[27/4/2025]

Ρόλο δεύτερης πρωταγωνίστριας θα διαδραματίση η Εκπαίδευση

Συνέντευξη του Νικήτα Παρίση

Τα Νέα, 12 Απριλίου 1976

Ποια θα είναι η εξέλιξη του εκπαιδευτικού συστήματος σε συσχετισμό με την περίοδο των επιστημών και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα μας;

Τα εκπαιδευτικά συστήματα που εφαρμόζονται στις διάφορες χώρες, αποσκοπούν βασικά στο να οργανώσουν τον άνθρωπο ως εσωτερική ποιότητα και, παράλληλα, να τον προετοιμάσουν να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις λειτουργίες και τις ανάγκες της πρακτικής ζωής. Η εξισορρόπηση αυτών των δύο επιδιώξεων θα επιδρούσε ανασταλτικά στην επιτακτική ωμότητα των καιρών για γρήγορη επαγγελματοποίηση του ανθρώπου και, παράλληλα, θα περιόριζε από την παιδεία την ασύμμετρη «θεωρητική» περισσολογία.

Για την ελληνική όμως πραγματικότητα η εξισορρόπηση αυτή είναι περισσότερο προβληματική, γιατί απ’ τη μια μεριά είναι ισχνή και περιορισμένη η απορροφητικότητά της, ενώ απ’ την άλλη η πολύχρονη παράδοση επιβάλλει την πρόσκτηση από τον μαθητή πολιτιστικών-μορφωτικών στοιχείων, που θα διατηρήσουν μέσα μας την ελληνική μας ιδιαιτερότητα και θα μας προφυλάξουν από τον πολυεθνικό αλλοτριωτισμό.

Στην Ελλάδα όμως επικράτησε μέχρι σήμερα εκπαιδευτικό σύστημα μονοδιάστατο και ευθύγραμμο.

Κρατημένη, εξ άλλου, η ελληνική παιδεία σε επίπεδα συντηρητικά, δεν μπορούσε να ακολουθήσει τον ρυθμό της εποχής κι έδινε την εντύπωση μιας λειτουργίας που έμενε έξω απ’ τις επιταγές των καιρών.

Έπειτα απ’ αυτές τις διαπιστώσεις καταλαβαίνει κανείς ότι το εκπαιδευτικό σύστημα που ακολουθεί μια χώρα, δεν παρουσιάζει από μόνο του δυνατότητα αυτοεξέλιξης και αυτοκινησίας, αλλά η πορεία του προσδιορίζεται από τις γενικότερες ανάγκες αυτής της χώρας και από τον τύπο του ανθρώπου που επιδιώκει να πλάσει.

Φαίνεται λοιπόν ότι από το σχήμα που πάει να πάρει το εκπαιδευτικό μας σύστημα, θα εγκαταλειφθεί στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα μας το σύνθημα «μάθε λίγο απ’ όλα» και θα περάσουμε βαθμιαία στο στάδιο του «μάθε αυτό που σου ταιριάζει». Καταλαβαίνετε, βέβαια, ότι μέσα σ’ αυτό το πολυμορφικό σύστημα επιδιώκεται να εξισορροπηθούν αντίμαχα στοιχεία: η πίεση που ασκούν οι εξελικτικές διαδικασίες στη χώρα μας, η προοπτική να μην υπάρξει πληθωρικό επιστημονικό δυναμικό που θα μένει αναπορρόφητο, καθώς και η ανάγκη να αυξηθούν τα παραγωγικά μεγέθη.

Ποιος θα είναι ο ρόλος και η συμβολή της εκπαιδεύσεως στη διαμόρφωση του νέου ανθρώπου του 2000 μ.Χ.;

Επειδή η Εκπαίδευση δεν μπορεί σε καμμιά ιστορική περίοδο να υπάρξει ως αυτόνομη εξωεποχιακή λειτουργία, αλλά επηρεάζεται και υποτάσσεται στις γενικότερες αναπτυξιακές – εξελικτικές διαδικασίες και στα επιτακτικά αιτήματα των καιρών, είναι αυτονόητο ότι, κάθε φορά, ο διαμορφωτικός της ρόλος κατατείνει στη δημιουργία ενός ανθρώινου τύπου ομόλογου με το χρώμα και το πνεύμα της εποχής.

Ένα τέτοιο ρόλο δεύτερης «πρωταγωνίστριας» θα διαδραματίσει η Εκπαίδευση στο υπόλοιπο τέταρτο του αιώνα μας, καθώς οι επικαιρικές επιτακτικότητες  θα της καθορίζουν, με λαχανιαστές εντολές, το δύσκολο έργο να προλαβαίνει να καλύπτει κάθε φορά τα αδηφάγα κενά που δημιουργούνται από τις εξελικτικές-παραγωγικές διαδικασίες.

