Μέχρι τη δεκαετία του 1980 σε κανένα σχολικό βιβλίο Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου δεν υπήρχαν σχόλια, ερωτήσεις, παρατηρήσεις κλπ. Ο μαθητής συνήθως απομνημόνευε το μάθημά του και καλούνταν κατά την εξέτασή του να το αφηγηθεί. Αυτός που απομνημόνευε καλύτερα τη σελίδα έπαιρνε και τον υψηλότερο βαθμό. Γι αυτό και δεν κυκλοφορούσαν στην αγορά σχολικά βοηθήματα. Δεν υπήρχαν επίσης στο Γυμνάσιο (Γυμνάσιο-Λύκειο) βιβλία για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας. Για πρώτη φορά τέτοια βιβλία πήραν στα χέρια τους οι μαθητές τη δεκαετία του '80. Στο δημοτικό το «Αναγνωστικό» περιείχε μόνον κείμενα, από τα οποία ο δάσκαλος ζητούσε καλή ανάγνωση και κατανόηση του περιεχομένου, ενώ δίδασκε γραμματικοσυντακτικό της καθαρεύουσας. Μόνο για τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά κυκλοφορούσαν στο εμπόριο μεταφράσεις των σχολικών κειμένων με γραμματικοσυντακτική ανάλυση της κάθε λέξης. Οι μεταφράσεις Παπανικολάου, Ρώσση κ.ά. έδιναν μια λύση στο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι μαθητές στα ΑΕ και Λατινικά. Η κατάσταση βέβαια ήταν λίγο περίεργη, αφού από τη μια οι μεταφράσεις κυκλοφορούσαν ελεύθερα και νόμιμα στην αγορά, κι από την άλλη οι φιλόλογοι απαγόρευαν τη χρήση τους. Για το σχολείο δηλ. ήταν παράνομες. Κι αν κάποιος μαθητής συλλαμβάνονταν να διαθέτει 'μετάφραση', το βιβλίο κατάσχονταν κι ο ίδιος άκουγε τα σχολιανά του.
Από τις αρχές όμως της δεκαετίας του '80 άρχισαν να εκδίδονται καινούρια σχολικά βιβλία, τα οποία περιείχαν σε κάθε μάθημα σχόλια, ερωτήσεις, ασκήσεις, στις οποίες ο μαθητής έπρεπε ν' απαντήσει. Για να μην προβληματίζεται ο μαθητής και 'χάνει' χρόνο, έσπευσαν οι εκδότες να του διευκολύνουν τη ζωή εκδίδοντας σχολικά 'παρα-βιβλία', τα οποία περιείχαν πολλά και διάφορα σχετικά με το κάθε κεφάλαιο του σχολικού βιβλίου, αλλά κυρίως λύσεις και απαντήσεις στα ερωτήματα του βιβλίου. Σήμερα δεν υπάρχει σχολικό βιβλίο από την Α' Δημοτικού μέχρι τη Γ' Λυκείου που να μην έχει το αντίστοιχο σχολικό 'παραβιβλίο'. Το σύνολο των εκδοτικών οίκων εκδίδει τέτοια βιβλία. Από τη στιγμή μάλιστα που τα νέα σχολικά βιβλία περιλαμβάνουν και ερωτήσεις με σημαντικό βαθμό δυσκολίας καθώς και ασκήσεις διαθεματικού χαρακτήρα, που απαιτούν σκέψη και χρόνο, τα παραβιβλία ανέλαβαν να βοηθήσουν το μαθητή. Έτσι αυτός πρώτα αγοράζει το παραβιβλίο κι ύστερα αποκτά το σχολικό βιβλίο. Με την αγορά του βοηθητικού βιβλίου ο μαθητής δε χρειάζεται να σπάσει το κεφάλι του, για να λύσει μια άσκηση. Απλά αντιγράφει την απάντηση του παραβιβλίου, με αποτέλεσμα να μην καλλιεργεί την ικανότητα να κατακτάει την αναγκαία γνώση. Κι επειδή η μαθητική αγορά είναι η μεγαλύτερη στο χώρο του βιβλίου, οι εκδοτικοί οίκοι ανταγωνίζονται ποιος θα εκδώσει ογκωδέστερα παραβιβλία. Έτσι μπορεί να ιδεί κανείς σχολικό βιβλίο 150 σελίδων και το αντίστοιχο παραβιβλίο να είναι 500 σελίδων.
