Η απόφαση του υπουργείου Παιδείας να συμμορφωθεί (επιτέλους) προς την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και να αναγνωρίσει στους μαθητές το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του απαραβίαστου της θρησκευτικής τους συνείδησης και να δεχθεί τη θρησκευτική ελευθερία, χωρίς δηλώσεις του τύπου των πάλαι ποτέ κοινωνικών φρονημάτων, αποτελεί βήμα θετικό. Παρά το γεγονός ότι το υπουργείο έσπευσε να διευκρινίσει ότι το μάθημα των Θρησκευτικών παραμένει υποχρεωτικό, καθησυχάζοντας όλους εκείνους που κατατρόμαξαν με την ιδέα πως τα ελληνόπουλα, χάνοντας τα Θρησκευτικά, θα έχαναν την ευκαιρία να γίνουν καλοί χριστιανοί, καλοί πατριώτες και χρηστοί πολίτες. Ωστόσο, εξ όσων μπορώ να θυμηθώ, εμείς οι παλαιότεροι, που παρακολουθούσαμε ανελλιπώς και πάντοτε καταναγκασμένοι το μάθημα των Θρησκευτικών, δεν γίναμε δα και ευσεβέστεροι, ακόμη και αν είχαμε υποχρεωτικό εκκλησιασμό, αναγκαστική εξομολόγηση, ακόμη και αν γνωρίζαμε απ' έξω και ανακατωτά ποια είναι τα άμφια του ιεροδιακόνου και ποια του αρχιμανδρίτη. Το μόνο που θυμούμαι είναι η απαξιωτική μας διάθεση απέναντι σε αυτό το μάθημα και η καζούρα στους αγαθούς συνήθως καθηγητές των Θρησκευτικών. Από την άλλη μεριά, η μακαρίτισσα η γιαγιά μου, που δεν πήγε ούτε καν δημοτικό, και βαθιά πίστη διέθετε και, το κυριότερο, ήταν πολύ καλός άνθρωπος.
Σε τι λοιπόν έγκειται η προσφορά ενός τέτοιου μαθήματος που μολονότι διαθέτει έντονο δογματικό και κατηχητικό χαρακτήρα ούτε τη θρησκευτικότητα των ελληνοπαίδων φαίνεται να υπηρετεί ούτε την ευσέβειά τους προάγει; Ενδεχομένως σε παλαιότερες εποχές κάτι να σήμαινε αυτό το μάθημα, αλλά σήμερα τι είναι όντως εκείνο που κάνει ένα μάθημα πλήρως απαξιωμένο, για ευσεβείς και μη, τόσο απαραίτητο και υποχρεωτικό;
Ολα τα μαθήματα, θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος, έχουν ιδεολογικό και πολιτικό χαρακτήρα. Ακόμη και τα Μαθηματικά και η Χημεία. Παρά ταύτα κανείς μαθητής, χριστιανός, εθνικός ή ιουδαίος δεν μπορεί να επικαλεσθεί θέμα συνειδήσεως για να παρακολουθήσει το μάθημα της Γλώσσας ή της Ιστορίας. Οπως όμως το ίδιο το υπουργείο Παιδείας παραδέχεται το μάθημα των Θρησκευτικών μπορεί και εγείρει θέματα συνειδήσεως και προκαλεί (καλώς ή κακώς) αντιρρήσεις που σχετίζονται με την προσωπικότητα και τις απόψεις καθενός. Ειδικά μάλιστα μέσα σε μια κοινωνία η οποία ολοένα χάνει την ομοιογένειά της αυτού του είδους οι αιτιάσεις είναι εύλογες.
Γιατί λοιπόν ένας μαθητής (ορθόδοξος χριστιανός ή αλλόδοξος) υποχρεούται να αιτιολογεί την άρνησή του να παρακολουθήσει ένα τέτοιο μάθημα καθαρά κανονιστικού και θρησκευτικού περιεχομένου; «Οσοι μαθητές δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν το μάθημα των Θρησκευτικών, θα πρέπει να δηλώσουν πως ανήκουν στο Ισλάμ, ή όπου αλλού» αποφάνθηκε γνωστός άγιος, επικαλούμενος μάλιστα την προσβλητική υπουργική απόφαση που ίσχυε μέχρι πρότινος, αυτή δηλαδή που σήμερα το υπουργείο αναγκάζεται να καταργήσει έστω με μισή καρδιά.
