[6/11/2021]
Η πολιτική ορθότητα δε θα επιτρέπει στο εξής να διδάσκουμε τους νέους ότι ένας τύπος ονόματι Οιδίπους σκότωσε τον πατέρα του, παντρεύτηκε τη μάνα του, έκανε τέσσερα παιδιά μαζί της -χωρίς να το ξέρει βέβαια- και όταν το έμαθε, έβγαλε τα μάτια του, ή, ότι οι δυο γιοι του αλληλοσκοτώθηκαν διεκδικώντας την πατρική εξουσία, ή, ότι η κόρη του, η Αντιγόνη, παράκουσε την εντολή του νέου άρχοντα, του Κρέοντα, και έκανε του κεφαλιού της, αναγκάζοντάς τον να τη θανατώσει. Τέρμα λοιπόν ο μύθος των Λαβδακιδών και τα εξ αυτού παράγωγα. Αλλά και ο άλλος μύθος, των Ατρειδών, με τα δικά του παράγωγα, μήπως είναι καλύτερος; Άλλα φρικτά εκεί. Η ίδια η γυναίκα του αρχηγού Αγαμέμνονα, όσο αυτός έλειπε στον πόλεμο της Τροίας, αυτή συζούσε με άλλον, κάποιον Αίγισθο, και όταν ο άντρας της γύρισε, τον σκότωσε με δόλο και με τα χέρια της. Όμως κι αυτή δε γλίτωσε. Τη σκότωσε ο ίδιος ο γιος της, ο Ορέστης με την προτροπή και τη βοήθεια της αδελφής του της Ηλέκτρας, για να εκδικηθούν το θάνατο του πατέρα τους, με τη συγκατάθεση μάλιστα και του θεού, του Απόλλωνα. Ποια πολιτική ορθότητα θα δεχόταν να διδάσκονται αυτά;
Αυτά όμως είναι οι ρίζες και τα θεμέλια του θεάτρου και του πολιτισμού, δημιούργησαν αθάνατα κλασικά έργα που άντεξαν στους αιώνες, παραμένουν ζωντανά και φρέσκα, γονιμοποίησαν και γονιμοποιούν τη σκέψη, δεν έχουν φόβο. Ούτε είναι δυνατό αυτά να συνδέονται με την πολιτική ορθότητα, κάποια παρεξήγηση, κάποια παρανόηση έχει γίνει. Η πολιτική ορθότητα (politically correct) είναι μια νέα οδηγία που ρυθμίζει τη συμπεριφορά του λόγου και που την παρουσίασαν πρόσφατα οι Αμερικανοί, νέο προϊόν σε νέα συσκευασία. Πάντα βέβαια μιλούσαμε για γλωσσικό ήθος συνδεδεμένο με την αγωγή, μιλούσαμε για ευγένεια, διακριτικότητα, τακτ, δεοντολογία (κατά την περίσταση) και άλλα συνώνυμα και συγγενικά της καθωσπρέπει ομιλίας. Όμως η πολιτική ορθότητα, αν αντιλαμβάνομαι σωστά, απαιτεί τώρα κάτι συγκεκριμένο: την αποφυγή στον λόγο λέξεων, εκφράσεων ή ενεργειών (εξωγλωσσικών, παραγλωσσικών), οι οποίες περιθωριοποιούν, απομονώνουν, στιγματίζουν άτομα και ομάδες που μειονεκτούν, αποκλίνουν ή διαφέρουν. Σκοπός είναι η αποδοχή και η ομαλή ένταξη όλων στην κοινωνική κανονικότητα χωρίς το στίγμα του καθ΄ οιονδήποτε τρόπο «διαφορετικού» - άλλωστε κάθε άνθρωπος, ως μοναδικός, είναι και διαφορετικός. Ουσιαστικά η πολιτική ορθότητα επιβάλλει την προσαρμογή του λόγου στις σύγχρονες νομοθετικές ρυθμίσεις για την προαγωγή της πολιτικής ισότητας. Και όπως ελευθερία δεν είναι να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει, αλλά ό,τι επιτρέπει ο νόμος, έτσι και ελευθερία της έκφρασης δεν είναι να λέει ο καθένας ό,τι θέλει και όπως θέλει. Υπάρχουν κανόνες και στον λόγο, γιατί και ο λόγος είναι πράξη.
