Η ιστορία του ανθρώπου ταυτίζεται με την ιστορία του λόγου του. Άνθρωπος σημαίνει λόγος. Η όποια προηγούμενη κατάστασή του είναι προανθρώπινη. Και εν αρχή και πάντοτε και παντού τα πάντα διέπει ο λόγος, άρρηκτα (και αποκλειστικά) δεμένος με τον άνθρωπο και με την κοινωνική ζωή του σε όλη την εξελικτική πορεία της. Μπορεί ο άνθρωπος να είναι κατά τον Αριστοτέλη «ζῷον πολιτικόν» και «συζῆν πεφυκός» αλλά ο ίδιος ο Αριστοτέλης θεωρεί την κοινωνία απόρροια της φύσης και της ανάγκης. Η φυσική ανάγκη της επιβίωσης, δηλαδή, γέννησε την ομαδική ζωή και οι ανάγκες της ομαδικής ζωής γέννησαν τον λόγο, σύμφωνα με τη αρχή του Λαμάρκ «η ανάγκη δημιουργεί το όργανο». Ο λόγος αποδείχτηκε όντως το τελειότερο και ανώτερο όργανο με το οποίο ο άνθρωπος κυριάρχησε στη γη. Γι’ αυτό και ο λόγος ταυτίστηκε με τον Θεό. Ανεξάρτητα απ’ αυτό, ο λόγος ως ομιλία και σκέψη, ως επικοινωνία, είναι κορυφαίο κοινωνικό γεγονός και συνιστά τον συνεκτικό δεσμό των μελών της κοινότητας.
Παράλληλα, η χρήση του λόγου διαμόρφωσε την πολιτική οργάνωση των κοινωνιών. Οι έρευνες των ανθρωπολόγων στις παλαιότερες κοινωνίες, όπως και στις πρωτόγονες κοινότητες που επιβιώνουν στις μέρες μας, έδειξαν ότι στις κοινωνίες αυτές ο δημόσιος λόγος είναι προνόμιο ορισμένων ατόμων που θεωρούνται θεόπνευστα και θεόσταλτα. Τέτοια άτομα είναι οι βασιλιάδες, οι ιερείς, οι μάντεις και οι ποιητές. Αυτοί αντλούν τον λόγο τους από τον θεό, ο λόγος τους είναι λόγος θεού ενσαρκωμένος, άρα είναι λόγος-αλήθεια, νόμος και πράξη (είπε και ἐγένετο), που δεν επιδέχεται αντίρρηση, αμφισβήτηση ή παράβαση. Είναι προφανές ότι σε υπανάπτυκτες μορφές πολιτικής οργάνωσης κυριαρχεί ο απόλυτος, τελεστικός και εξουσιαστικός λόγος, ο οποίος ταυτίζεται με την εξουσία και η εξουσία ταυτίζεται με την απολυταρχία, τη δικτατορία, τον αυταρχισμό.
Η μετάβαση από τον λόγο-αλήθεια, νόμο και πράξη στον αντιρρητικό λόγο, στον αντίλογο και εντεύθεν στον διάλογο συμβαδίζει με τη σταδιακή μετάβαση των κοινωνιών από τις αυταρχικές σε πιο ανεκτικές μορφές ζωής, από τις κλειστές σε πιο ανοιχτές κοινωνικές δομές, που εντάσσεται στη συνεχή πορεία εκδημοκρατισμού των κοινωνιών, η οποία δεν είναι ευθύγραμμη ούτε ταυτόχρονη. Κάθε κοινωνία πορεύεται προς τον εκδημοκρατισμό της με τον δικό της ρυθμό, στον δικό της χρόνο και πάντα σε σχέση με την ανάπτυξη και τη διεύρυνση του λόγου, την ελευθερία της έκφρασης, την αμφισβήτηση και την κριτική, συνθήκες που ευνοεί η δημοκρατική άσκηση της εξουσίας στο κράτος, στο σχολείο, στην τάξη, στην οικογένεια. Σε δομές που ο λόγος είναι μονοπώλιο της όποιας εξουσίας υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας και αυταρχισμός. Ας το θυμάται αυτό ο δάσκαλος.
Αλλά και στις προηγμένες δημοκρατίες ο ελεύθερος και κοινόχρηστος πλέον λόγος ασκεί εξουσία όταν συνοδεύεται από το κύρος της αυθεντίας ή όταν ενισχύεται από την πειθώ που προσθέτει στον λόγο η ρητορική ικανότητα (πειθοῦς δημιουργός) του ομιλητή, χάρισμα φυσικό ή επίκτητο, που συνδέεται είτε με τη γνώση του θέματος και τη λογική επιχειρηματολογία είτε από τη γοητεία ή τη δύναμη της ομιλίας και την απήχησή της στη λογική ή στο συναίσθημα του δέκτη στον οποίο απευθύνεται. Εδώ αρχίζει μια άλλη ιστορία. Ωστόσο ο λόγος διέπει πάντα τις κοινωνικές σχέσεις και γι’ αυτό η παραγωγή και η ορθή χρήση του συνιστά πρωταρχικό μέλημα του σχολείου, και ειδικά του φιλόλογου. Να συντηρούμε τον λόγο, δάσκαλε, για να μη μας πνίξουν οι κραυγές, τα ουρλιαχτά και τα συνθήματα.