Ούτε να δραματοποιήσουμε καταστάσεις θέλουμε ούτε μάς αρέσει να υπερβάλλουμε. Σε τι όμως διαφέρουν αυτές οι δηλώσεις των μαθητών οι οποίοι δεν θέλουν να παρακολουθούν το μάθημα των Θρησκευτικών από τις δηλώσεις νομιμοφροσύνης που ήταν σε εφαρμογή λίγες δεκαετίες πριν; Τηρουμένων των αναλογιών, σε τίποτε! Και εκείνες και οι σημερινές δηλώσεις δείχνουν, στον έναν ή στον άλλο βαθμό, την ίδια αυταρχικότητα, την απεγνωσμένη προσπάθεια μιας καταρρέουσας ιδεολογίας να κρατηθεί σε ισχύ. Και τα μεν πολιτικά παράλογα τελείωσαν ή τουλάχιστον φαίνεται να έχουν τελειώσει. Ο έλεγχος όμως των θρησκευτικών φρονημάτων φαίνεται να παραμένει αμείωτος, μολονότι, φευ, ο χρόνος ουσιαστικά έχει ήδη καταργήσει το μάθημα!
Ωστόσο το μάθημα των Θρησκευτικών δεν είναι πια και το μέγα πρόβλημα της Παιδείας και της Εκπαίδευσής μας. Αμποτε εδώ να άρχιζαν και εδώ να τελείωναν τα εκπαιδευτικά μας βάσανα. Τα Θρησκευτικά, με δηλώσεις ή μη δηλώσεις απαλλαγής, είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας περιδεούς, αναξιόπιστης και αναποτελεσματικής εν τέλει Παιδείας και Εκπαίδευσης, που παραπαίει ανερμάτιστη και χωρίς προφανείς στόχους. Το μάθημα των Θρησκευτικών δείχνει πολύ χαρακτηριστικά τι είναι όντως αυτό που μας ενδιαφέρει: τυπολατρία και μεγαλοϊδεατισμός. Για μια δήθεν «καθαρή» πατρίδα, για μια δήθεν «καθαρή» θρησκεία. Αλλά είναι αυτή η αλήθεια;
Τα πράγματα γύρω μας άλλα λένε. Η τοιχογραφία ξεφτισμένη. Το ίδιο και η Παιδεία. Με κολέγια ή μη κολέγια, με ιδιωτικά ή με δημόσια πανεπιστήμια, με αναθεωρημένα βιβλία Ιστορίας, με Αρχαία ή μη Αρχαία, με τους εκάστοτε κυβερνητικούς κομπασμούς και τις εκάστοτε αντιπολιτευτικές αντιδράσεις, η Παιδεία μας, χρόνια τώρα, πορεύεται τον δρόμο του απατηλού. Προβάλλει συνεχώς πάνω μας το μεγάλο αντεστραμμένο είδωλο μιας μίζερης, μικρής πραγματικότητας. Μια σύγχρονη Παιδεία μπορεί όλα να τα δεχθεί και να ωφεληθεί από όλα. Χωρίς στερεότυπα, χωρίς φοβίες, χωρίς κατασταλτικές ιδεοληψίες. Το μάθημα των Θρησκευτικών και κυρίως οι σχετικές συζητήσεις είναι ένα σαφές παράδειγμα της εκπαιδευτικής μας πολιτικής: επιζητούμε το δήθεν, ικανοποιούμαστε από το ανύπαρκτο. Υποθέτουμε πως έχουμε ένα πολύτιμο κέντρο που δεν πρέπει να χάσουμε από τα μάτια μας. Εχουμε;
Αμποτε το γνωστό, ρομαντικό αδειανό πουκάμισο να ήταν στις προσδοκίες μας. Αλλά ούτε και αυτό είναι. Εμείς άλλα θέλουμε: τάξη, ασφάλεια, τήρηση των κανόνων και των νόμων. Τι έχουμε από αυτά; Πού είναι και πόσο λειτουργεί η δημόσια αρετή; Τα Θρησκευτικά έχουν εκ των πραγμάτων καταργηθεί. Αλλά εμείς δεν το βλέπουμε. Τουναντίον επιμένουμε. Απαιτούμε δηλώσεις και μετάνοιες από τα παιδιά μας, ενώ εμείς οι σοβαροί, οι ευσεβείς χριστιανοί, οι χρηστοί πολίτες παραμένουμε αμετανόητοι.
