Κατά τα έτη των παχιών αγελάδων στο μακάριο τόπο μας όλοι μιλούσαν για ελευθερίες και δικαιώματα αλλά κανείς για καθήκοντα και υποχρεώσεις. Στην αγωγή κυριαρχούσαν τα δικαιώματα του παιδιού, στην εκπαίδευση τα δικαιώματα του μαθητή και του φοιτητή, στην κοινωνική ζωή τα δικαιώματα του εργαζόμενου, ενώ τα καθήκοντα είχαν αφεθεί στη συνείδηση, που δεν είναι όμως σε όλους εξίσου ανεπτυγμένη.

Σε όλες τις περιπτώσεις πολλοί ήταν αυτοί που θεωρούσαν δικαίωμά τους να κάνουν ό,τι θέλουν, εν ονόματι της δημοκρατίας και αφού απαγορευμένη ήταν μόνο η απαγόρευση· συναφή ήταν και τα δικαιώματα στην ανυπακοή, στην τεμπελιά, στη λούφα, στο χαβαλέ και στους αγώνες για περισσότερη άκρατη ελευθερία. Όμως ελευθερία χωρίς ευθύνη είναι τυφλή.

Οι υποχρεώσεις ήταν μόνο για τους γονείς και για τους δασκάλους, που κατατάχτηκαν στα «αφεντικά». Να μη κουράζουν το παιδί με την «εντατικοποίηση», να το βοηθούν να περνάει τις τάξεις ακώλυτα και «χωρίς φραγμούς», να μη το καταπιέζουν και του δημιουργούν «ψυχικά τραύματα», να του κάνουν όλα τα χατίρια.

Με τις απανωτές εκποιήσεις φτάσαμε στην ευθανασία της αγωγής και του σχολείου, φτάσαμε στη μη εκπαίδευση. Όταν η εκπαίδευση γίνεται μη εκπαίδευση, είναι επόμενο οι πολίτες να γίνονται μη πολίτες, δηλαδή ανεύθυνοι και αδιάφοροι. Ζητούν, απαιτούν, διεκδικούν χωρίς να παράγουν, να αποδίδουν, να προσφέρουν. Παίρνουν χωρίς να δίνουν. Φροντίζουν για τα «ίδια» και για τα «εαυτού» ο καθένας αδιαφορώντας για τα κοινά και για τα της πόλεως. Ιδιώτες και όχι πολίτες.

Όταν οι πολίτες γίνονται μη πολίτες, η κοινωνία των συνοικούντων αποβαίνει αδύνατη, οι συνεκτικοί αρμοί χαλαρώνουν, ο κοινωνικός ιστός αποσυντίθεται, η κοινωνία γίνεται μη κοινωνία. Στη μη κοινωνία των μη πολιτών δεν υπάρχει πολιτική, δεν υπάρχουν πολιτικοί. Η πολιτική γίνεται προσδοφόρο επάγγελμα, οικογενειακή επιχείρηση, άσκηση εξουσίας προς το ατομικό ή το κομματικό αλλά όχι προς το δημόσιο συμφέρον ή το συμφέρον της χώρας. Το έδειξαν πρόσφατα πρώην Υπουργοί που ενεργούσαν σαν κοινοί απατεώνες βλάπτοντας το δημόσιο. Δεν ήταν οι μόνοι. ’λλωστε δημόσιο για τους μη πολίτες δεν είναι αυτό που ανήκει σε όλους και άρα όλοι οφείλουμε να το προστατεύουμε, αλλά αυτό που δεν ανήκει σε κανέναν και άρα όλοι μπορούμε να το βλάπτουμε, κατά δύναμιν έκαστος.

Ώσπου βυθίστηκε το πλοίο αύτανδρο. Οι ένοχοι έμειναν ατιμώρητοι (συλλογική γαρ η ευθύνη), το μίασμα σέρνεται, η τραγωδία δεν έχει κάθαρση - άλλωστε συνεχίζεται και κανείς δεν ξέρει το τέλος. Αυτοί που ήρθαν ως ναυαγοσώστες ανήκουν στην ίδια συνομοταξία. Μόνο που τώρα, με το μαχαίρι στο λαιμό, το δικό τους και το δικό μας, θυμήθηκαν ότι οι πολίτες έχουν υποχρεώσεις. Τότε είχαν μόνο δικαιώματα. Τώρα έχουν μόνο υποχρεώσεις. Όμως δικαιώματα και υποχρεώσεις πάνε μαζί. Το δικαίωμά μου να με σέβονται συνδέεται με την υποχρέωσή μου να σέβομαι τον άλλο.

Ρώτησαν, λέει, την καμήλα αν προτιμάει τον ανήφορο ή τον κατήφορο και τους απάντησε «χάθηκε ο ίσιος δρόμος;». Στη μακάρια χώρα μας, που κινείται από το ένα άκρο στο άλλο, φαίνεται πως ο ίσιος δρόμος και η μέση οδός έχουν χαθεί από καιρό.