Η λυρική ποίηση, δυναμική και πολυδιάστατη, παρά την αποσπασματικότητά της, διδασκόταν ανέκαθεν στη Μέση Εκπαίδευση, κυρίως στις δύο τελευταίες γυμνασιακές τάξεις, παράλληλα με την επική (ομηρικά έπη) και τη δραματική (τραγωδία) ποίηση.

Σε παλαιότερες εποχές όλοι μας διδαχθήκαμε ως μαθητές και διδάξαμε αργότερα ως καθηγητές το εγχειρίδιο Αρχαίοι Έλληνες Λυρικοί. Εκλογαί των Βίκτωρος Δ. Κρητικού και Μιλτιάδου Τσέλιου, δύο ώρες εβδομαδιαίως, στην Ε΄ τάξη του εξαταξίου Γυμνασίου (πρώην Ζ΄ τάξη του οκταταξίου), αρχικά, και αργότερα στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου.

Το διδακτικό βιβλίο περιελάμβανε σύντομη εισαγωγή για τα είδη της λυρικής ποίησης και τις διαλεκτικές διαφορές και εκλεκτά αποσπάσματα, στο πρωτότυπο, με πλούσιες ερμηνευτικές σημειώσεις, από την ελεγειακή ποίηση (Καλλίνο, Τυρταίο, Μίμνερμο, Σόλωνα, Ξενοφάνη, Θέογνη, και το επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου), την ιαμβική (Αρχίλοχο, Σημωνίδη), τη μελική (Αλκαίο, Σαπφώ, Ανακρέοντα) και τη χορική (Τέρπανδρο, Αλκμάνα, Στησίχορο, Σιμωνίδη, Βακχυλίδη, Πίνδαρο).

Με τη διδασκαλία των ποιητικών αυτών κειμένων οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να προσεγγίσουν τη λυρική ποίηση, ποίηση καθαρά προσωπική, που προώθησε τη σκέψη και τους προβληματισμούς και οδήγησε στο φιλοσοφικό στοχασμό και την επιστημονική έρευνα· παράλληλα, σημαδεύοντας το πέρασμα από την επική αφήγηση των κατορθωμάτων στην επιστημονική πεζογραφία και το αττικό δράμα, υπηρέτησε την πολιτική ελευθερία, απορρίπτοντας την τυραννία και την τυφλή βία. Η επιβίωσή της είναι μεγάλη, δια μέσου των αιώνων, ως τις μέρες μας.

Η διδασκαλία των Λυρικών συνεχίσθηκε ως τις αρχές του 1980, οπότε καθιερώθηκε στο Λύκειο το σύστημα των Δεσμών.

Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1974 και την εισαγωγή της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση στο Γυμνάσιο καθιερώνεται η διδασκαλία, στην Γ΄ τάξη του Γυμνασίου (δύο ώρες εβδομαδιαίως, από Σεπτέμβριο ως Δεκέμβριο), του Ανθολογίου Λυρικής Ποιήσεως (Ο.Ε.Δ.Β., 1980. Επιλογή – Εισαγωγή – Σημειώσεις) των Ηλ. Σπυρόπουλου, Ευ. Ρούσσου, Βασ. Τσακατίκα. Το δ.β. περιελάμβανε σύντομη εισαγωγή, συγχρονικό πίνακα και αποσπάσματα από δόκιμες νεοελληνικές μεταφράσεις (Θρ. Σταύρου, Σ. Μενάρδου, Ηλ. Βουτιερίδη, Ι.Θ. Κακριδή, Ε.Ν. Ρούσσου, Π. Λεκατσά, Ι.Ν. Γρυπάρη) των λυρικών ποιητών Καλλίνου, Τυρταίου, Αρχίλοχου, Σημωνίδη Αμοργίνου, Αλκμάνα, Μίμνερμου, Αλκαίου, Σαπφώς, Σόλωνα, Σιμωνίδη Κείου, Πινδάρου, Βακχυλίδη – παραλείπονταν οι Ανακρέων, Ίβυκος και Στησίχορος. Τα κείμενα πλαισιώνονταν με σύντομα βιογραφικά σημειώματα, σημειώσεις, θέματα για μελέτη – ερωτήσεις. Πρωτοτυπία, αλλά και αντικείμενο σχολιασμού, αποτελούσε η παράθεση στο τέλος του δ.β. μεταφρασμένων χορικών από τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη.

Με την αλλαγή της εκπαιδευτικής πολιτικής, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και την επανεισαγωγή, από το Υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, της δίωρης διδασκαλίας, από το πρωτότυπο, της Ελληνικής γλώσσας μέσα από αρχαία, βυζαντινά και λόγια κείμενα, εξοβελίζεται η διδασκαλία των Λυρικών, όπως και πολλών άλλων γνωστικών αντικειμένων – Ησιόδου, Ξενοφώντα, Λουκιανού, Ρητορικών κειμένων, αρχικά, και, στη συνέχεια, Θουκυδίδη, Φιλοσοφικών κειμένων, Πλουτάρχου. Από τον εξοστρακισμό διασώθηκαν μόνο τα ομηρικά έπη (Ιλιάδα – Οδύσσεια), ο Ηρόδοτος και η τραγωδία (Ιφιγένεια η εν Ταύροις – και νυν η Ελένη).

Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με την ανασύνταξη των Προγραμμάτων Σπουδών (Π.Σ.) στο Λύκειο, θεσπίζεται η διδασκαλία Ανθολογίου Επικής και Λυρικής Ποίησης (16 διδακτικές ώρες, ex aequo και για τα δύο είδη, από τον Μάρτιο ως τον Μάιο) στην Β΄ τάξη Ενιαίου Λυκείου. Ως διδακτέα ύλη οριζόταν, από την επική ποίηση, η Οδύσσεια (ι 1-38), η Ιλιάδα (Γ 146-160, Χ 188-201), ο Ομηρικός Ύμνος εις Ερμήν ΙΙ και ο Ησίοδος, (Έργα και Ημέραι, 202-218)· από τη λυρική ποίηση, αντίστοιχα, προβλεπόταν η διδασκαλία αποσπασμάτων από τον Αρχίλοχο (1, 2, 6, 7-D), τον Αλκμάνα (ID), τη Σαπφώ (Ωδή στην Αφροδίτη), τον Θέογνη (Αλαζόνας πολιτικός) και τον Πίνδαρο (ΧΙV Ολυμπιόνικος).

Το διδακτικό αυτό βιβλίο δεν εκδόθηκε· στη θέση του κυκλοφόρησε το Ανθολόγιο Αρχαϊκής Λυρικής Ποίησης (Β΄ Ενιαίου Λυκείου – κατεύθυνσης 16 ώρες – Απρίλιος – Μάιος) των Ι.Ν. Καζάζη και Α. Καραμήτρου: ένα εγχειρίδιο με εμπεριστατωμένη, αλλά εκτενή εισαγωγή, χρονολογικούς πίνακες, πίνακα εικόνων, στοιχεία διαλέκτων και επιλογή αποσπασμάτων -, με παράλληλη παράθεση 2-3 δόκιμων μεταφράσεων -, από τον Αρχίλοχο, Μίμνερμο, Σαπφώ, Σόλωνα, Αλκαίο, Αλκμάνα, Θέογνη, Στησίχορο, Πίνδαρο και Σιμωνίδη.

Το συγκεκριμένο εγχειρίδιο είχε διαδοχικές μεταλλάξεις. Στην πρώτη φάση διδασκόταν κανονικά, κορυφώθηκε η διδασκαλία του με την ένταξή του στις Γενικές Εξετάσεις Β΄ Λυκείου, και, εν συνεχεία, ατόνησε παντελώς. Με τα σημερινά δεδομένα ελάχιστοι συνάδελφοι το διδάσκουν, ενώ στα περισσότερα Λύκεια οι φιλόλογοι παραλείπουν σκοπίμως τη διδασκαλία του, ενδεχομένως εξαιτίας της δυσκολίας και της μεγάλης θεματικής και μορφολογικής ποικιλίας, επικαλούμενοι τη μη ολοκλήρωση των Ρητορικών Κειμένων, στα οποία αφιερώνουν τις προβλεπόμενες ώρες.

Το καίριο, όμως, χτύπημα δόθηκε εφέτος. Με την πρόσφατη αναμόρφωση των Π.Σ. για τη Β΄ Λυκείου οι ώρες των Αρχαίων Ελληνικών στη Θεωρητική Κατεύθυνση μειώνονται δραστικά (τρεις μόνο ώρες, εκ των οποίων δύο για Θεματογραφία και μία για ένα μόνο λόγο του Δημοσθένη, Υπέρ Μαντιθέου).

Ευελπιστούμε ότι οι προγραμματιστές του Υπουργείου Παιδείας και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής συντάσσοντας τα Π.Σ. της Γ΄ Λυκείου, για την επόμενη σχολική χρονιά, να διαθέσουν τουλάχιστον ένα δίωρο, από τις δέκα προβλεπόμενες ώρες, για τη διδασκαλία της λυρικής ποίησης, άκρως λυσιτελούς για τους μαθητές, έστω και μόνο της Θεωρητικής Κατεύθυνσης· της ποίησης που εκφράζει και τον παλμό της ζωής και την πνευματική δράση του ελεύθερου πολίτη για τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, αποδίδοντας την εικόνα του ολοκληρωμένου ανθρώπου και υπογραμμίζοντας, παράλληλα, την επώδυνη πορεία της ανθρώπινης σκέψης «από το μύθο στο λόγο», που θεωρήθηκε ως το μεγάλο κατόρθωμα του αρχαίου ελληνισμού. Διαπρεπείς ξένοι (Bowra, Finley, Page, Snell) αλλά και Έλληνες κλασικοί φιλόλογοι ασχολήθηκαν με αυτή· αρχίζοντας από την ιερή μνήμη του Αριστόξενου Σκιαδά και του Δανιήλ Ιακώβ, αναφέρουμε ενδεικτικά τους Γ. Γιατρομανωλάκη, Γ. Δάλλα, Ι. Καζάζη, Ι. Θ. Κακριδή, Φ. Κακριδή, Μιχ. Κοπιδάκη, Δ.Ν. Μαρωνίτη, Ι. Περυσινάκη, Ηλ. Σπυρόπουλο.

Αναμένουμε, ακόμη, ότι όλη η θεματική της λυρικής ποίησης θα αναλυθεί διεξοδικά στο προσεχές συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (Αθήνα, 20-22 Νοεμβρίου 2014), Η αρχαία λυρική ποίηση και η διαχρονική της επίδραση, όπου θα τεθεί επί τάπητος και η αναγκαιότητα της διδασκαλίας της στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.