Αν (λέω αν) πράγματι μπαίνουμε σε τροχιά εξόδου (έστω μακροπρόθεσμης) από την κρίση, αν πράγματι αρχίζει να φαίνεται κάποιο φως (έστω αμυδρό) στην άκρη του τούνελ, θα πρέπει αφού πρώτα  μαζέψουμε τα κομμάτια μας και ανασυνταχτούμε, να δείξουμε πως όλη αυτή η περιπέτεια, που διαρκεί συνεχώς επιδεινούμενη  οχτώ χρόνια τώρα και που έχει βυθίσει την Ελλάδα στην έσχατη ταπείνωση και τους Έλληνες στην έσχατη εξαθλίωση, κάτι άφησε πίσω της, κάτι θετικό για την περαιτέρω πορεία της χώρας, κάτι σαν ιστορικό μάθημα για τους νεότερους  και για τους επιγιγνομένους.

Ξέρω πως αυτό δεν είναι εύκολο και πως, αν η Ιστορία διδάσκει κάτι, αυτό είναι πως τα ίδια λάθη επαναλαμβάνονται σε ανάλογες συνθήκες  και δε θα πάψουν  να επαναλαμβάνονται  όσο η φύση του ανθρώπου παραμένει ίδια, όπως λέει ο Θουκυδίδης, δηλαδή άπληστη, φθονερή και ανικανοποίητη. Επομένως όσοι πήραν το μάθημα μέσα από το πάθημα, το πήραν, ο καθένας το δικό του,  για τον εαυτό τους  και για τα παιδιά τους ίσως. Ωστόσο τα μαθήματα   είναι χρήσιμο να ‘’παραδίδονται’’, όπως λέμε στη σχολική γλώσσα. Από τα πολλά μαθήματα της κρίσης ποιο θα πρέπει να μείνει ως χρησιμότερο;

Αν εξακολουθήσουμε να λέμε πως για όλα μας τα δεινά  φταίνε οι ξένοι που μας φθονούν, που μας μισούν, που μας ζηλεύουν, που θέλουν το κακό μας και άλλα παρόμοια, τα οποία  κυκλοφορούν ακόμη και από  χείλη πολιτικών ή αφήνονται τεχνηέντως να εννοηθούν, τότε τίποτε δεν καταλάβαμε και τίποτε δεν πρόκειται να προκύψει ως δίδαγμα για την πολιτική ωρίμανση του λαού. Θα  μείνει μόνο θυμός και μίσος για την αδικία που έγινε δήθεν στη χώρα μας, για το άδικο μαρτύριο στο οποίο την υπέβαλαν οι αχάριστοι Ευρωπαίοι και ειδικά οι κακοί Γερμανοί, με τους οποίους έχουμε και προηγούμενα.

Κακό και βλαβερό μάθημα, που εξαπατά και  κολακεύει το λαό επαναλαμβάνοντας το ίδιο ψέμα της δήθεν υπεροχής μας και της αιώνιας θυματοποίησής μας. Ωφέλιμο μάθημα είναι αυτό που βασίζεται στην πραγματικότητα. Η πραγματικότητα δεν απαλλάσσει βέβαια τους ξένους από  τις ευθύνες που τους αναλογούν.  Κυρίως όμως αναδεικνύει τη δική μας ευθύνη (την ανευθυνότητά μας εννοώ) ατομική και συλλογική, κοινωνική και πολιτική, αναλογικά μοιρασμένη. Και επειδή η πολιτική οφείλει να προστατεύει και να  οδηγεί την κοινωνία, είναι προφανές ότι αυτή και οι παθογένειές της έχουν  τη μεγαλύτερη ευθύνη.

Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει ότι όπως η σχέση ατόμου και κοινωνίας έτσι και η  σχέση  πολιτών και  πολιτικών ή κοινωνίας και  πολιτικής είναι αμφίδρομη και διαλεκτική, δηλαδή  πελατειακή και ανταλλακτική προς αμοιβαίο όφελος. Πολίτες και πολιτικοί όλου του φάσματος, ιδιώτες και κρατικοί υπάλληλοι, συντεχνίες και συνδικάτα, τράπεζες,  εταιρίες και μεσάζοντες δεν έπαψαν να συναλλάσσονται και να διαπλέκονται, να απαιτούν και να εκβιάζουν,  να εκμεταλλεύονται και να εξαπατούν   οι μεν τους δε,  ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί να  λυμαίνονται το κράτος και το δημόσιο. Αυτά οδήγησαν στο δανεισμό, στη σπατάλη, στη χρεοκοπία. Οι εξαιρέσεις  δεν ήταν αρκετές.

Αντί λοιπόν, βάζοντας ο καθένας τον εαυτό του στο απυρόβλητο, να αποδίδουμε πάντα και για τα πάντα την ευθύνη σε άλλους,  στην προκειμένη περίπτωση οι πολίτες στους πολιτικούς και οι πολιτικοί στους ξένους δανειστές, πρέπει κάποτε να μάθουμε, πολίτες και πολιτικοί,  να αναζητούμε και τη δική του ο καθένας ευθύνη κάνοντας τίμια την αυτοκριτική του. Αυτό είναι το μάθημα που θα ήταν χρήσιμο και που πρέπει να φροντίσουμε να προκύψει από την  περιπέτεια. Βήμα ωριμότητας και πολιτικής ενηλικίωσης.