Στις 8 του Νοέμβρη 2008 παραμέρισα άλλες υποχρεώσεις και κατάφερα να φτάσω έγκαιρα στην αίθουσα διαλέξεων του Μουσείου Μπενάκη, όπου η Π.Ε.Φ. είχε οργανώσει τριήμερο συνέδριο με μοναδικό θέμα τον Αριστοτέλη ως "κορυφαίο διδάσκαλο και στοχαστή", τον οποίο γνωρίζουμε από πολλά συγγράμματά του, όπως: τα Ηθικά Νικομάχεια, τα Φυσικά, τα Λογικά, τα Πολιτικά και άλλα πολλά.

'Aκουσα με πολύ ενδιαφέρον τις τέσσερις πρώτες εισηγήσεις της ημέρας, πολύ καλοδουλεμένες και πολύ καλά εκφωνούμενες από τους εισηγητές, μπροστά σε πολυάριθμο ακροατήριο, μέσα σε ατμόσφαιρα ζηλευτής γαλήνης λόγω απορρόφησης του ακροατηρίου από τους πολύ καλούς εισηγητές.

Παρακολουθώντας με πολλή προσοχή την πρώτη εισήγηση εκείνης της ημέρας με τίτλο: "Να ζει κανείς... ή να ζει καλά;" σημείωσα πρώτα ότι κατά τον Αριστοτέλη προϋποθέσεις του "ευ ζην" είναι κάποιες ιδιότητες συμπεριφοράς του ανθρώπου, όπως φιλία, δικαιοσύνη, που οδηγούν προς ευδαιμονία.

Έπειτα θαύμασα τη λεπτή εννοιολογική ανάλυση που έκανε η εισηγήτρια κ. Ζωή Αντωνοπούλου - Τρεχλή, ότι είναι πρόβλημα δύσκολο να αποδοθεί δικαιοσύνη, όταν ο κριτής ενός θέματος συνδέεται με αίσθημα φιλίας προς τον κρινόμενο. (Μπορεί να είναι αντικειμενικός και αυστηρός κριτής έναντι φίλου;). 'Aρα, είναι ή φαίνεται δύσκολη η συμπόρευση φιλίας και δικαιοσύνης, που είναι προϋποθέσεις για την ευδαιμονία του ατόμου, για το "ευ ζην".Προσπαθούσα σκαλίζοντας τη μνήμη μου να θυμηθώ μια επιγραμματική ρήση του Αριστοτέλη, που νομίζω ότι δίνει απάντηση πειστική σ’ αυτό το ερώτημα - πρόβλημα. Η μνήμη αποκρίθηκε στο αίτημά μου και μου θύμισε τον αριστοτελικό ορισμό του νόμου: "ο νόμος συνθήκη και -καθάπερ έφη Λυκόφρων ο σοφιστής- εγγυητής αλλήλοις των δικαίων" (Πολιτικά, 3ο βιβλίο). Αφού ο νόμος είναι συνθήκη, μπορεί να έχει συναφθεί και ανάμεσα σε αντιπάλους και να εκφράζει αντικειμενικότητα πέρα από φιλία και αντιπάθεια. Ο κριτής, λοιπόν, εφαρμόζοντας το νόμο προσεγγίζει τη δικαιοκρισία, χωρίς να δεσμεύεται από τη φιλία του για τον κρινόμενο. Υπερισχύει ο νόμος. Η φιλία φιλία αλλά ο νόμος συνθήκη, που εγγυάται και στις δυο πλευρές το δίκαιο. Μήπως είναι λοιπόν εκ προοιμίου σωστό αλλά και φιλολογικά αποτελεί στοιχείο αναγκαίο και πειστικό η παράθεση κάποιας πρότασης από το πρωτότυπο κείμενο του σοφού για τον οποίο κάνουμε λόγο;

