Δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ. 156/22-1-15, τεύχος Δεύτερο) το Π.Σ. του μαθήματος της Α.Ε. Γλώσσας και Γραμματείας και στις τρεις τάξεις του Γενικού Λυκείου (Γενικής Παιδείας και Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών, Ο.Π.Α.Σ.), με αβέβαιη την έναρξη ισχύος του.
Στις 34 σελίδες της υπουργικής απόφασης καθορίζονται αναλυτικά και με σαφήνεια, σύμφωνα με τις προβλεπόμενες ώρες διδασκαλίας σε κάθε τάξη, οι γενικοί σκοποί και στόχοι του μαθήματος, ερειδόμενοι στην ανθρωπιστική διάσταση της εκπαίδευσης, με κυρίαρχο σκοπό «την επαφή των μαθητών με τις πνευματικές δημιουργίες των Αρχαίων Ελλήνων, με τις οποίες συνδέεται ο νεοελληνικός και ο ευρωπαϊκός πολιτισμός». Ιδιαίτερα, επιδιώκονται η σύνδεση της Νέας Ελληνικής με την Αρχαία Ελληνική και η κατανόηση του ρόλου που διαδραμάτισε η γλώσσα στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας. Επιζητείται, επίσης, να διαπιστωθούν οι ομοιότητες, διαφορές και αναλογίες στο επίπεδο της γλωσσικής μορφής και των γλωσσικών τύπων καθώς και η ανάπτυξη όλων των ειδών γραμματισμού (γλωσσικού, γραμματικού, κριτικού, ψηφιακού)· επιπρόσθετα, γίνεται λόγος για τη μεθοδολογία της διδασκαλίας, σε όλες τις εκφάνσεις της, τη διδακτική προσέγγιση των κειμένων, την αξιολόγησης των μαθητών (διαγνωστική, διαμορφωτική, τελική) και τις ενδεικτικές διδακτικές πρακτικές.
Ως προς το περιεχόμενο, καθορίζονται τα διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα με βάση τις προβλεπόμενες, ανά τάξη, ώρες. Ειδικότερα, στην Α΄ τάξη ορίζεται ως διδακτέα ύλη η ακόλουθη: εγχειρίδιο διδασκαλίας Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Ανθολόγιο Αρχαίας Ελληνικής Ιστοριογραφίας, με επιλεγμένα κείμενα (πρωτότυπο και από μετάφραση), πρόσφορα για το επίπεδο των μαθητών, από την Ιστορία του Θουκυδίδη, τον Ξενοφώντα (Κύρου Ανάβαση Ελληνικά) και από τους ιστορικούς Πλούταρχο, Πολύβιο και Αρριανό, για αντίστοιχες διαθεματικές εργασίες. Στη Β΄ τάξη (Γενικής Παιδείας) προβλέπεται η διδασκαλία της τραγικής ποίησης: της σοφόκλειας Αντιγόνης (πρωτότυπο και από μετάφραση) χωρίς τη δυνατότητα εναλλακτικής επιλογής με τον Οιδίποδα Τύραννο και του Προμηθέα Δεσμώτη, του Αισχύλου, από μετάφραση, για συγκριτική ανάγνωση. Η απουσία του Ευριπίδη δικαιολογείται εμμέσως από τη διδασκαλία της τραγωδίας Ελένη στην Γ΄ Γυμνασίου, από μετάφραση. Στην Ο.Π.Α.Σ. ορίζεται, ως διδακτέα ύλη, ο Υπέρ του Αδυνάτου λόγος του Λυσία εύληπτο και σύντομο κείμενο, διδασκόμενο επί σειρά ετών και συνεχίζεται η διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Θεματογραφίας, από ειδικό βιβλίο. Τέλος, στην Γ΄ τάξη η δεκάωρη διδασκαλία του μαθήματος περιορίζεται μόνο στην Ο.Π.Α.Σ., και περιλαμβάνει Θεματογραφία, ως συνέχεια του βιβλίου της Β΄ Λυκείου, και Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, με ιστορικά και φιλοσοφικά κείμενα. Συγκεκριμένα, ο ιστορικός λόγος περιλαμβάνει, από τον Θουκυδίδη, τον Επιτάφιο του Περικλή, κορυφαίοι ύμνο της αθηναϊκής δημοκρατίας, επιλογή κειμένων από τα «Σικελικά» (6ο και 7ο βιβλία) και τον «Διάλογο Αθηναίων Μηλίων» (Ε, 84-116), από μετάφραση, για συγκριτική ανάγνωση. Ο φιλοσοφικός λόγος περιλαμβάνει την Απολογία του Σωκράτη και τους πλατωνικούς μύθους «τον Προμηθέα και Επιμηθέα», για τη γένεση του κόσμου (Πρωταγόρας) και «την αλληγορία του σπηλαίου» (Πολιτεία), με αντίστοιχο διδακτικό υλικό πλαισίωσης, καθώς και τέσσερα αποσπάσματα από πραγματείες του Αριστοτέλη, με κεντρικό θέμα όλων τη γνώση.
