Η κίνηση, η αλλαγή, η μεταβολή, η εξέλιξη είναι ο νόμος της ζωής. Οι συνέπειες είναι αφενός η φθορά και ο θάνατος, αφετέρου η ανανέωση και η βελτίωση των ειδών, των συνθηκών, των θεσμών, δηλαδή των ανθρώπινων κοινωνιών, άρα και του ίδιου του ανθρώπου. Στις κοινωνίες όμως, όπως και στον άνθρωπο, τα πράγματα είναι περίπλοκα και οργανώνονται μόνο στατιστικά, δηλαδή ποσοτικά, με φανερά και μετρήσιμα στοιχεία και με τη λογική ότι το σήμερα είναι καλύτερο από το χθες, το νεότερο, το περισσότερο, το λαμπερότερο, το πλουσιότερο, το πιο εντυπωσιακό και το πιο ευπώλητο είναι και το (ποιοτικά) καλύτερο - μια λογική πολύ συζητήσιμη πάντως.
Αν εξετάσουμε π.χ. την περίπτωση της ελληνικής δημόσιας εκπαίδευσης, εύκολα θα διαπιστώσουμε τη βελτίωση των πάντων, σε σύγκριση με παρελθούσες εποχές, δε θα μπορέσουμε όμως να υποστηρίξουμε και τη βελτίωση της ίδιας της εκπαίδευσης. Μα, θα αντείπει κάποιος, αν ο αριθμός μαθητών κατά τμήμα και η αναλογία διδασκόντων-διδασκομένων μειώθηκε, αν τα μορφωτικά αγαθά εμπλουτίζονται και εκσυγχρονίζονται συνεχώς, αν τα διδακτικά βιβλία έχουν τόσο βελτιωθεί και παρέχονται όλα και σε όλους δωρεάν, αν η εκπαιδευτική τεχνολογία έχει εισαχθεί ως αρωγός της διδασκαλίας αλλά και ως υποκατάστατο τώρα με την πανδημία, αν η παιδαγωγική σχέση και η διδακτική μεθοδολογία έχουν γίνει πιο προσιτές και φιλικές, όλα αυτά δείχνουν καθαρά ότι η ελληνική εκπαίδευση έχει σαφώς βελτιωθεί.
Αυτό το αφοπλιστικό σκεπτικό, θυμίζει τη συζήτηση του Κροίσου με το Σόλωνα, του Ηρακλή με την Αρετή και την Κακία και άλλα παρόμοια κληροδοτήματα της ελληνικής σκέψης, που βλέπει την ποιότητα της ζωής σε συνάρτηση με ορισμένες αξίες μάλλον παρά με την αφθονία και την κατανάλωση υλικών αγαθών και χωρίς να θεωρεί αυτονόητη και αυτόματη τη μετατροπή της ποσότητας υλικών αγαθών σε ποιότητα ζωής. Επομένως και για την ελληνική εκπαίδευση θα πρέπει να δούμε σε τι συνίσταται η βελτίωσή της, ποιο είναι το τίμημα αυτής της βελτίωσης, τι παίρνουμε και τι χάνουμε δηλαδή και αν αυτό που χάνουμε είναι πιο σημαντικό και πολύτιμο από αυτό που παίρνουμε. Έτσι όμως, από τις λογικές κρίσεις περνάμε στις αξιολογικές και από τη θεωρία των όντων στη θεωρία των δεόντων, όπου όλα γίνονται ρευστά και δεικνύονται χωρίς να αποδεικνύονται.
Δεν θα αμφισβητήσουμε βέβαια το γνωστό δόγμα «καλύτερα νέος, πλούσιος και υγιής παρά γέρος, φτωχός και ασθενής», το οποίο ισχύει καθολικά αλλά απαντάται δυστυχώς σπάνια. Αυτό συνήθως προσφέρεται σε διάφορους συνδυασμούς, όπως φτωχός ή γέρος και υγιής, πλούσιος ή νέος και ασθενής κ.λπ., αφού καλό και κακό παντού και πάντα συνυπάρχουν, σε διαφορετική βέβαια δοσολογία. Ανάλογη λοιπόν ανάμειξη έχουμε και στην ελληνική εκπαίδευση: επεκτάθηκε μεν και διευρύνθηκε καταπολεμώντας τον αναλφαβητισμό, δεν αγκάλιασε όμως με αγάπη τον λαό και κράτησε τις αποστάσεις. Απόχτησε ανέσεις και υλικοτεχνικές υποδομές, μειώθηκε όμως ο ζήλος, το ήθος και η ανθρωπιά, αυξήθηκε η αδιαφορία. Προωθήθηκαν ασφαλώς οι ελευθερίες και τα δικαιώματα, η δημοκρατία, παραμελήθηκαν όμως οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα, η πολιτική αρετή, η κοινωνική συνείδηση, η εκπαίδευση απαξιώθηκε.
Γενικά βλέπουμε ότι η δημόσια εκπαίδευση, ενώ βελτιώθηκε, συγχρόνως υποβαθμίστηκε, μια παράδοξη διαπίστωση που θυμίζει ότι η εγχείριση επέτυχε αλλά ο ασθενής απέθανε και ωστόσο αυτή η πορεία της βελτιωμένης υποβάθμισης συνεχίζεται. Πώς συμβαίνει αυτό το οξύμωρο; Συμβαίνει, διότι η κοινωνία κινείται και μεταβάλλεται συνεχώς ωθούμενη από άλλες δυνάμεις, ισχυρότερες, τις δυνάμεις της αγοράς, οι οποίες ρυθμίζουν τα πάντα, άρα και την εκπαίδευση, το ρόλο και το χαρακτήρα της. Συμβαίνει, διότι τα παρεχόμενα από την εκπαίδευση μορφωτικά αγαθά είναι αποσπασματικά, αποκομμένα και στεγανά, χωρίς αναφορά, χωρίς να συνιστούν μέλη ενός οργανικού γνωστικού συνόλου και χωρίς να μπορούν να πείσουν για την αξία τους, καθώς μάλιστα διδάσκονται από εκπαιδευτικούς συχνά κουρασμένους και απογοητευμένους, αφήνοντας αδιάφορους τους πολλούς μαθητές. Συμβαίνει, διότι η βελτίωση της εκπαίδευσης συνίσταται κυρίως σε «μπαλώματα» και λίφτιγκ εκσυγχρονισμού και εξωραϊσμού και όχι σε ριζικές αλλαγές ουσίας, που θα συνδέσουν την εκπαίδευση με τη ζωή του ανθρώπου και τις κοινωνικές απαιτήσεις.
Ήδη σε ορισμένες χώρες του Βορρά η σχολική εκπαίδευση (μαθήματα, ειδικότητες, επιστήμες) μπαίνει πια σε άλλες βάσεις, με σκοπό τη διεπιστημονική θεώρηση θεμάτων και φαινομένων και με το δεδομένο ότι όλες οι πληροφορίες είναι πλέον κυριολεκτικά στο χέρι των παιδιών και αυτό που χρειάζεται είναι η σωστή αναζήτηση, ανεύρεση και αξιοποίησή τους για την παραγωγή γνώσης. Εδώ, τα κομματικά και τα συντεχνιακά συμφέροντα μιλούν με όρους του χθες για μια εκπαίδευση που πορεύεται στο μέλλον με τα δεκανίκια του χθες και που βελτιώνεται απαξιωμένη και υποβαθμισμένη.