Αρχίζοντας την εισήγησή του ο δεύτερος εισηγητής, ο κ. Κυριάκος Κατσιμάνης, με θέμα τον "Αριστοτελισμό ως ανάχωμα στις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης", όντας βαθύς γνώστης της φιλοσοφίας και συνεπής στοχαστής και του λόγου χειριστής, έσπευσε να αναλύσει το πρωθύστερο σχήμα που εγκλείει ο τίτλος της εισήγησής του: πώς μπορεί να αξιοποιηθεί ο αριστοτελικός στοχασμός, που διατυπώθηκε τον 4ο αι. π.Χ., για απάντηση σε προβλήματα του καιρού μας (24 αιώνες αργότερα), τα οποία βέβαια δεν μπορούσε να προβλέψει ή να φανταστεί ο μεγάλος σοφός πριν από τόσους αιώνες; Πάλι ο λόγος του εξαίρετου ομιλητή με έσπρωχνε να θυμηθώ μια επιγραμματική ρήση του Αριστοτέλη με διαχρονική αποδοχή για υπέρβαση του πρωθύστερου σχήματος και προβλήματος. Και σκαλίζοντας τη μνήμη θυμήθηκα μια παράγραφο από το Προοίμιο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που πάντα με γοήτευε: "Πάσαν κοινωνίαν ορώμεν αγαθού τινός ένεκεν συνεστηκυίαν? του γαρ δοκούντος είναι αγαθού χάριν πάντες πάντα πράττουσιν" (= βλέπουμε ότι όλες οι κοινωνίες έχουν συγκροτηθεί για να πραγματοποιούν κάποιο αγαθό υπέρ των μελών τους· γιατί όλοι οι άνθρωποι όλα όσα πράττουν τα πράττουν για χάρη αποτελέσματος που αυτοί θεωρούν αγαθό). Αυτή η γενικευτική κρίση/ διατύπωση ισχύει διαχρονικά. Έχει κανείς αμφιβολία;

Με αυτά δε συμπληρώνω τους στοχασμούς του κ. Κατσιμάνη, απλά συμπορεύομαι στον προβληματισμό του και διαλογίζομαι μαζί του: Μήπως είναι σκόπιμο και πειστικό, όταν μιλάμε για κάποιο στοχαστή να παραθέτουμε κάποια πρόταση από τα κείμενά του, που ασφαλώς τα γνωρίζουμε, όταν μιλάμε γι’ αυτόν;

Ενώ έκανα τέτοιες σκέψεις γοητευμένος από το λόγο των εισηγητών (πλούσιο περί του Αριστοτέλη.... ), άρχισα να αναρωτιέμαι κατά πόσο υπήρχε στο Πρόγραμμα κάποια ειδική εισήγηση με θέμα τη Φιλοσοφία Παιδείας, που διαμόρφωσε πρώτος ο Αριστοτέλης (όσο γνωρίζω εγώ), στο 8ο βιβλίο των Πολιτικών του. Σε σχέση προς αυτή την απορία μου, που δεν αναφέρεται στις εισηγήσεις που άκουγα αλλά στο όλο Πρόγραμμα του Συνεδρίου, θα περίμενα ειδικά στο Συμπόσιο που οργάνωσε η Π.Ε.Φ. να έχει πρώτη θέση ένα τέτοιο θέμα, γιατί ο Αριστοτέλης πρώτος έκανε λόγο για σκοπούς παιδείας, για κριτήρια επιλογής μορφωτικών αγαθών (τα αναγκαία, τα χρήσιμα, τα καλά) για κοινή παιδεία (υποχρεωτική) με κοινή μέριμνα της κοινωνίας (δωρεάν...).

Επειδή στα πλαίσια ενός σχολίου δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο , θυμίζω απλά μια εισήγηση που είχε γραφεί για άλλο ακροατήριο, με φιλοσοφικά ενδιαφέροντα κι αυτό, με τον τίτλο : Πότε, Πώς και Γιατί διαμορφώθηκε η πρώτη Φιλοσοφία Παιδείας (ζήτημα έντονα κοινωνικό και πολιτικό); Η απάντηση βέβαια είναι σταχυολόγηση - αντιγραφή στοιχείων από το 8ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη. (site: www.voros.gr).