[05/07/2023]

Σύγκριση των προσεγγίσεων του Πραγματισμού και του Κριτικού Ρεαλισμού για την αιτιακή εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων

Μιχάλης Χριστοδούλου

Στόχος του άρθρου είναι η συγκριτική μελέτη των θέσεων του Πραγματισμού και του Κριτικού Ρεαλισμού για την αιτιακή εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων. Ο λόγος της επιλογής αυτής της σύγκρισης είναι ότι, πρώτον, και οι δύο παραδόσεις προσυπογράφουν την κοινωνικο-οντολογική ιδέα ότι η σχεσιακότητα αποτελεί το διακριτικό σημάδι του κοινωνικού, ή αλλιώς, ότι η σχεσιακότητα είναι αυτό που διακρίνει τα ψυχολογικά από τα κοινωνικά φαινόμενα και, δεύτερον, ότι είναι δυνατή η γνώση των μηχανισμών που παράγουν κοινωνικά φαινόμενα. Παρά την ομοιότητά τους, οι δυο αυτές θέσεις διαφέρουν ως προς το ειδικό περιεχόμενο που καταλήγουν να έχουν, τόσο σε σχέση με το τρόπο με τον οποίο ο Πραγματισμός και ο Κριτικός Ρεαλισμός αντιμετωπίζουν την σχεσιακότητα όσο και σε σχέση με τον τρόπο που προσεγγίζουν την βασισμένη στον αιτιακό μηχανισμό κοινωνική εξήγηση. Ειδικότερα, στα γραπτά του Dewey η σχεσιακότητα γινεται αντιληπτή ως διάδραση (trans-action) μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος ή μεταξύ υποκειμένου και κατάστασης. Στο πλαίσιο αυτό, δεν καθίσταται ξεκάθαρο ποιες ιδιότητες ανήκουν στη σχέση και ποιες στο άτομο, ή, τι είναι αυτό που κάνει μια κατάσταση προβληματική. Στο ίδιο σκεπτικό, δηλαδή αυτό του Πραγματισμού, η αναζήτηση του μηχανισμού εστιάζει στο παρατηρήσιμο επίπεδο της δράσης και της αντίληψης, καταλήγοντας σε μια εργαλειοκρατική προσέγγιση της αιτιότητας. Από την άλλη μεριά, η σχέση στον Κριτικό Ρεαλισμό παρουσιάζει αναδυόμενες ιδιότητες με αιτιακές δυνάμεις οι οποίες οφείλονται στο ότι αυτές οι ιδιότητες είναι καινοτόμες, μη προβλέψιμες και μη αναγώγιμες στα μέρη. Κατά συνέπεια, η αιτιακή εξήγηση αναζητείται στην σχέση μηχανισμού/συνθήκης από την οποία (σχέση) προκύπτουν προβλέψιμα και μη προβλέψιμα συμβάντα.

Λέξεις-κλειδιά: πραγματισμός, Κριτικός Ρεαλισμός, σχέση, αιτιακή εξήγηση, μηχανισμός

Νέα Παιδεία, τεύχος 186 (περιεχόμενα)

Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή, η κατά παράφραση ή διασκευή των κειμένων που περιέχονται στο τεύχος με οποιονδήποτε τρόπο (ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.

Πληροφορίες για τη συνδρομή του 2023