Από αντιθέσεις στη χώρα μας είμαστε χορτάτοι. Αυτό που μας λείπει είναι οι συνθέσεις. Ως σύνθεση εννοούμε τη συγχώνευση των διαφορών και άρα την άρση, την υπέρβαση μιας αντίθεσης με διευθέτηση κοινής αποδοχής. Ας δούμε μια διαδικασία σύνθεσης μέσα από το αντιθετικό φαινόμενο «συντήρηση πρόοδος» που είναι αρκετά ευρύ και μπορεί να λειτουργήσει ως γενικότερο παράδειγμα.
Υπάρχουν οι συντηρητικοί και οι προοδευτικοί λεγόμενοι, με εισαγωγικά ή χωρίς και ανεξάρτητα από τον πολιτικό χώρο που δηλώνουν ότι ανήκουν. Οι συντηρητικοί, όπως δηλώνει και ο όρος, δεν επιθυμούν αλλαγές. Θέλουν να παραμένουν όλα κατά το δυνατόν αμετάβλητα, να συντηρούνται, να αναπαράγονται, να επαναλαμβάνονται. Κάθε αλλαγή τη βλέπουν ως απειλή για τα κεκτημένα τους, για τη βολή τους, για την ησυχία τους. Αντίθετα οι προοδευτικοί ζητούν αλλαγές συνεχώς και σε όλα. Επιζητούν πάντα το νέο, πιστεύοντας ότι κάθε νέο είναι καλύτερο από το παλιό, ακόμη και το σκισμένο παντελόνι σε σχέση με το γερό, αν έτσι επιτάσσει η μόδα.
Οι δυο στάσεις (δοσμένες εδώ σχηματικά) είναι φανερά αντίθετες και η καθεμιά τους είναι μονοδιάστατη. Η συντηρητική θέση είναι στατική, αφήνει τα πράγματα όπως είναι με κίνδυνο να σκουριάσουν, να σαπίσουν, να μολύνουν και να δηλητηριάσουν όλο τον οργανισμό ή όλο το σύστημα, όπως συνέβη π.χ. με τον «υπαρκτό» σοσιαλισμό στις χώρες εφαρμογής του. Η προοδευτική στάση είναι δυναμική: καταργεί, ανατρέπει, κατεδαφίζει. Αλλά επειδή η αποδόμηση είναι πιο εύκολη από τη δόμηση και υπαγορεύεται συνήθως από ιδεολογική (ή άλλη) αντιπαλότητα, αφήνει συχνά μόνο χαλάσματα ή φέρνει στη θέση του γκρεμισμένου κάποιο «νέο» που είναι χειρότερο από το παλιό, όπως συνέβη π.χ. με την επανάσταση στο Ιράν, που έδιωξε μεν το Σάχη αλλά έφερε στην εξουσία τους Αγιατολάδες και το σκοταδισμό τους.
Ο Πρωταγόρας είχε πει ότι για κάθε πράγμα υπάρχουν δυο αντίθετες απόψεις. Είναι ο λόγος και ο αντίλογος, η θέση και η αντίθεση. Στη θέση και την αντίθεση ο Έγελος πρόσθεσε τη σύνθεση συμπληρώνοντας το τρίπτυχο διαλεκτικό σχήμα. Η σύνθεση είναι μια τρίτη κατάσταση που συναιρεί τη θέση με την αντίθεση συνδυάζοντας τα συγκλίνοντα στοιχεία τους και αμβλύνοντας τα αποκλίνοντα, ώστε «εκ των διαφερόντων» να προκύψει μια νέα ιδέα-θέση, ίσως η «καλλίστη αρμονία» που λέει ο Ηράκλειτος, ο πατέρας της διαλεκτικής μεθόδου σκέψης.
Αν λοιπόν θεωρήσουμε τη συντήρηση ως θέση και την αλλαγή ως αντίθεση, ποια είναι η σύνθεση; Η σύνθεση θα πρότεινε να συντηρούμε ανανεώνοντας και να ανανεώνουμε συντηρώντας. Συνδέουμε έτσι τον Παρμενίδη με τον Ηράκλειτο, το είναι με το γίγνεσθαι, την παράδοση με την εξέλιξη, την ταυτότητα με την αλλαγή, το παλιό με το νέο, χτίζοντας με υλικά του σήμερα πάνω στα χαλάσματα του χθες. Είναι μια άλλη αντίληψη, πέρα από την επικίνδυνη αφέλεια του «άλλαξέ τα όλα» ή του «μη θίγεις τα κακώς κείμενα». Η σύνθεση ζητάει να αλλάζουμε αυτό που είναι νεκρό, που δεν ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα, στις νέες συνθήκες, στις νέες ανάγκες, που αποτελεί τροχοπέδη. Παράλληλα, ζητάει να συντηρούμε κάθε βιώσιμο στοιχείο (μνήμη, αξία, ιδέα, έργο) που λειτουργεί θετικά διασφαλίζοντας ομαλή συνέχεια βίου.
Ανάλογη είναι η διαδικασία της σύνθεσης σε κάθε αντίθεση. Φαίνεται όμως ότι ο δρόμος των ζητούμενων συνθέσεων, που οδηγεί σε συνδέσεις, συναινέσεις και συνεργασίες, είναι δύσκολος. Απαιτεί ανοιχτή όραση, πνευματική ευελιξία και στοχαστικές προσαρμογές. Πιο βολικός για επίδοξους αρχηγούς και ανόητους οπαδούς είναι ο δρόμος των αντιθέσεων και των αντιπαραθέσεων που εκτρέφει πάθη, φανατισμούς και συγκρούσεις, αναπαράγοντας παντού το «ράβε- ξήλωνε» της στασιμότητας.
