Όταν οι εικόνες δακρύζουν, όταν η Παναγία εμφανίζεται στα τζάμια, όταν ο κόσμος συνωστίζεται για να αποκτήσει το «αθάνατο νερό» ή το νερό που θεραπεύει τάχα τον καρκίνο, όταν ο κόσμος πιστεύει ότι κάποιος θα σκίσει το μνημόνιο και θα επαναφέρει τη χώρα, την οικονομία, τους μισθούς, τις συντάξεις, τη ζωή στο προ της κρίσης καθεστώς, όταν ο κόσμος πιστεύει ότι κάποιος, πουλώντας τεχνολογία του θεού Απόλλωνα στον Ομπάμα, κέρδισε απεριόριστα χρήματα με τα οποία θα πληρώσει το ελληνικό χρέος, όταν ζουν οι κατάρες, οι όρκοι, τα ξόρκια, τα μάγια, τα ζώδια, τα ξωτικά, τα τάματα, οι συναλλαγές με το θεό και με τους αγίους, όταν κυριαρχεί η μυθική επένδυση της Ιστορίας, όταν η μαγκιά και το νταηλίκι, οι κραυγές και τα συνθήματα γίνονται επιχειρήματα, όταν ο άκρατος και άκριτος ελληνοκεντρισμός, οι ιδεοληψίες, οι αυταπάτες καθορίζουν την πορεία του τόπου, όταν…όταν… τότε σίγουρα κάτι δεν πάει καλά.
Είναι πολλά τα φαινόμενα που φανερώνουν ότι στον τόπο μας πλεονάζει ο ανορθολογισμός ενώ παρουσιάζει σοβαρό έλλειμμα ο ορθολογισμός. Για το έλλειμμα αυτό πολλοί Έλληνες (με πρώτο τον Υφυπουργό παιδείας) όχι μόνο δεν ανησυχούν αλλά καμαρώνουν. Διότι εμείς, λένε, είμαστε Ανατολή, είμαστε Έλληνες και Ορθόδοξοι, δεν είμαστε Δυτικοί, παπικοί ή Διαμαρτυρόμενοι. Αυτοί είναι ορθολογιστές, λένε, σαν να είναι ο ορθολογισμός κουσούρι. Αυτοί όλα τα μετρούν και τα ζυγίζουν με το λογικό, με το κέρδος και τη ζημιά, με το σωστό και το λάθος. Δεν έχουν αυτοί, όπως εμείς, θεία μανία, μέθη, πάθος, βακχεία, τρέλα. Δεν έχουν φιλότιμο, ψυχή, δε βράζει το αίμα τους. Αυτοί με το μυαλό, εμείς με την καρδιά, λένε. Αυτοί λοιπόν πορεύονται με ορθολογισμό κι εμείς με τον ανορθολογικό συναισθηματισμό μας. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις συζητήσιμες βέβαια, όχι όμως αβάσιμες.
Υπάρχει όντως διαφορά ουσιώδης από την οποία απορρέουν πολλές επιμέρους διαφορές: στον ορθολογισμό εντάσσονται η έρευνα, η μέθοδος, η ανάλυση, η εξήγηση, η απόδειξη, ενώ στον ανορθολογισμό η πίστη, ο αυτοσχεδιασμός, η φαντασία, η ποίηση. Στον ορθολογισμό ο στόχος, ο προγραμματισμός, ο σχεδιασμός, η οργάνωση, η πειθαρχία, η συνέπεια, ενώ στον ανορθολογισμό η δημιουργική αταξία, η έμπνευση, η ελευθερία, η ετοιμότητα και η ευλυγισία του πνεύματος και ο αυθορμητισμός, που συνήθως φαίνονται σαν ακαταστασία, προχειρότητα και τσαπατσουλιά. Στον ορθολογισμό ανήκουν τα πολιτικά και τα πραγματικά, στον ανορθολογισμό τα θρησκευτικά και τα μεταφυσικά αλλά και τα παραψυχικά με τον αόρατο κόσμο και τις απόκρυφες δυνάμεις, πεδίο ανεξερεύνητο και επομένως ανοιχτό στην αφέλεια και στην απάτη. Αν ο πίνακας αυτός είναι grossomodo σωστός, δείχνει τι έχουμε οι Έλληνες και τι μας λείπει.
Δεν υποτιμούμε τον ανορθολογισμό. Διαθέτει ισχυρές δημιουργικές δυνάμεις. Οι μεγάλες αποφάσεις, οι ενάρετες πράξεις, οι θυσίες, οι καλλιτεχνικές δημιουργίες δε γίνονται με το λογικό που συνιστά σύνεση και σωφροσύνη. Είναι ανησυχητική όμως η ευρεία έκταση, η χαμηλή ποιότητα, η ρηχότητα και η αφέλεια του ελληνικού ανορθολογισμού και είναι κυρίως ανησυχητικό το έλλειμμα ορθολογισμού. Ο αφελής ελληνικός ανορθολογισμός αντανακλά μια εκπαίδευση που δεν ασκεί επαρκώς τον άνθρωπο να χρησιμοποιεί και να αξιοποιεί το λογικό του, το μυαλό του, την κρίση του για την εκτίμηση των πραγμάτων. Η ελληνική εκπαίδευση θα πρέπει να δώσει περισσότερη έμφαση στον ορθό λόγο, ώστε η λογική και η κριτική σκέψη να απορροφά σταδιακά τον άλογο συναισθηματισμό, τον ανορθολογισμό και τις μυθικές ερμηνείες. Άλλωστε ο σκοπός της παιδείας, ήδη από τον Πλάτωνα, είναι «η των παίδων ολκή τε και αγωγή προς τον ορθόν λόγον».