Αξιολογώντας το νέο Πρόγραμμα Σπουδών θεωρούμε ότι, στο σύνολό του, ανταποκρίνεται στους προδιαγεγραμμένους σκοπούς και στόχους της διδασκαλίας του μαθήματος, ενώ η επιλογή των κειμένων καλύπτει, στο μέτρο του δυνατού, το ευρύτερο φάσμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Βέβαια, αρνητικό σημείο παραμένει η ολιγόωρη διδασκαλία του μαθήματος στη Β΄ Λυκείου για τη ρύθμιση αυτής φυσικά δεν ευθύνονται οι συντάκτες του Π.Σ. τόσο στη Γενική Παιδεία (2 ώρες) όσο και στην Ο.Α.Σ. (3 ώρες), όπου η ΑΕ Γραμματεία διδάσκεται μόνο μια φορά την εβδομάδα, δίκην μαθήματος του Σ.Ε.Π., με όλες τις συνακόλουθες επιπτώσεις στη διδασκαλία της. Ακόμη, η παντελής αφαίρεση της ΑΕ Γραμματείας από την Γ΄ τάξη (Γενική Παιδεία), από όπου εξοβελίστηκε, ως μη έδει, η διδασκαλία του Επιταφίου Λόγου, κορυφαίου δημιουργήματος του αρχαίου ελληνικού λόγου και μανιφέστου του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Στις επί μέρους επισημάνσεις, παρατηρούμε ότι δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στον Θουκυδίδη (Α΄ και Γ΄ τάξεις), έναντι άλλων γνωστικών αντικειμένων: για παράδειγμα, αισθητή είναι η απουσία, στην Ο.Α.Σ., της επικής ποίησης έστω και με ένα μικρό απόσπασμα ομηρικού κειμένου, από την Ιλιάδα (Γ, Τειχοσκοπία, Ω, Θρήνοι) ή την Οδύσσεια (ε, σχεδία του Οδυσσέως ψ, αναγνωρισμός) καθώς και ο εξοβελισμός των λυρικών ποιητών, μολονότι η Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση, δυναμική και πολυδιάστατη, παρά την αποσπασματικότητά της, διδάσκονταν μέχρι τώρα στη Β΄ Λυκείου. Αντίθετα, υπερτονίζεται η Θεματογραφία (4 ώρες στην Γ΄ τάξη), εστιάζοντας έτσι τη διδασκαλία σε μια φορμαλιστική προσέγγιση της γλώσσας η οποία θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί στο Γυμνάσιο απεμπολώντας συνακόλουθα την ερμηνευτική προσέγγιση των κειμένων.
Εύστοχη κρίνεται η επιλογή του «Διαλόγου Μηλίων Αθηναίων», - πρόταση που είχε διατυπώσει στο παρελθόν ο Φάνης Κακριδής-, ως αντιστάθμισμα στην εξιδανίκευση της αρχαίας Αθήνας: ένα κείμενο μοναδικής ιδιαιτερότητας, σύμβολο, με δραματική επικαιρότητα, της θαρραλέας αντιπαράταξης των μικρών λαών στην υπεροψία του δυνατού, που διδάσκεται, από πολύ καιρό, και στα σχολεία της Κύπρου, στην Α΄ Λυκείου (Βλ. Υπουργείο Παιδείας, Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, Δημηγορίες Επιλογή. Λευκωσία 1992).
Ως προς το φιλοσοφικό λόγο, η επιλογή της Απολογίας του Σωκράτη δεν κρίνεται επιτυχής, γιατί το κείμενο παρουσιάζει ιδιαίτερες γλωσσικές και μεταφραστικές δυσκολίες. Προτιμότερη θεωρούμε τη διδασκαλία, όπως και παλαιότερα, από το πρωτότυπο, του πλατωνικού Κρίτωνα ή αποσπασμάτων από τον Φαίδωνα, και τη διδασκαλία της Απολογίας από μετάφραση, για συνανάγνωση.
Ως προς τη διδασκαλία του Αριστοτέλη νομίζουμε ότι τα επιλεγόμενα κείμενα παρέχουν μόνο μια αποσπασματική γνώση του έργου του φιλοσόφου, - όπως γίνεται ήδη με το εν χρήσει εγχειρίδιο του Φιλοσοφικού Λόγου -, χωρίς να προσεγγίζουν την ουσία του αριστοτελικού στοχασμού. Ως ισοστάθμιση, θα μπορούσε κάλλιστα να επιλεγεί ένα ολοκληρωμένο κείμενο από τα Ηθικά Νικομάχεια (π.χ. περί φιλίας) ή από την Αθηναίων Πολιτεία, όπου γίνεται συνοπτική παρουσίαση των θεσμών του κλεινού άστεως και ιστορική επισκόπηση της ανάπτυξης του αθηναϊκού πολιτεύματος.
Καταλήγοντας, θεωρούμε ότι η σύνταξη νέων Π.Σ., - απαραιτήτως και με την ενεργό συμμετοχή των Επιστημονικών Ενώσεων πρέπει να συμβαδίζει και με την αντίστοιχη ανασύνταξη των Π.Σ. του Γυμνασίου, ώστε να μην παρατηρούνται επικαλύψεις στα γνωστικά αντικείμενα διδασκαλίας, αλλά και να επιδιώκεται η ολοκλήρωση της διδακτέας ύλης, ιδιαίτερα στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Είναι, επίσης, αυτονόητο ότι τα νέα εγχειρίδια πρέπει να εναρμονίζονται με τη φιλοσοφία του Π.Σ. και, επιπρόσθετα, να είναι ευσύνοπτα και εύληπτα, με κατατοπιστικά εισαγωγικά σημειώματα και φροντισμένο λεξιλογικό και ερμηνευτικό σχολιασμό.
