Δέχομαι τελευταία πολλά μηνύματα που αναφέρονται σε κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ελλάδα "σύμφωνα με έγκυρες πηγές" και "ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες", συνήθως από blog αγνώστων συγγραφέων. Το γεγονός αυτό με οδήγησε σε κάποιες σχετικές σκέψεις, οι οποίες πηγάζουν από μερικά κοινά γνωρίσματα των μηνυμάτων αυτών - και συγκεκριμένα, τον παρανοϊκό και ναρκισσιστικό τους τόνο.
Χρησιμοποιώ τους όρους αυτούς σύμφωνα με τον ψυχιατρικό τους χαρακτήρα, ορίζοντας την παράνοια ως τον τρόπο σκέψης που χαρακτηρίζεται από άγχος ή φόβο, οδηγώντας συχνά σε παραλογισμό και ψευδαισθήσεις. Η παράνοια συχνά περιλαμβάνει σκέψεις καταδίωξης του υποκειμένου από τους άλλους. Με τους ορισμούς αυτούς στο μυαλό, έχω την αίσθηση ότι τα μηνύματα που δημοσιεύονται τελευταία στο Διαδίκτυο (συχνά σε μετριότατα και ανορθόγραφα ελληνικά), που υπόσχονται να "φανερώσουν όσα είναι κρυμμένα τόσον καιρό", δεν μπορούν παρά να χαρακτηριστούν παρανοϊκά και ναρκισσιστικά. Κατά κανόνα, η σκέψη των αρθρογράφων φαίνεται να στηρίζεται σε δύο άξονες: πρώτον, ότι οι έλληνες είναι ο περιούσιος λαός. Και δεύτερον, ότι ο λαός αυτός απειλείται - πρωτίστως από τους γείτονές μας (και τους μετανάστες που μας στέλνουν), και δευτερευόντως, από παγκόσμια, σκοτεινά (συνήθως Δυτικά, αν και το Ισραήλ είναι επίσης αγαπητός στόχος) "κέντρα", που μοναδικό σκοπό ύπαρξης φαίνεται να είναι η προσπάθειά τους να εξαφανίσουν την Ελλάδα ως έθνος και ως κράτος.
Η σκέψη αυτή βρίσκω ότι πάσχει και στα δύο της σκέλη. Ξεκινώντας από το πρώτο, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι δεν είμαστε κι εμείς ένας λαός σαν όλους τους άλλους, με τα καλά και τα στραβά μας. Έχουμε πράγματα στα οποία ξεχωρίζουμε θετικά (π.χ. ιστορία), και πράγματα στα οποία ξεχωρίζουμε αρνητικά (π.χ. έλλειψη οργάνωσης). 'Αλλωστε, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος υποτίθεται ότι έθαψε για τα καλά την έννοια της φυλετικής υπεροχής - εκτός κι αν ζούμε τόσον καιρό σε μία χώρα Νιτσεανών υπερανθρώπων, και δεν το έχουμε καταλάβει...
Για το δεύτερο, ένας αντικειμενικός αναγνώστης της νεώτερης ιστορίας μας θα διαπιστώσει ότι, χωρίς τη συμβολή της Δύσης στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (για τους δικούς τους λόγους, αλλά και με το μανδύα του φιλελληνισμού) δε θα υπήρχαμε ως κράτος - άρα μάλλον οι Δυτικοί δε μας επιβουλεύονται όσο νομίζουν οι κύκλοι αυτοί.
Επομένως, ακόμα κι αν δεχτούμε την ύπαρξη "σκοτεινών κύκλων" της Δύσης (και του Ισραήλ) που εργάζονται για την αφανισμό του ελληνισμού, προσδοκώντας κάποιο απροσδιόριστο όφελος, μάλλον οι κύκλοι αυτοί δεν έχουν μεγάλη επιρροή στις χώρες τους. Σε αυτό θυμίζουν τη γνωστή προπαγάνδα περί Σιωνιστικής συνομωσίας: αν υπάρχει, μάλλον δεν έχει μεγάλη επιτυχία, τη στιγμή που έχει οδηγήσει σε ένα κράτος-γραμματόσημο, με πλάτος 6 μιλίων στο στενότερο σημείο του και 60 μίλια στο πλατύτερο (για λόγους σύγκρισης, η Αθήνα έχει διάμετρο περίπου 30 μίλια).
Υπό το πρίσμα αυτό, ιδιαίτερα ναρκισσιστική εμφανίζεται η θεωρία ότι "μας πολεμούν επειδή μας ζηλεύουν". Παραμένει ανεξήγητο γιατί να ζηλεύει κάποιος μία χώρα που βρίσκεται σταθερά ανάμεσα στις τελευταίες της ΕΕ σε όλες τις στατιστικές, εκτός του ποσοστού διαφθοράς και καπνίσματος. Σίγουρα έχουμε μία μοναδική και ξεχωριστή ιστορία - αλλά εξίσου ένδοξη ιστορία έχουν π.χ. η Κίνα, η Αίγυπτος, το Ισραήλ κ.λπ.