Πώς οραματίζεσθε αυτόν τον άνθρωπο του 2000, τη διαμόρφωση του οποίου θα επιδίωκε η εκπαίδευσή σας;

Οραματίζεται βέβαια κανένας εκείνο που θα ήθελε, ως ιδανική κατάσταση, να υπάρξει στην προοπτική του  μέλλοντος. Ο άνθρωπος όμως του 2000 δεν θα είναι αυτός που οι δικοί μας οραματισμοί θα θέλανε να υπάρξει, αλλά αυτός που σκληρά θα καθοριστεί από τη φορά και την ένταση πολλών ομόρροπων δυνάμεων και παραγόντων.

Οι παράγοντες αυτοί -κοινωνικοί, οικονομικοί, παραγωγικοί, εκπαιδευτικά συστήματα- στη σύγκλισή τους θα δημιουργούν τόσο συσσωρευμένη ένταση και ισχυρές πιεστικές καταστάσεις, ώστε αναπότρεπτα, και μέσα πάντοτε από την πίεση αυτών των καταστάσεων, να προκαθορίζεται ο ανθρώπινος τύπος που θα αναπτύξει την παρουσία του, θα απλώσει τη δραστηριότητά του στα επόμενο 20-25 χρόνια.

Μια τέτοια προοπτική, που θα παγιώνει ξανά τη βασιλεία των χεριών και του ανθρώπου-χειριστή των μηχανών, είναι βέβαια δυσοίωνη, μπορεί όμως να αμβλυνθεί, αν η εκπαίδευση, προτού να ρίξη τον άνθρωπο στα συνθλιπτικά γρανάζια της παραγωγής, του στερεώσει μέσα του την ευρύχωρη σκέψη, το φιλελεύθερο φρόνημα, την ευαίσθητη και φιλόκαλη διάθεση και την αυτόνομη προβληματιζόμενη συνείδηση. Μόνο έτσι ο άνθρωπος του 2000 δεν θα φτάσει στην οριστική του αποξήρανση.

Βλέπετε κατορθωτόν τον οραματισμό σας αυτόν με τα σημερινά εκπαιδευτικά μας δεδομένα Και αν όχι, με ποιες προϋποθέσεις μπορεί να πραγματοποιηθή;

Από τη στιγμή που παραδεχτήκαμε ότι η σύγχρονη γενιά, με τις θέσεις και τα προγράμματά της, που τα επιβάλλουν αδήριτες αναγκαιότητες της πραγματικότητας, προδιαμορφώνει τον άνθρωπο του 2000, προσπαθώντας κυρίως να τον εντάξει στο κύκλωμα της παραγωγής, θα ήταν ανακόλουθο να μιλάμε για οραματισμούς.

Πάντως μια προϋπόθεση, που θα μπορούσε να αμβλύνει μια τέτοια «καθήλωση» των πολλών στο επίπεδο της στενής μόρφωσης, θα ήταν μέσα στο πολυμορφικό εκπαιδευτικό σύστημα που εγκαινιάζεται, να καθιερωθούν κοινά μαθήματα για όλους τους τύπους Σχολείων. Τα κοινά αυτά μαθήματα (Ιστορία, Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, αισθητική αγωγή κ.λπ.), που θα λειτουργούν ως αντίβαρο στην ξηρότητα και γυμνότητα της Τεχνικής Παιδείας, θα αποβαίνουν καθοριστικά της αυριανής ποιότητας που θα έχει η ζωή μας, καθώς θα ανοίγουν μπροστά στους αυριανούς τεχνικούς την ομορφιά της Τέχνης, τη δύναμη του Στοχασμού και την ακτινοβολία της Αρετής.

Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι σπουδαιότεροι παράγοντες που θα βοηθούσαν αποφασιστικά στη δημιουργία αυτών των προϋποθέσεων;

Οι παράγοντες που θα επέτρεπαν να υπάρξουν πιο ευοίωνες και ανθρώπινες προοπτικές και που θα άνοιγαν διεξόδους στα στεγανά του εκπαιδευτικού συστήματος, εξαρτώνται βασικά από τις μικρές ή μεγάλες, οπωσδήποτε όμως γενναίες, πρωτοβουλίες της Πολιτείας, τόσο στον στενό επαγγελματικό χώρο, όσο και στα πλαίσια μιας ευρύτερης μορφωτικής πολιτικής. Όταν πρυτανεύσει η άποψη το μορφωτικό αγαθό να υπάρχει η δυνατότητα να το γεύονται οι πολλοί, τα άλλα, τους παράγοντες, γιατί κάθε τι που σχετίζεται με την παιδεία και τη μορφωτική εξύψωση ενός λαού, μοιραία εντάσσεται μέσα στο πλέγμα άλλων ευρύτερων προβλημάτων. Θα πρέπει λοιπόν κανείς να έχει τον απαιτούμενο χώρο και την απλωμένη όραση, για ν’ αντικρύσει το θέμα μέσα σ’ ολόκληρο ρο φάσμα της ελληνικής πραγματικότητας.