Τον τελευταίο καιρό στο πλαίσιο του διαλόγου για την Παιδεία έχει ανακύψει μια παλιότερη συζήτηση, που φαίνεται να εγείρει και πάλι όχι μόνο συζητήσεις αλλά και έντονες αντιπαραθέσεις. Με αφορμή ένα κείμενο που υπέγραφαν 56 πανεπιστημιακοί, οι οποίοι ζητούσαν αύξηση των ωρών διδασκαλίας των νέων ελληνικών και της αρχαιοελληνικής γραμματείας από μετάφραση, με παράλληλη κατάργηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο, το θέμα προβλήθηκε στον τύπο αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και έχει ενδιαφέρον να συζητήσουμε τα επιχειρήματα, με τα οποία κάθε πλευρά στηρίζει τη θέση της, εφόσον διάλογος πραγματικός δεν υφίσταται.
Στο κείμενο τους οι 56 πανεπιστημιακοί, αλλά και σε ένα ακόμη κείμενο που ακολούθησε 45 φιλόλογοι της Δευτεροβάθμιας, υποστηρίζουν ουσιαστικά την διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της νέας ελληνικής γλώσσας. Τα επιχειρήματα είναι επιστημονικά, με αναφορές στην επιστήμη της Γλωσσολογίας. Δεν υπάρχουν έρευνες, υποστηρίζουν, που να αποδεικνύουν ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας πλαταίνει και η χρήση της βελτιώνεται μέσα από τη συστηματική προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Δεν φαίνεται δηλαδή να γίνεται επιστημονικά αποδεκτή ούτε και επιβεβαιώνεται ερευνητικά η άποψη ότι η γνώση των προγενέστερων σταδίων της γλώσσας αποτελεί όρο και προϋπόθεση για τη γνώση της μητρικής γλώσσας.
Είναι όμως και εκπαιδευτικά, καθώς φαίνεται ότι όχι μόνο οι περισσότεροι μαθητές δεν βρίσκουν κανένα νόημα στην προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας αλλά ουσιαστικά δεν την κατακτούν με τρόπο που θα τους επέτρεπε να διευρύνουν το γλωσσικό τους κώδικα ή και να προσεγγίσουν την αρχαία ελληνική γραμματεία από το πρωτότυπο. Και δεν είναι μόνο ζήτημα μεθόδου. Δοκιμάστηκαν πολλές προσεγγίσεις και από αυτούς που αντιμάχονται την κατάργηση της διδασκαλίας της αρχαιοελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τα «παλιότερα ελληνικά» και η κειμενοκεντρική-επικοινωνιακή προσέγγιση δεν φάνηκε να αλλάζει την κατάσταση στις τάξεις. Τα παιδιά συνέχισαν να είναι παθητικά, οι εκπαιδευτικοί συνέχιζαν να εστιάζουν στους τύπους
Όσο για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, που για λίγα χρόνια τον προσεγγίζαμε στην ολότητά του μέσα από τη διδασκαλία των μεταφρασμένων κειμένων, τον περιορίσαμε σε κάποιες ψηφίδες-σπαράγματα χωρίς έναν συνεκτικό άξονα που θα αποκάλυπτε την πορεία του και θα επέτρεπε στα παιδιά να συζητήσουν τις κατακτήσεις αλλά και τις αδυναμίες του. Μια προσέγγιση που επέτρεπε σε μας να αναγνωρίσουμε την παιδευτική αξία της αρχαιότητας αλλά και του μαθήματος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Αλλά και στα περισσότερα παιδιά, όπως υποστηρίζουν οι δάσκαλοί τους.
Τα επιχειρήματα είναι και πολιτικά. Γιατί οι επιλογές μας δεν σχετίζονται μόνο με το σχολείο που θέλουμε αλλά και τους πολίτες που διαμορφώνουμε μέσα από την εκπαίδευση. Αν θέλουμε κριτικά σκεπτόμενους πολίτες δεν μπορούμε να παραμένουμε εγκλωβισμένοι σε παρωχημένα ιδεολογικά σχήματα, που συνδέουν το μάθημα των αρχαίων ελληνικών με την καλλιέργεια της εθνικής μας γλώσσας αλλά και της εθνικής μας ταυτότητας. Το μάθημα των αρχαίων ελληνικών με τον φρονηματιστικό του χαρακτήρα στήριξε για πολλά χρόνια την κυριαρχία της λόγιας γλώσσας, της καλλιεργημένης και της καθαρής, όπως υποστήριζαν οι «καθαρολόγοι». Το γλωσσικό ζήτημα έληξε με την μεταρρύθμιση του 1976, που απαντούσε σε πολιτικά και εκπαιδευτικά αιτήματα δεκαετιών και δεν ήταν καθόλου πρόχειρη και βεβιασμένη. Και δυστυχώς η επαναφορά του με διαφορετικούς τρόπους δεν μας επιτρέπει να συζητήσουμε τα πολύ σοβαρά προβλήματα της εκπαίδευσής μας.
