειώσει. Έχουμε και οι εκπαιδευτικοί τις ευθύνες μας...

Τα τελευταία χρόνια προστέθηκε ένα νέο εμπόδιο. Μαθητές/-τριες που ξεκίνησαν με διάθεση να κυνηγήσουν το όνειρο, το αφήνουν λειψό: δεν φτάνουν στην πόρτα των Πανελληνίων, γιατί ο ελάχιστος χρόνος που έχουν για διάβασμα δεν επαρκεί, για να γράψουν βαθμούς που θα τους εξασφαλίσουν την ΕΒΕ. Και μπορεί κάποιος να υποστηρίξει πως με 7 και 8 δεν θα τα κατάφερναν σε κάποιο Πανεπιστήμιο. Ο ισχυρισμός αυτός, όμως, δεν φαίνεται να ευσταθεί, όταν μιλάμε για μαχητές της ζωής. Αν βρήκαν τη δύναμη να φοιτήσουν ξανά στο σχολείο για τρία, τέσσερα, πέντε χρόνια και να μάθουν τόσα νέα πράγματα, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα βρουν τη δύναμη να πετύχουν και στις σπουδές τους στο Πανεπιστήμιο. Αυτά τα έξι χρόνια είδα μαθητές/-τριες που πέρασαν (προ ΕΒΕ) με 6 και 7 να ολοκληρώνουν στα τέσσερα χρόνια ακριβώς τις σπουδές τους σε τμήματα νηπιαγωγών, δασκάλων, αγγλικής γλώσσας, φιλολογίας, ιστορίας, κοινωνιολογίας, θεολογίας, οικονομίας, παραϊατρικών, ενώ συνέχισαν να εργάζονται. Στον αντίποδα, τα τρία τελευταία χρόνια, μόνο ένας κατάφερε να πιάσει την ΕΒΕ, ενώ όποιος ρίξει μία ματιά στα αποτελέσματα των Εσπερινών θα δει πως πάνω από το 50% των θέσεων που δίνεται στους μαθητές/-τριές του μένουν κενές. Ο αγώνας είναι άνισος.

Κι όμως, θα έπρεπε να τα αγαπάμε και να τα νοιαζόμαστε τα Εσπερινά μας. Αυτά τα σχολεία είναι οι δεύτερες ευκαιρίες ανθρώπων των οποίων η ζωή δεν ήταν και δεν είναι καθόλου εύκολη. Το θεσμικό πλαίσιο επείγει να αλλάξει ριζικά: από τα Αναλυτικά Προγράμματα μέχρι τις απουσίες και την ΕΒΕ. Αλλά δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη. Άλλωστε, ποιος ασχολείται με τα Εσπερινά;

Ελευθερία Παπαμανώλη

Φωτογραφία: Εσπερινό Γυμνάσιο Λαυρίου με ΛΤ-Παναγιώτης Δρίβας

[1] Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής

[2] Να σημειωθεί πως δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για αυτούς τους μαθητές στην περίπτωση που δεν εργάζονται. Μένουν εκτός εκπαίδευσης μέχρι να γίνουν 18.

Νέα Παιδεία, τεύχος 186 (περιεχόμενα)

Πληροφορίες για τη συνδρομή του 2023