Όλοι οι φιλόλογοι της χώρας βρίσκονται σε αναστάτωση με την Υπουργική Εγκύκλιο για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων στην Α' Λυκείου για πολλούς λόγους δεοντολογικούς, επιστημονικούς και παιδαγωγικούς.
Αρχαία Ελληνικά
Όταν γνωστοποιήθηκε ότι γίνονται τα ΑΠΣ του Λυκείου η ΠΕΦ ζήτησε συνάντηση με την Υφυπουργό. Κατά τη συνάντηση στο ΥπΠΔΒΜΘ αρχικά με τον Γραμματέα κ. Β. Κουλαϊδή και στη συνέχεια με την Υφυπουργό κ. Ε. Χριστοφιλοπούλου διαμαρτυρήθηκε για την ονοματοδοσία σε όλα συλλήβδην τα φιλολογικά μαθήματα ως «Γλώσσα», διατυπώνοντας τον φόβο ότι κάποια μαθήματα θα λειτουργήσουν σε βάρος των άλλων και δυστυχώς δεν διαψεύστηκε. Στην εγκύκλιο του ΥπΠΔΒΜΘ για την αξιολόγηση των Αρχαίων Ελληνών διαπράττεται το τριπλούν ατόπημα, που απορρέει και από την ένταξη του μαθήματος στο Πρόγραμμα «Γλώσσα».
Ως προς την αξιολόγηση, η ερώτηση Β1θα πρέπει να συμπληρωθεί με ερώτηση τουλάχιστον μετάφρασης δύο παραγράφων αν όχι όλου του αρχαίου προς εξέταση κειμένου. Η απουσία συμπερίληψης της μετάφρασης στην αξιολόγηση συνεπάγεται την έμμεση κατάργηση της ερμηνευτικής διαδικασίας και ακόμα και της σύγκρισης των δύο δοσμένων μεταφράσεων, διότι δεν θα έχει ασκηθεί ο μαθητής για να μπορεί να κρίνει ποια από τις δύο δοσμένες μεταφράσεις είναι καλύτερη και κυρίως γιατί είναι καλύτερη. Η προτεινόμενη αλλαγή δεν θεραπεύει την αποστήθιση, αλλά υπονομεύει ακόμα και την όποια προσπάθεια των μαθητών να βρουν κοινά ετυμολογικά στοιχεία με τη Νέα Ελληνική Γλώσσα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν μπορεί να συμψηφίζεται η βαθμολογία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας με τη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, διότι έτσι όλα τα μαθήματα υποβιβάζονται, κυρίως, όμως, τα Αρχαία Ελληνικά, καθώς και με ένα γραπτό του τρία (3) ή του πέντε (5) ο μαθητής θα προάγεται, δηλαδή, ουσιαστικά, θα προάγεται με τα δύο άλλα γλωσσικά μαθήματα, σαν να είναι ανύπαρκτα τα Αρχαία Ελληνικά.
Η ερώτηση2ε προϋποθέτει αρχαιογνωσία σε βάθος και ιδιαίτερη κουλτούρα, πώς αυτή θα αποκτηθεί με τα νέα δεδομένα της αξιολόγησης του μαθήματος; Οι άλλες ερωτήσεις δεν δημιουργούν προβλήματα.
Νεοελληνική Γλώσσα
Είναι πολύ θετικό ότι η παραγωγή λόγου αξιολογείται με 60 μονάδες. Αλλά απαιτείται στην παραγωγή λόγου με την α ή τη β' μορφή (εναλλακτική) να δοθούν σαφή κριτήρια αξιολόγησης (απόδοση του επικοινωνιακού πλαισίου στο ζητούμενο κειμενικό είδος, συνολικό περιεχόμενο, εκφραστική ικανότητα και λεξιλογικός πλούτος, πρωτοτυπία και ικανότητα σύνθεσης, προσωπικό ύφος γραφής, ορθογραφία και στίξη).
Νεοελληνική Λογοτεχνία
1. Συνοχή και παραλείψεις ΑΠΣ και Αξιολόγησης
Η αξιολόγηση εγκλωβίζεται σε επιφανειακά στοιχεία του λογοτεχνικού κειμένου και στη μη ευελιξία των θεμάτων που έχουν τεθεί στο ΑΠΣ της Α' Λυκείου Ο άξονας «Φύλα» θα μπορούσε να είναι πιο ευέλικτος με περισσότερους άξονες ή θέματα και υποθέματα. Η ευελιξία στα ΑΠΣ αντικατοπτρίζεται στη διδακτική πράξη και θα κινητοποιήσει το ενδιαφέρον των μαθητών για διαθεματικές εργασίες ή συνθετικές εργασίες, ατομικές ή ομαδοσυνεργατικές, για μελέτη περισσότερων του ενός ολόκληρων έργων. Έτσι, στην Αξιολόγηση μπορεί να ζητηθεί η σύγκριση λογοτεχνικών περιόδων ή παραδοσιακής και μοντέρνας γραφής στην ποίηση, στο θέατρο, στο διήγημα μέσα από δοσμένα κείμενα. Μιλάμε για λύκειο, όχι για δημοτικό ή γυμνάσιο, oπότε ανάλογες θα πρέπει να είναι σε απαιτήσεις και οι ερωτήσεις.
