[10/07/2023]
Εκπαιδευτική πολιτική και αλλαγή του σχολείου
Είναι σύνηθες στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης, ειδικά στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, η αλλαγή προσώπων στο Υπουργείο Παιδείας -ακόμα κι από την ίδια πολιτική παράταξη- να συνοδεύεται από διακηρύξεις για σημαντικές αλλαγές σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Ως το τέλος της δεκαετίας του '90, κύριο σύνθημα ήταν η «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», με στόχο τη συνολική αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος. Σταδιακά την τελευταία εικοσαετία οι όροι άλλαξαν και γίνεται αναφορά σε «παρεμβάσεις», «καινοτομίες», «σημαντικές αλλαγές», στις οποίες φαίνεται να κυριαρχεί ο όρος «νέος»: νέο σχολείο , νέοι ορίζοντες, νέα γνώση, νέος εκπαιδευτικός, νέες μορφές αξιολόγησης κ.λπ.
Αυτή η ενδοσυστημική προσέγγιση των αλλαγών στην εκπαίδευση συνδέεται με μια σταδιακή αποστασιοποίηση από τη δομική αλλαγή όλου του εκπαιδευτικού οικοδομήματος και μια εμφανή μετάβαση σε μια περιπτωσιολογική και έντονα υποκειμενική οπτική, η οποία ερμηνεύεται ως μια άκρως ατομικιστική λογική προσέγγισης του σχολείου ως οργανισμού, ασύμβατη με τον κοινωνικό και πολιτισμικό του χαρακτήρα. Μια τέτοια οπτική για τον ρόλο του σχολείου είναι εύλογο να αξιοποιεί μια εικονική πραγματικότητα βελτιώσεων και προόδου στην καθημερινότητα της εκπαίδευσης. Στην πραγματικότητα, όμως, διαπιστώνεται η σύντομη τελμάτωσή της και η αναζήτηση «νέων συνθημάτων», ενώ στην ουσία το εκπαιδευτικό πλαίσιο παραμένει σε πορεία συνεχούς υποβάθμισης.
Όμως τι θα σήμαινε σήμερα η θεωρητική σύλληψη και η πρακτική εφαρμογή μιας εκπαιδευτικής πολιτικής, η οποία θα συνδέσει την αλλαγή της καθημερινότητας του σχολείου με ουσιαστικές δομικές αλλαγές στον προσανατολισμό του, ώστε να συμβαδίζει δημιουργικά με ένα τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο περιβάλλον εντελώς διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν; Ας δούμε σήμερα τις πρώτες απλές αλλά θεμελιώδεις προτάσεις.
α. Άμεση αλλαγή της διαμόρφωσης του χώρου και του χρόνου. Δεν είναι δυνατόν η αισθητική και η λειτουργία του σχολικού χώρου και της τάξης να είναι ομοιόμορφη και ισοπεδωτική, και να μην αποτυπώνει την ιδιαιτερότητα του τόπου και των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατόν χώρος μάθησης να είναι μόνο η σχολική τάξη για επτά ώρες (7) και ο κόσμος εκτός σχολείου να μην αποτελεί συστηματικά χώρο μελέτης και μάθησης. Παράλληλα, ο χρόνος να διαμορφώνεται ελεύθερα με δημιουργικό τρόπο ανάλογα τις ποικίλες ανάγκες του σχολείου και των μελών του, με σεβασμό πάντα στα δικαιώματα και τις ανάγκες τους. Επίσης, να καλλιεργείται συστηματικά με θεσμικά προβλέψιμο τρόπο η συνεργασία και η ομαδική λειτουργία διδασκόντων και μαθητών. Η διαμερισματοποιημένη τάξη του καθενός είναι παρωχημένο μόρφωμα άλλων εποχών!
β. Ριζική αναθεώρηση της μορφής και του περιεχομένου της σχολικής γνώσης. Ουσιαστική επιστημονική και παιδαγωγική τεκμηρίωση για το τι χρειάζεται να μαθαίνει ο μαθητής ανά ηλικία και τάξη, με έμφαση σε συγκεκριμένα ζητήματα. Πρώτον και σημαντικότερο: πώς θα γνωρίσει το σώμα του, πώς θα εκφράσει τη δημιουργικότητά του με ποικίλους τρόπους, και κυρίως μέσω της τέχνης; Δεύτερον: πώς θα μάθει να διαβάζει και να κατανοεί έναν κόσμο σύνθετο και πολύπλοκο στον οποίο θα ζήσει; Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να συζητήσουμε τι σημαίνει βασική γνώση σήμερα και κυρίως τι σημαίνει «γενική παιδεία» για έναν σύγχρονο νέο.
γ. Αναζήτηση του προσώπου του σύγχρονου εκπαιδευτικού. Το σχολείο δεν χρειάζεται μεγάλους αριθμούς άβουλων και εργαλειοποιημένων εκπαιδευτικών, που περιφέρονται ή έχουν αποδοθεί σε ένα ατομικιστικό κυνήγι τίτλων. Χρειάζεται αξιοπρεπώς αμειβόμενες, συγκροτημένες επιστημονικά και αξιακά προσωπικότητες σε θεμελιώδεις τομείς της γνώσης, οι οποίες θα έχουν συνείδηση του λειτουργήματος που επιτελούν και θα έχουν την ηθική και πνευματική δύναμη να το υπερασπιστούν. Η αναζήτηση τέτοιων προσώπων δεν μπορεί να βασίζεται, πλέον, σε διαγωνισμούς ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής, αλλά σε συγκροτημένες ειδικές ακαδημαϊκές μονάδες Επιμόρφωσης στα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Και φυσικά, κύριο εφόδιο αυτών των εκπαιδευτικών εκτός από την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση της Πολιτείας, θα είναι, όπως αναφέρει ο P. Freire, η θέση: «Το να μορφώνουμε και να μορφωνόμαστε σημαίνει πάντα να γονιμοποιούμε …ό,τι κάνουμε στην καθημερινότητά μας με νόημα. Σημαίνει να καταλαβαίνουμε τον κόσμο και τους εαυτούς μας και να τους μετασχηματίζουμε. Σημαίνει να μοιραζόμαστε τον κόσμο: να μοιραζόμαστε όχι απλώς τη γνώση και τις ιδέες, αλλά να μοιραζόμαστε την καρδιά. Σε μια βίαιη κοινωνία, όπως η δική μας, πρέπει να εκπαιδευόμαστε στην κατανόηση, στην τρυφερότητα, στη συμπόνια και στην αλληλεγγύη».
Κώστας Αγγελάκος
