Με πρόσφατη εγκύκλιο της Υπουργού Παιδείας προς τις σχολικές μονάδες προτείνεται η επιστροφή, από τους μαθητές/τριες, όσο το δυνατόν περισσότερων διδακτικών βιβλίων στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Η σχετική υπουργική απόφαση εντάσσεται στο πλαίσιο μιας πανελλήνιας προσπάθειας «με στόχο την ανάπτυξη στάσης σεβασμού για το δημόσιο αγαθό, αλλά και για την περιβαλλοντική, χρηστική και συναισθηματική αξία του βιβλίου». Από τα βιβλία που θα επιστραφούν, όσα είναι σε καλή κατάσταση θα διανεμηθούν σε νέους/ες μαθητές/τριες και τα υπόλοιπα θα ανακυκλωθούν. Θεσπίζονται μάλιστα και κίνητρα για τα σχολεία που θα πρωτοστατήσουν στην όλη προσπάθεια και τα οποία θα βραβευθούν με παροχή εκπαιδευτικού υλικού(!).

Η εγκύκλιος δεν είναι καινοφανής· ανάλογες προσπάθειες επιστροφής σχολικών βιβλίων είχαν γίνει και στο παρελθόν, χωρίς όμως ουσιαστικά αποτελέσματα. Είχε μάλιστα προταθεί και το θέμα της υποχρεωτικής επιστροφής από τους μαθητές/τριες όλων των διδακτικών βιβλίων και της επαναδιανομής τους σε άλλους• οι προβαλλόμενοι λόγοι ήταν καθαρά οικονομικοί, ερειδόμενοι στην εξοικονόμηση κονδυλίων, για την αγορά χαρτιού· στην πραγματικότητα, όμως, ο σχεδιασμός απέβλεπε στην αποφυγή της τελετουργικής καύσης των βιβλίων από τους μαθητές, στο τέλος της σχολικής χρονιάς, ένα έθος παραδοσιακό, οιονεί αποτροπαϊκό, που σήμερα έχει σχεδόν καταργηθεί.

Βέβαια, η διανομή των σχολικών βιβλίων συλλήβδην σε όλο το μαθητικό πληθυσμό, ανεξαρτήτως της οικονομικής καταστάσεως των γονέων, εντασσόμενη στο πλαίσιο της δωρεάν εκπαίδευσης, έχει συζητηθεί ευρέως και με αντιτιθέμενες ενίοτε απόψεις. 'Aσχετα με αυτούς τους προβληματισμούς, το διδακτικό βιβλίο αποτελεί απαραίτητο εξάρτημα των μαθητών/τριών, στη διάρκεια της σχολικής τους ζωής, που συνδέονται συναισθηματικά με αυτό και, ως εκ τούτου, επιθυμούν να το διατηρήσουν, δια βίου, ως ενθύμιο των μαθητικών τους χρόνων. Πόσοι από τους παλαιότερους δεν έχουμε στη βιβλιοθήκη μας τα σχολικά βιβλία της εποχής μας, ως νοσταλγικά ενθυμήματα της μαθητείας μας!

Από την άλλη μεριά, η επαφή των μαθητών/τριών με τα διδακτικά βιβλία συνδέεται άμεσα και με την εμπέδωση του γνωστικού αγαθού, που επιτυγχάνεται με τις κάθε είδους σημειώσεις, υπογραμμίσεις, σχολιασμούς, ιδιαίτερα των κειμένων της αρχαίας και νέας ελληνικής γραμματείας, κ.ά. Πώς, λοιπόν, τα χρηστικά αυτά εργαλεία – κτήμα των μαθητών/τριών, - θα παραδοθούν αδιαμαρτύρητα από τους κατόχους τους και με ποια λογική, μεταχειρισμένα ήδη, θα παραληφθούν από άλλους; Έχει πλέον περάσει ανεπιστρεπτεί η εποχή, όταν, εξαιτίας πενιχρών οικονομικών πόρων, αγοράζαμε τα βιβλία από τους προηγούμενους!

Χρειάζεται, επομένως, εκ μέρους της Πολιτείας, μια λογικότερη διαχείριση και διακίνηση του σχολικού βιβλίου, που σε πολλές σχολικές μονάδες παρουσιάζεται ελλειμματικό, κατά την αποστολή, ενώ σε άλλες πλεονάζει αναίτια. Μέριμνα, συνεπώς, του Υπουργείου Παιδείας και του αντίστοιχου Οργανισμού, που θα αντικαταστήσει τον ήδη καταργηθέντα Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων είναι να διανέμονται, λελογισμένα και με έγκαιρο προγραμματισμό, άπαξ, σε όλο το μαθητικό δυναμικό, με ευθύνη των Διευθυντών των σχολικών μονάδων• παράλληλα, μικρός αριθμός αντιτύπων να διατίθεται στις Σχολικές Βιβλιοθήκες και στις, κατά τόπους, Δημόσιες Βιβλιοθήκες. Ευκταίο θα ήταν τα σχολικά βιβλία, με την αναμφισβήτητη ποιότητά τους, να εισαχθούν και στα ελληνικά σπίτια, - όπου, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, πολλά δεν έχουν ούτε ένα βιβλίο -, ώστε να διαβάζονται και από τα μέλη των ελληνικών οικογενειών.

Αντίθετα, η δυνατότητα επιστροφής των σχολικών βιβλίων είναι όχι μόνο αναποτελεσματική, αλλά και ανέφικτη, συνεπαγόμενη ανάληψη ευθυνών και επιπρόσθετα έξοδα μεταφοράς. Η εμπειρία από το παρελθόν το επιβεβαιώνει. Και, προς επίρρωση, αναφέρω ένα ευτράπελο επεισόδιο, από τη θητεία μου, πριν από χρόνια, ως Σχολικού Συμβούλου, σε ένα ορεινό χωριό του Νομού Κορινθίας. Σε μια επίσκεψη μου στο σχολείο είχα παρατηρήσει ότι υπήρχαν, σε μιαν αίθουσα, στοιβαγμένα ή καλύτερα ατάκτως ερριμμένα και σε μεγάλο αριθμό, σχολικά βιβλία, παρελθόντων ετών και όλων των τάξεων. Σε ερώτησή μου προς τη Διεύθυνση, γιατί δεν φροντίζουν να προωθηθούν προς την αρμόδια Κεντρική Υπηρεσία, σύμφωνα άλλωστε και με την υπάρχουσα εντολή, άκουσα έκπληκτος, από τον Διευθυντή, την αποστομωτική απάντηση που τους δόθηκε. «Να τα πάρετε, μ' ένα φορτηγό, και να τα ρίξετε σε μια χαράδρα!». Ο tempora, o mores! Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι θα ευοδωθούν και σήμερα ανάλογες συστάσεις – εντολές του Υπουργείου Παιδείας.