Υπάρχει ωστόσο πολλοί που υποστηρίζουν την διατήρηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο. ΟΙ εκπαιδευτικοί αρχικά. Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Πανελλήνιας Ένωσης φιλολόγων αρχικά επιτίθενται στους πανεπιστημιακούς με μειωτικούς χαρακτηρισμούς και με αναφορές στην «αντιθεσμική» τους παρέμβαση στα εκπαιδευτικά πράγματα. Ο πανελλήνιος σύλλογος αναπληρωτών φιλολόγων επίσης εξέδωσε σχετική ανακοίνωση. Αλλά και πολλοί πανεπιστημιακοί με προεξάρχοντα τον Καθηγητή Γλωσσολογίας κ. Γεώργιο Μπαμπινιώτη αντέδρασαν έντονα στην προτεινόμενη αλλαγή. Ο Τομέας του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ εξέδωσε ένα σχετικό κείμενο. Τα επιχειρήματα είναι πολλά και με διαφορετικές αφετηρίες. Τα διατυπώνει με σαφήνεια ο κ. Μπαμπινιώτης αναφερόμενος στην «εθνική, πολιτισμική και γλωσσολογική αναγκαιότητα διδασκαλίας της διαχρονικής διάστασης της γλώσσας μας».
Γίνονται έτσι αναφορές στην ιστορικότητα της ελληνικής γλώσσας και στον ενιαίο χαρακτήρα της. Οι υπερασπιστές της διδασκαλίας της αρχαιοελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο επικαλούνται τις σχετικές ρήσεις των μεγάλων μας ποιητών, Σεφέρη και Ελύτη. Επισημαίνουν την επίδραση της αρχαιότητας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό αλλά και τη ζωντάνια της αρχαιοελληνικής γλώσσας, καθώς υπάρχει στο λεξιλόγιο όχι μόνο της ελληνικής αλλά και ποικίλων ευρωπαϊκών γλωσσών. Υπάρχουν ωστόσο και εκπαιδευτικά αλλά και συντεχνιακά επιχειρήματα. Οι ώρες των φιλολογικών μαθημάτων, υποστηρίζουν, μειώνονται δραστικά με αποτέλεσμα να υπονομεύεται ο ανθρωπιστικός προσανατολισμός της εκπαίδευσης. Στις ευρωπαϊκές χώρες οι κλασικές σπουδές ανθίζουν και η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών αποτελεί όχι μόνο εκπαιδευτικό αλλά και κοινωνικό αίτημα.
Σε όλα αυτά θα μπορούσαν να υπάρξουν νέες απαντήσεις και αντιπαραθέσεις. Βαθειά μου ωστόσο πεποίθηση είναι και το έχω ξαναγράψει - ότι χρειάζεται χωρίς εμμονές και ιδεοληψίες να δοκιμάσουμε διαφορετικούς τρόπους για να συζητήσουμε ακόμη και τις διαφορετικές μας οπτικές. Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να αναζητήσουμε τι είναι πραγματικά καλύτερο για όλα τα παιδιά. Μόνο έτσι ίσως γίνουμε πιο επινοητικοί και στοχαστικοί σε αυτή μας την αναζήτηση.
Για παράδειγμα η πρόταση για τετραετές Γυμνάσιο μας δίνει τη δυνατότητα να αρχίσουμε τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας από την Γ΄ Γυμνασίου. Ο τρόπος, η εστίαση της διδασκαλίας και ο προσανατολισμός μπορούν να συζητηθούν. Και εφόσον και οι δυο πλευρές υποστηρίζουν ότι πρέπει να στηριχθεί η διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας θα βρεθούν οι τομές εκείνες που θα επιτρέψουν να δοκιμάσουμε την καλύτερη δυνατή λύση. Δεν έχουμε άλλα περιθώρια για μάχες χαρακωμάτων…
