Μιλάμε συχνά για την κριτική σκέψη, τη σημασία της, την ανάγκη της καλλιέργειάς της στο σχολείο. Λέμε πως η καλλιέργεια και η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης πρέπει να είναι βασικός σκοπός της εκπαίδευσης του ανθρώπου, προσθέτοντας ότι το σχολείο δυστυχώς δε φροντίζει ιδιαίτερα γι αυτό, δεν ενισχύει το διάλογο και την προσωπική άποψη, ότι το σχολείο θητεύει κυρίως στην «παπαγαλία» - εχθρό της κριτικής σκέψης.
Η «παπαγαλία» στο σχολείο είναι βέβαια εχθρός της κριτικής σκέψης αλλά όχι ο μόνος ούτε ο χειρότερος. Πιο μεγάλος εχθρός είναι ο δογματισμός, ο δογματικός λόγος του δασκάλου (και του βιβλίου) που συχνά αποφαίνεται χωρίς να αιτιολογεί, χωρίς να τεκμηριώνει, χωρίς να αποδεικνύει, χωρίς να επιχειρηματολογεί λογικά, που υποστηρίζει ή αρνείται κάτι με τρόπο αξιωματικό και απόλυτο χωρίς ερωτηματικό, χωρίς συζήτηση, χωρίς να αφήνει καν περιθώριο στο νομίζω, το ίσως, το σχεδόν, το συνήθως και τις παρόμοιες λέξεις, που περιορίζουν κάπως τον απόλυτο χαρακτήρα του ισχυρισμού.
Συναφής προς τον δογματισμό εχθρός της κριτικής σκέψης είναι η ιδεολογία (θρησκευτική, πολιτική ή άλλη), όταν οι πιστοί της την ασπάζονται με ζήλο και την υπηρετούν με αφοσίωση και φανατισμό χρησιμοποιώντας την «ξύλινη» γλώσσα με τα κλισέ και τα συνθήματα και απορρίπτοντας μετά βδελυγμίας ό,τι αντιτίθεται ή διαφέρει. Καλοί είναι μόνο «οι δικοί μας» καλά μόνο είναι αυτά που λένε και πράττουν οι δικοί μας. Κακοί είναι «οι άλλοι». Τα λόγια, οι πράξεις, οι προθέσεις τους. Χρέος του οπαδού, του πιστού είναι να χειροκροτεί και να επαινεί τους ιδεολογικά προσκείμενους, να καταγγέλλει και να προπηλακίζει όσους έχουν διαφορετικές από τις δικές του πεποιθήσεις. Όμως ο apriori υμνητικός ή καταγγελτικός λόγος δεν είναι γνώρισμα του κριτικά σκεπτόμενου ανθρώπου.
Ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος ξέρει ότι «περί παντός πράγματος δυο λόγοι εισίν αντικείμενοι αλλήλοις» (Πρωταγόρας). Για κάθε πράγμα υπάρχουν δυο αντίθετες όψεις, απόψεις. Μπορεί κάποιος εξετάζοντας (κρίνοντας) να δεχθεί τη μια ή την άλλη άποψη αλλά μπορεί και να συνθέσει θετικά στοιχεία της μιας και της άλλης υπερβαίνοντας έτσι χρονίζουσες πολεμικές καταστάσεις εγκλωβισμένες στο διχασμό και στην πόλωση. Η κριτική σκέψη λοιπόν βοηθάει στην άμβλυνση των προβλημάτων και στην επίλυσή τους με βάση την αμοιβαία κατανόηση.
Τέλος, εχθροί της κριτικής σκέψης είναι τα ποικιλόμορφα και πολυώνυμα αυταρχικά συστήματα, τα κλειστά στρατόπεδα-οργανώσεις ή οι μονόδρομοι μηχανισμοί διαμόρφωσης και διαβουκόλησης της κοινής γνώμης, όπως τα ΜΜΕ. Επομένως η περιρρέουσα ατμόσφαιρα του καιρού, με τους φονταμενταλισμούς ταλιμπανισμούς στην Ανατολή και την αναβίωση των αυταρχικών μορφωμάτων στη Δύση (και στην Ελλάδα), αντιτίθεται στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Αυτό καθιστά περισσότερο επιτακτική την ανάγκη για καλλιέργεια της κριτικής σκέψης στο σχολείο μέσω των προγραμμάτων, των βιβλίων, των μεθόδων, της διδασκαλίας. Διότι η κριτική σκέψη (και στάση) οδηγεί στη χειραφέτηση και στην αυτονομία, δηλαδή στη διαμόρφωση των «ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών» που επιτάσσει το Σύνταγμα και το δημοκρατικό μας πολίτευμα.