2. Ολόκληρο λογοτεχνικό έργο.
Η θεσμοθέτηση του ολόκληρου λογοτεχνικού έργου είναι στοιχείο θετικό και αίτημα παλιό, που με τη δωρεάν παιδεία εθεωρείτο δύσκολο να εφαρμοστεί, ας ελπίσουμε ότι θα λυθεί ο γόρδιος δεσμός, που όμως η υλοποίηση προϋποθέτει σχολικές βιβλιοθήκες και δανειστικό τμήμα. Η χρήση και των τριών τευχών από τα ΚΝΛ είναι πολύ καλή, αλλά αναρωτιέμαι πώς θα υλοποιηθεί σε εποχή κρίσης όταν τέσσερις φορές το είχα περάσει ως αίτημα από το Τμήμα Δ/θμιας του Π.Ι. και ακυρωνόταν στη συνέχεια λόγω του οικονομικού κόστους ή και με την αιτιολογία ότι οι μαθητές χάνουν τα βιβλία και τα ξαναζητούν την επόμενη χρονιά. Ενδεικτικά παραθέτω τις σχετικές Πράξεις του Τ/τος Δ/θμιας του Π.Ι., όπως: Πρ 24/18-10-2000, Πρ. 20/ 20-7-04, Πρ 11/ 25-5-04, Πρ. 7/ 22-2-05, Πρ.14/ 19-4-05, επιστολή απαντητική κ. Μαγουλά Κ, Προέδρου του ΟΕΔΒ, Αρ. Πρωτ. 3511/ 23-6-2006. Έτσι, ουδέποτε υλοποιήθηκε η προβλεπόμενη από το σχετικό ΑΠΣ διανομή και των τριών τευχών στην Α'Λυκείου.
3. Σχετικά με την εγκύκλιο της Αξιολόγησης της Λογοτεχνίας.
Είναι αντιπαιδαγωγικό να απεμπολείται η ενδοσχολική αξιολόγηση στο μάθημα. Ακόμα, δεν αξιολογείται ούτε γίνεται μνεία στη λογοτεχνική γλώσσα, στο λογοτεχνικό είδος και τα χαρακτηριστικά που εξάγονται από το προς μελέτη κείμενο. Στην πεζογραφία μάλλον, αν και δεν γράφεται, η ερώτηση 1 με τις υποερωτήσεις εστιάζει μόνο στο τι του κειμένου, στο περιεχόμενο, και η ερώτηση 2 με τα υποερωτήματα εστιάζει στη δημιουργική γραφή. Δηλαδή, η λογοτεχνία μετατρέπεται σχεδόν σε γλωσσική διδασκαλία (2β) και χάνεται η λογοτεχνικότητα των υπό εξέταση κειμένων.
Στην ποίηση η ερώτηση 1α και 1β αλληλοκαλύπτονται. Η 1α είναι επιτυχής και αρκετή, άρα η 1β πρέπει να αντικατασταθεί με άλλη που θα έχει σχέση με τις εικόνες του ποιήματος ή με τα υπερρεαλιστικά του στοιχεία -αν είναι υπερρεαλιστικό- ή με το λογοτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκουν τα μελετώμενα κείμενα με εντοπισμό ανάλογων στοιχείων. Η ερώτηση 2α είναι ανεπιτυχής, διότι στη μοντέρνα ποίηση κάθε λέξη είναι ποιητική, άρα πρέπει να αντικατασταθεί με άλλη. Γιατί δεν υπάρχει μια ερώτηση ανάπτυξης από 2-3 στίχους του ποιήματος που εμπεριέχουν αξίες ή που συνομιλούν με ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, όπως γίνεται σε ευρωπαϊκό και όχι μόνον επίπεδο; Η Αξιολόγηση στην ποίηση εστιάζει κυρίως σε επιφανειακά στοιχεία, όχι σε ουσιαστικά. Οι ερωτήσεις αυτού του τύπου που δίνονται για την ποίηση ως βάση αξιολόγησης στην Α' Λυκείου, σε ευρωπαϊκό επίπεδο δίνονται για στις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού και για το γυμνάσιο.
Όσον αφορά το ολόκληρο λογοτεχνικό έργο, φαίνεται ότι οι συντάκτες της Εγκυκλίου το ξεχνούν στην αξιολόγηση, διότι δεν μπορούν οι ερωτήσεις που έχουν δοθεί να καλύψουν την εξέταση και την αξιολόγηση ενός έργου που μελετήθηκε ως σύνολο. Σε ένα ολόκληρο λογοτεχνικό έργο μπορούν να ζητηθούν στοιχεία που έχουν σχέση με τον δημιουργό και που αναδεικνύονται από το κείμενο, η πλοκή του έργου, η οργάνωσή του (δομή) συνολική και κυρίως στο εξεταζόμενο απόσπασμα, χαρακτηρισμός προσώπων, κύριες και δευτερεύουσες δράσεις που προεκτείνουν ή πλαισιώνουν την κύρια δράση κ.ά. Ακόμα, στο λύκειο, η εξέταση και η αξιολόγηση μπορεί να εστιάσει στην πολυσημία κάποιων λέξεων ή φράσεων, σε μοτίβα και σύμβολα, στον αφαιρετικό λόγο της ποίησης, στις συνδηλώσεις του λογοτεχνικού λόγου, στην ανάπτυξη ενός χωρίου ή κάποιων στίχων κ.ά.
