ΦΩΤΙΖΕΙ ΜΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΟΠΤΙΚΗ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Πολίτης Αλέξης, Το δημοτικό τραγούδι. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2010, σελ. 433.

Η σχέση μας με το δημοτικό τραγούδι, που έπαψε εδώ και δεκαετίες ν’ αποτελεί βίωμα των νεοελλήνων, είναι, θα έλεγα, αντιφατική. Από τη μια το εξυμνούμε κι από την άλλη το παραμελούμε εντελώς. Γέννημα μιας αγροτοκτηνοτροφικής κοινωνίας που έσβησε, δεν αποτελεί πια οργανικό μέρος καμιάς κοινωνικής εκδήλωσης, εκτός ίσως από κάποιες φεστιβαλικές εκδηλώσεις και στα πανηγύρια μερικών χωριών, ιδιαίτερα της Πίνδου. Στις περιπτώσεις όμως αυτές οι οργανοπαίχτες παίζουν δημοτικά τραγούδια, για να δοθεί η δυνατότητα στους πανηγυριώτες να χορέψουν, όσοι τουλάχιστον απ’ αυτούς ξέρουν δημοτικούς χορούς. Εκτός από τους οργανοπαίχτες όμως και κάποιους γέρους, κανένας άλλος δε γνωρίζει τους στίχους των τραγουδιών. Στο σχολειό οι μαθητές διδάσκονται λίγα δημοτικά τραγούδια ως ποιητικά δημιουργήματα, αλλά, αν ο δάσκαλος/φιλόλογος τολμήσει να βάλει ν’ ακουστεί η μουσική των τραγουδιών, θα θεωρηθεί “βλάχος” όχι μόνο από τους μαθητές, αλλά και από τους γονείς. Την αδιαφορία μας για το δημοτικό τραγούδι δείχνει και η εξαφάνισή του από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι το δημοτικό τραγούδι απουσιάζει εντυπωσιακά από τον κόσμο των νεοελληνικών σπουδών. Σε διάφορες βέβαια περιπτώσεις δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον ‘λόγιο’ να μιλήσει ή να γράψει κάτι γι’ αυτό. Μόνο που συνήθως ο λόγος του καταναλώνεται σε ένα γενικόλογο θαυμασμό γεμάτο αερολογίες, που εξυμνούν το δημιούργημα αυτό του λαού, αποκαλύπτοντας στην πραγματικότητα την άγνοιά του ίδιου τόσο για τα ίδια τα τραγούδια όσο και για τα προβλήματά τους. Όσοι πάλι μελετούν τη λογοτεχνία δε θεωρούν το δημοτικό τραγούδι σημαντικό ποιητικό δημιούργημα, ώστε να το εντάξουν στα αντικείμενα των μελετών τους. Οι πανεπιστημιακοί, τέλος, που μελετούν πραγματικά το είδος είναι ελάχιστοι. Ανάμεσά τους ο πιο σημαντικός θαρρώ πως είναι ο Αλέξης Πολίτης. Ευτύχημα είναι που υπάρχουν μερικοί πολύ αξιόλογοι ξένοι μελετητές του δημοτικού τραγουδιού, όπως ο Guy Saunier, o Roderick Beaton, η Margaret Alexiou, ο Walter Puchner κ.ά., που με τη μεθοδικότητά που διακρίνει τους ξένους επιστήμονες συνεχίζουν να φωτίζουν το εξαιρετικό αυτό δημιούργημα των προγόνων μας.

Τελευταίο πόνημα του Αλέξη Πολίτη είναι το βιβλίο του Το δημοτικό τραγούδι, (2010), που εκδόθηκε από τις ‘Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης’. Πρόκειται για μια σειρά μελετών που σε μια πρώτη μορφή είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά ή βιβλία. Στη σημερινή τους όμως μορφή έχουν υποστεί σημαντική επεξεργασία. Το ίδιο και ο αρχικός προβληματισμός του συγγραφέα, ώστε να παρουσιάζεται ένας εντελώς σύγχρονος προβληματισμός. Είναι αρθρωμένα σε τρεις ενότητες.

Στην  πρώτη ενότητα, ΕΠΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ (σελ. 13-229), ο σ. επεξεργάζεται πέντε θέματα: α) Λειτουργία,  περιεχόμενο, μορφολογία και  ενσωμάτωση των δημοτικών τραγουδιών στη γραπτή παράδοση, β. Το κλέφτικο τραγούδι. γ). Οι «Ρίμες»: έμμετρες αφηγήσεις περιστατικών. δ) Αναζητώντας τους κώδικες της προφορικής δημιουργίας. ε) Από τη λειτουργική στην αισθητική χρήση του δημοτικού τραγουδιού. Στη δεύτερη ενότητα, ΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ  ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (σελ. 231-340), ο σ. σε εφτά κεφάλαια παρουσιάζει την πορεία της προοδευτικής ενσωμάτωσης του προφορικού πολιτισμού των αγροτοκτηνοτρόφων  (τραγούδια, παραμύθια, παραδόσεις) στο γραπτό ευρωπαϊκό πολιτισμό των αστών. Ιδιαίτερα μελετάει τις χειρόγραφες και έντυπες καταγραφές των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών το 19ο αιώνα καθώς και τα προβλήματα που ανέκυψαν και οδήγησαν σε νοθεύσεις των τραγουδιών. Η περίπτωση της συλλογής του Σπ. Ζαμπέλιου εξετάζεται διεξοδικότερα. Στην τρίτη ενότητα, ΜΙΚΡΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ (σελ. 343-404), είναι συγκεντρωμένα εφτά μικρότερα μελετήματα, που δε συγγενεύουν μεταξύ τους. Απ’ αυτά τα τρία είναι βιβλιοκρισίες. Όλα όμως είναι αξιόλογα από κάθε άποψη.

Ο μεθοδικός και επιστημονικός  τρόπος με τον οποίο επεξεργάζεται τα θέματά του ο Αλέξης Πολίτης αποτελούν υπόδειγμα σε οποιονδήποτε θελήσει ν’ ασχοληθεί όχι μόνο με το δημοτικό τραγούδι αλλά και με άλλα φιλολογικά θέματα.. Έχοντας λάβει υπόψη του όλη τη σχετική βιβλιογραφία, φωτίζει με τη δική του οπτική τις διάφορες όψεις του δημοτικού τραγουδιού, δίνοντας ουσιαστικές απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που ανακύπτουν κατά τη μελέτη του. Το βιβλίο αποτελεί μοναδικό βοήθημα σ’ εκείνον που θέλει ν’ ασχοληθεί με το δημοτικό τραγούδι από  φιλολογική σκοπιά. Δεν απευθύνεται όμως μόνο στους φιλολόγους, αλλά στον καθένα που έχει τη φλόγα να γνωρίσει την ουσία του παραδοσιακού μας τραγουδιού. Κι είναι γραμμένο σε γλώσσα κατανοητή απ’ όλους.