Όσο για τον κίνδυνο από τους γείτονες, δέχομαι ότι είναι υπαρκτός, και ότι υπάρχει μερίδα ανθρώπων στις όμορες χώρες που επιβουλεύονται την Ελλάδα. Παραμένει, όμως, αδιευκρίνιστο τι ακριβώς προτείνουν οι συντάκτες των μηνυμάτων και των blogs να κάνουμε για το γεγονός αυτό: να ξεκινήσουμε έναν (καταστροφικό για εμάς από κάθε πλευρά) πόλεμο; Να διακόψουμε κάθε συνομιλία μαζί τους (μια και θεωρείται λάθος π.χ. η διπλωματική προσέγγιση); Να σκοτώσουμε ή διώξουμε οποιονδήποτε μουσουλμάνο βρεθεί σε ελληνικό έδαφος (ως εν δυνάμει κίνδυνο); Δυστυχώς, τα μηνύματα αυτού του είδους βρίθουν κριτικής, αλλά όχι προτάσεων.
Επομένως, αναρωτιέμαι: τι ακριβώς προσπαθούν να επιτύχουν οι συντάκτες των μηνυμάτων αυτών; Στο μυαλό μου, ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των δημοσιευμάτων είναι η προσπάθεια καλλιέργειας του φόβου. Και ο φόβος εξυπηρετεί μόνο όσους προσπαθούν να απενεργοποιήσουν τη λογική του συνομιλητή τους. Έτσι, άλλωστε, κατάφερε ο τέως Πρόεδρος Bush να δεσπόζει στις ΗΠΑ για 8 χρόνια - μήπως το παράδειγμά του αποτελεί έμπνευση για τους συντάκτες των μηνυμάτων;
Συνεπώς, αν υπάρχει μία συνομωσία, αυτή δεν είναι από τους Δυτικούς (που, όσο δεν απειλούμε τα συμφέροντά τους, αδιαφορούν για εμάς), ή κάποιους ακροδεξιούς Τούρκους - νοσταλγούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μάλλον από τους συντάκτες των μηνυμάτων αυτών είναι, γεγονός που μου θυμίζει ότι όποτε η παράνοια γίνεται επίσημη πολιτική καταλήγουμε σε Εμφύλιο και Χούντα, τις συνέπειες των οποίων ακόμα πληρώνουμε (με την Κύπρο να αποτελεί το απλούστερο σχετικό παράδειγμα).
Ακόμα κι έτσι, όμως, τελικά ποιος είναι ο πραγματικός κίνδυνος: η νοοτροπία ότι εμείς δεν έχουμε καμία ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεών μας, επειδή για τα πάντα φταίνε οι κακοί ξένοι, ή οι - υποτιθέμενοι και πραγματικοί - "κακοί ξένοι"; Για μένα, η απάντηση είναι προφανής.Η σκέψη αυτή με οδηγεί σε κάτι άλλο που με ανησυχεί: το πόσο εύκολα επηρεάζονται από το κλίμα αυτό και τα διάφορα δημοσιεύματα άνθρωποι που αγαπώ, σέβομαι και εκτιμώ. Πίστευα πάντα ότι συναναστρέφομαι ανθρώπους που έχουν την κρίση που απαιτείται για να εφαρμόζουν τον απλό κανόνα που είναι γνωστός ως "ξυράφι του Όκαμ" - ότι δηλαδή όσο πιο απλή μία εξήγηση, τόσο πιο πιθανό να αληθεύει. Κι όμως, διαπιστώνω καθημερινά ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει - οι πιο εξωφρενικές θεωρίες συνομωσίας περνιούνται άνετα για αυθεντικές αλήθειες.
Γιατί, λοιπόν, συμβαίνει αυτό;
Ένας λόγος πιστεύω ότι είναι η φύση του Διαδικτύου. Ενώ, δηλαδή, έχουμε αποκτήσει μία σχετική ανοσία σε Τύπο και τηλεόραση, το Διαδίκτυο είναι κάτι καινούριο, και δεν έχουμε μάθει ακόμα να το αξιολογούμε με τον ίδιο τρόπο. Αν, δηλαδή, ένα περιθωριακό κανάλι ή εκπομπή αναφέρει κάτι στην τηλεόραση, μπορούμε να το φιλτράρουμε με τη λογική, επειδή ξέρουμε το χώρο από τον οποίο προέρχονται αυτές οι ιδέες. Ένα blog, όμως, κρύβει τους συντάκτες των μηνυμάτων πίσω από την ανωνυμία. Επίσης, λίγοι έχουμε την εμπειρία στο Διαδίκτυο που μας επιτρέπει να ξεχωρίζουμε μία πρόχειρα κατασκευασμένη ιστοσελίδα από μία επαγγελματική δουλειά. Αντίθετα, όλοι μπορούμε να διακρίνουμε μία φτηνή φωτοτυπία αγνώστου συγγραφέα από ένα δερματόδετο βιβλίο κάποιου συγγραφέα που σεβόμαστε - και αυτό είναι κάτι που θα μετρήσει στον τρόπο που θα ζυγίσουμε το περιεχόμενό τους.