4. Στα Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση στο γυμνάσιο επανέρχεται η διδασκαλία ολόκληρων των ομηρικών επών, πρακτική που είχε εφαρμοστεί και είχε αποτύχει, τότε που το μάθημα είχε 4 ώρες. Έτσι, είχαν αποφασιστεί τα Ανθολόγια. Βέβαια, ήμουν αντίθετη στη συρρίκνωση των σελίδων, αλλά δεν εισακούστηκα από τον τότε Πρόεδρο του Π.Ι. Οπότε ως υπεύθυνη Σύμβουλος για το μάθημα έπρεπε σε συνεργασία με τους συγγραφείς να βρούμε τη χρυσή τομή, ανθολογώντας αποσπάσματα ραψωδιών με ενδιάμεσες περιλήψεις και αναδιηγήσεις. Είχα ζητήσει ήδη από το 2002-3 να δίνεται και ολόκληρο το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στους μαθητές, καθώς θα τους έδινε τη δυνατότητα να μελετήσουν περισσότερες ραψωδίες στο πλαίσιο των σχεδίων εργασίας ή και ατομικά. Λόγοι οικονομικοί δεν επέτρεψαν και σε αυτό το μάθημα την υλοποίηση της πρότασής μου.
Είναι απορίας άξιον, όμως, από παιδαγωγικής πλευράς να κρίνονται οι ανακεφαλαιώσεις ως αντιπαιδαγωγικές και μάλιστα στα επίσημα ΑΠΣ, στο ΦΕΚ του Γυμνασίου, καθώς η συντάκτρια θεωρεί ότι οι 2-3 ερωτήσεις της ανακεφαλαίωσης -που είναι επιβεβλημένες διδακτικά για την υποχρεωτική εκπαίδευση ? διασπούν το ομηρικό κείμενο. Αντίθετα, αποτελούν συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στις διδακτικές ενότητες και βοηθούν τους μαθητές να συγκρατούν τα κύρια σημεία των ενοτήτων, δηλαδή οι ανακεφαλαιώσεις συνθέτουν και συνδέουν, δεν διασπούν. Τίθεται, όμως, και θέμα ηθικής τάξης, διότι θα μπορούσε η συντάκτρια των ΑΠΣ των Ομηρικών Επών να ασκήσει την κριτική της όταν εισήχθηκαν τα βιβλία στα σχολεία, όχι σε θεσμικό κείμενο. Δηλαδή, λέει ότι τα βιβλία που διδάσκονται και που έγιναν με ανοικτές διαδικασίες από το Π.Ι. και το ΥΠΕΠΘ ότι δεν είναι καλά, αλλά υπάρχουν στο σχολείο, για να αιτιολογήσει την κατάργησή τους. Δεν χρειαζόταν ψευδεπίγραφη αιτία, μπορούσε να ασκήσει την κριτική της εκεί που μπορεί να ασκηθεί και δημόσιος διάλογος, δηλαδή σε έντυπα φιλολογικά ή λογοτεχνικά περιοδικά. Φαινόμενα και αυτά των καιρών μας!....
5. Η Αξιολόγηση πριν θεσμοθετηθεί συγκροτείται από θεσμοθετημένα για αυτό τον σκοπό όργανα του Π.Ι. που εισηγείται στο Υπ.ΠΔ.Β.Μ.Θ. Άλλωστε, θα μπορούσαν να κληθούν και οι επιστημονικές οργανώσεις ή να ζητηθεί η γνώμη τους? στην παρούσα εγκύκλιο δεν φαίνεται να προήλθε από κανέναν θεσμικό φορέα. Έως τώρα λειτουργούσε το Π.Ι. και αναρωτιέται κανείς γιατί δεν ζητήθηκε η γνώμη των ειδικών επιστημόνων που πληρώνει η Πολιτεία. Έστω και αν υπολειτουργεί το Π.Ι. θα έπρεπε οι υπεύθυνοι για τα μαθήματα Σύμβουλοι και Πάρεδροι να αποφανθούν και όχι οι συντάκτες των νέων ΑΠΣ.
6. Πρόταση
6.1. Η Εγκύκλιος για την Αξιολόγηση θα πρέπει να επανεξεταστεί από το Υπ.Π.Δ.Β.Μ.Θ.
6.2. Τα ΑΠΣ και η Αξιολόγηση συγκροτούνται συνολικά όχι κατά τάξη, αυτό μπορεί να παρουσιάσει παραλείψεις, επικαλύψεις, παρανοήσεις, αστοχίες και ασυνέχειες.