Κάθε σχολικό βιβλίο είναι γραμμένο με βάση μια ορισμένη παιδαγωγική φιλοσοφία. Οι γνώσεις που παρέχει έχουν ελεγχθεί και αξιολογηθεί. Οι πληροφορίες όμως που δίνει το κάθε παραβιβλίο δεν έχουν αξιολογηθεί. Έτσι οι μαθητές, ανάλογα με το παραβιβλίο που διαθέτουν, μπορεί να διαβάσουν και φυσικά να θεωρήσουν ως 'αλήθειες' πολλά 'μαργαριτάρια'.
Εκείνο που κατορθώθηκε όλα αυτά τα χρόνια από τους εκδότες είναι να πιστέψουν μαθητές, γονείς, αλλά και εκπαιδευτικοί ότι χωρίς το σχολικό παραβιβλίο μαθητής δεν μπορεί να προκόψει στο σχολείο. Έτσι όμως ο οικογενειακός προϋπολογισμός επιβαρύνεται πάρα πολύ. Πρόκειται για μια άλλου είδους παραπαιδεία, που μπορεί να μη στοιχίζει στο γονιό όσο η φροντιστηριακή παραπαιδεία, αλλά και τα χρήματα που ξοδεύονται δεν είναι λίγα για μια εργατική και μικροαστική οικογένεια.
Τόσο έχει μπει στη συνείδηση της κοινωνίας η αναγκαιότητα του παραβιβλίου, ώστε οι υπεύθυνοι της εφημερίδας ΕΘΝΟΣ, από τις μεγαλύτερες σε κυκλοφορία, ανάγγειλαν με υπερηφάνεια ότι με κάθε φύλλο της εφημερίδας θα διανέμεται δωρεάν ένα cd, που θα περιέχει ένα παραβιβλίο του Γυμνασίου. Ταυτόχρονα θα κυκλοφορεί και σε βιβλίο το περιεχόμενο του cd, το οποίο ο καθένας θα μπορεί ν' αγοράσει με 6.5 ευρώ. Έτσι οι υπεύθυνοι θέλουν να μας πείσουν ότι η πρωτοβουλία τους αποτελεί κοινωνικό έργο, προσφορά στον μαθητή. Στην πραγματικότητα όμως, εκμεταλλευόμενοι τη θέση του παραβιβλίου στη συνείδηση μαθητών-γονιών, στοχεύουν από τη μια στην αύξηση της κυκλοφορίας της εφημερίδας, κι από την άλλη να διεισδύσουν στην αγορά της παιδείας και παραπαιδείας. Έτσι όμως δεν αντιλαμβάνονται ότι ρίχνουν νερό στο μύλο της παραπαιδείας.
Η σχέση παιδείας και παραπαιδείας, καθώς και οι κοινωνικές, ψυχολογικές και οικονομικές επιπτώσεις από τη σχέση αυτή, δεν έχει μελετηθεί. Είναι καιρός. Γιατί έχουμε φτάσει σε σημείο τόσο ο μαθητής όσο κι γονιός να πιστεύουν πως από τη μια το φροντιστήριο και μόνο σε οδηγεί στο πανεπιστήμιο κι επομένως το σχολείο-ιδιαίτερα το Λύκειο-είναι περιττό, κι από την άλλη το παραβιβλίο είναι πιο αναγκαίο και πιο χρήσιμο από το σχολικό βιβλίο. Χωρίς το παραβιβλίο μαθητής δεν μπορεί να προκόψει στο σχολείο. Αφού μάλιστα ό,τι γράφεται στο σχολικό βιβλίο εμπεριέχεται στο παραβιβλίο, μάλλον το σχολικό βιβλίο είναι περιττό.
Το πρόβλημα για μένα της διπλής παραπαιδείας, του φροντιστηρίου και του παραβιβλίου είναι πολύ σημαντικό. Πρόκειται για μια άλλη περίπτωση νεοελληνικής παθογένειας, για να μην πω σχιζοφρένειας. Και το ερώτημα είναι αν μπορεί η Πολιτεία να μας απαλλάξει από αυτή τη μορφή της παθογένειας.