Ένας δεύτερος λόγος νομίζω ότι είναι οι προβολές που κάνουμε ασυνείδητα. Επειδή, δηλαδή, σεβόμαστε έναν άνθρωπο, για παράδειγμα για την προσφορά του στην Ελλάδα, δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στη γνώμη του. Δυστυχώς, η αλήθεια είναι ότι ακόμα κι οι άγιοι δεν παύουν να είναι άνθρωποι, και πρέπει ό,τι και να μας λένε, να το περνάμε από το κόσκινο της λογικής.
Ένας τρίτος λόγος είναι η επιρροή της τηλεόρασης. Εκτός της κατεδάφισης της έννοιας του διαλόγου (διάλογος θεωρείται πια το να φωνάζουν ταυτόχρονα όλοι μαζί), η τηλεόραση μας έχει διδάξει και κάτι ακόμα: ότι όλες οι απόψεις είναι εξίσου σωστές. Στο όνομα της "δημοκρατικής παρουσίασης όλων των πλευρών", βάζει σε διπλανά παράθυρα έναν καθηγητή πανεπιστημίου που έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη κάποιου θέματος, και έναν απόφοιτο δημοτικού που δεν μπορεί να αρθρώσει λόγο και που μπορεί να έχει ασχοληθεί με το θέμα δέκα λεπτά. Κι όμως, δίνει και στους δύο τον ίδιο τηλεοπτικό χρόνο, με αποτέλεσμα να μένει ο τηλεθεατής με την εντύπωση ότι η γνώμη και των δύο πρέπει να είναι εξίσου βαρύνουσα. Και ναι, μπορεί η γνώμη τους να είναι σημαντική αν αφορά θέματα πανανθρώπινα, αλλά όταν αφορά το γνωστικό αντικείμενο του πρώτου, αυτό προφανώς δε συμβαίνει. Κι όμως, όλα μας παρουσιάζονται ισοπεδωμένα - ακόμα κι η πιο παράλογη, συνομωσιολογική, παρανοϊκή ιδεοληψία εμφανίζεται ως εξίσου πιθανή να ισχύει με την πιο εμπεριστατωμένη μελέτη.
Τέλος, ο τέταρτος λόγος αφορά τη γενικότερη παιδεία μας. Ίσως, μέσα σε όλες τις άχρηστες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που διδάσκουμε τα παιδιά, ξεχνάμε ότι πρέπει πάνω από όλα να μαθαίνουν μερικά απλά πράγματα: να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος, το ψέμα από την αλήθεια, τη συνεργασία και την κοινωνική και ατομική ευθύνη - να διδάσκονται δηλαδή να σκέφτονται το σύνολο, και όχι μόνο τον εαυτό τους. Από αυτά, το σημαντικότερο ίσως είναι να διδάσκονται να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους. Πόσες φορές δεν αποτυγχάνει το παιδί στο διαγώνισμα, και ο γονιός κατηγορεί αμέσως το δάσκαλο; Πόσες φορές δε βλέπει κανείς ένα παιδί να διαλύει ένα εστιατόριο και όλοι να λένε, "άσ'το, παιδί είναι". Μα, αν δε μάθουν τα παιδιά από μικρά να σέβονται τους άλλους, γιατί να το κάνουν όταν μεγαλώσουν; Έτσι καταλήγουμε σε αντικοινωνικές συμπεριφορές όπως το συνεχές κλείσιμο των δρόμων από κάθε ομάδα που επιλέγει τον τόσο αντιδημοκρατικό αυτό τρόπο για να διεκδικήσει τα «δικαιώματά" της. Και θα υπερασπίζονται τα άτομα αυτά την κακομαθησιά τους εφευρίσκοντας συνομωσίες που θα έχουν ένα κοινό γνώρισμα - ότι πάντα φταίνε οι άλλοι, και ποτέ οι ίδιοι. Αφού έχουν μάθει από μικρά ότι καμία πράξη τους δεν έχει συνέπειες, πώς να μάθουν την έννοια της κοινωνικής και ατομικής ευθύνης;
Εν κατακλείδι: κίνδυνοι και εχθροί υπάρχουν πάντα. Πάνω απ'όλα, όμως, η Ελλάδα κινδυνεύει από τους Έλληνες. Αν έχουμε την κοινή λογική να φτιάξουμε ένα ισχυρό έθνος και κράτος, με κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη, κανείς δεν μπορεί να μας απειλήσει. Αν όμως παραδοθούμε στην ανοησία, την παράνοια, την ανευθυνότητα, το λαϊκισμό και τον ατομικισμό (π.χ. το κλείσιμο των δρόμων και των λιμανιών τη στιγμή που καταρρέει η οικονομία μας), τότε όντως κινδυνεύουμε. Δυστυχώς, όμως, δε βλέπω πολλά μηνύματα και blogs που να στηλιτεύουν τις στραβές αυτές νοοτροπίες...