Ίσως ορισμένοι θεωρήσουν την πολιτική ορθότητα ως έλεγχο και χειραγώγηση της σκέψης με στόχο τη συμμόρφωση σε κάποια ιδεολογική καθαρότητα πολιτικού ή θρησκευτικού τύπου, ίσως τη θεωρήσουν συνάρτηση του δογματισμού και του φονταμενταλισμού, δηλαδή αντιδημοκρατική και ανελεύθερη παρέμβαση. Υπερβολές, νομίζω. Δεν είναι άλλωστε πρώτη φορά που μπαίνουν περιορισμοί στον λόγο. Ο νόμος, ανάλογα και με τα καθεστώτα, απαγορεύει την εξύβριση, τη δυσφήμιση τη βλασφημία, καθώς και λέξεις/φράσεις που θεωρούνται αντικαθεστωτικές ή απρεπείς, αν και αυτές οι απαγορεύσεις δεν περιόρισαν ούτε εμπόδισαν την αθυροστομία, τη βωμολοχία, τη λεκτική βία. Μακάρι η νέα ρύθμιση να σταθεί πιο αποτελεσματική και να πετύχει τον στόχο της για την καταπολέμηση του ρατσισμού, του σεξισμού, της λεκτικής παρενόχλησης, της ειρωνείας και του σαρκασμού σε άτομα και ομάδες, ώστε η κοινωνία να γίνει πιο ανθρώπινη. Τελικά, δηλαδή, η πολιτική ορθότητα θέλει να βελτιώσει την κοινωνική ζωή, διότι η γλώσσα δεν είναι ουδέτερη ούτε αθώα και διότι η βελτίωση της κοινωνίας περνάει μέσα από τη διόρθωση της γλώσσας, όπως είπε και ο Κομφούκιος.
Αν όμως η πολιτική ορθότητα είναι μια σωστή και καλοπροαίρετη ρύθμιση, τότε γιατί κινδυνεύει να εξοβελιστεί ο Όμηρος ή το αρχαίο θέατρο και άλλα κλασικά έργα; Δε φταίει γι’ αυτό η πολιτική ορθότητα, νομίζω, αλλά η ανθρώπινη στενοκεφαλιά, η ευήθεια και συγκεκριμένα ο υπερβάλλων ζήλος ορισμένων φανατικών, που αξιώνουν ή και επιχειρούν αυθαίρετα την αναδρομική εφαρμογή της πολιτικής ορθότητας σε λογοτεχνικά έργα του παρελθόντος και άρα στην κατάργηση της διδασκαλίας τους, με πρώτο θύμα τον Όμηρο, τον συνήθη ύποπτο. Στον Όμηρο είχε ασκήσει λογοκρισία ήδη ο Πλάτων στην Πολιτεία του επικαλούμενος την παιδαγωγική ορθότητα. Ο Όμηρος βέβαια δεν έπαθε τίποτε και δεν έπαψε να εκπαιδεύει την Ελλάδα και τον κόσμο, όπως και ο Πλάτων άλλωστε, που άσκησε την κριτική του κατά τις απόψεις του. Με τον λόγο και τον αντίλογο, με τη διαφωνία και την κριτική προχωρούν οι ιδέες, δυναμώνει η σκέψη.
Το να προσεγγίζεις τον Όμηρο (ή άλλον) με τα σύγχρονα δεδομένα και να τον χαρακτηρίζεις ρατσιστή, σεξιστή, φαλλοκράτη, πολεμοκάπηλο ή βασιλόφρονα είναι βέβαια αναχρονισμός αλλά είναι δικαίωμά σου, όπως είναι δικαίωμά σου και η όποια κριτική. Το να τον διαγράφεις όμως γι’ αυτό εκ των προτέρων, δεν είναι απλά αναχρονισμός, είναι στενοκεφαλιά και ιδεολογικός φανατισμός. Τα πράγματα τότε ήταν έτσι, τώρα είναι αλλιώς. Η ιστορικότητα. Και μην αρχίσεις να μου λες για αναπαραγωγή της κουλτούρας και τέτοια, εκτός κι αν κατά βάθος επιθυμείς η ζωή να αρχίζει με την αφεντιά σου, να καταργήσουμε δηλαδή την Ιστορία και να διαγράψουμε το παρελθόν ως μη πολιτικώς ορθόν.
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
