19-03-2021 

Ξεφυλλίζοντας νέες κυκλοφορίες αξιόλογων βιβλίων για παιδιά  με θεματική σχετική με την Επανάσταση του 1821, σκεφτόμουν μεταξύ άλλων το πώς αυτά τα σύγχρονης άποψης κι αισθητικής βιβλία, πέραν της προφανούς αναγνωστικής αξίας που έχουν για τους ανήλικους αναγνώστες και τις ιστορικές γνώσεις που μπορούν να περάσουν μέσω της αναγνωστικής απόλαυσης, θα μπορούσαν επίσης να συμβάλλουν και σε μια κάπως διαφορετική θεώρηση των καθιερωμένων επετειακών σχολικών γιορτών, ανανεώνοντας την προσέγγιση, το περιεχόμενο και το ύφος τους. Συνδυάζοντας ιστορία και φιλαναγνωσία, και με οδηγό τη λογοτεχνία, ίσως μπορέσουμε να συνδράμουμε ώστε τα παιδιά να οικειοποιηθούν καλύτερα κι αβίαστα τα όσα καλούνται να γνωρίζουν ή μαθαίνουν κατά τη διάρκεια της σχολικής τους εκπαίδευσης κι όχι μόνο επειδή το ζητάει η σχολική τους ύλη ή το απαιτεί εθιμοτυπικά η σχολική παράδοση.

Θα μπορούσε, λοιπόν,  η ανάγνωση ανάλογων βιβλίων από μια ευχάριστη προσωπική ενασχόληση, ή/και μια συλλογική εμπειρία μέσω της μεγαλόφωνης ανάγνωσης στην τάξη, να δώσει την αφορμή και την έμπνευση για περαιτέρω αναζητήσεις των μαθητών. Να μεταμορφωθεί, επιπλέον, σε μια δημιουργικά μαθησιακή εμπλοκή και συνεισφορά τους σε κάθε στάδιο της σύνθεσης και παρουσίασης μιας σχολικής γιορτής. Η σχολική γιορτή να είναι η φυσική συνέχεια ενός εντελώς διαφορετικού «μαθήματος» ιστορίας και φιλαναγνωσίας, με λογοτεχνική ταυτότητα. Η επετειακή απόδοση τιμής στην ιστορική μνήμη να είναι και μια γιορτή για το ότι τόσο το προσωπικό όσο και το συλλογικό μαθησιακό και συγκινησιακό βίωμα των παιδιών-μαθητών μετουσιώνονται κι αξιοποιούνται «εμπράκτως» και με διασκεδαστικό για τα παιδιά, αλλά και τους διδάσκοντες, τρόπο.   

Σε αυτή την θεώρηση το βιβλίο πρέπει να ειδωθεί ως ένας ναι μεν ήδη «ζωγραφισμένος πίνακας», αλλά ταυτόχρονα κι ως ένας «λογοτεχνικός καμβάς» πάνω στον οποίο όχι μόνο επιτρέπεται αλλά να εκλαμβάνεται κι ως προαπαιτούμενο από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς να επέμβουν δημιουργικά επάνω του προσθέτοντας τα δικά τους γνωστικά και συγκινησιακά στοιχεία και φυσικά συνδυάζοντας μουσική, τραγούδι, χορό, ζωγραφική.

Ιδού, λοιπόν, κάποια από αυτά τα βιβλία και όλα τους, αξίζει να το επισημάνουμε, με  ιδιαίτερα φροντισμένες εκδόσεις.

Το βιβλίο της Ελένης Σβορώνου Για να ζούμε ελεύθεροι- Γνωρίζοντας τον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία απευθύνεται από τη μια σε παιδιά που δεν έχουν διδαχτεί ακόμη την ιστορία της απελευθέρωσης του γένους, αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρεται για τα αίτια πίσω από τα συμβάντα, εστιάζει στα «γιατί» κι όχι στις ημερομηνίες, καθιστώντας αυτή τη συνθετική προσέγγιση της Ιστορίας ένα γοητευτικό ανάγνωσμα, αλλά ταυτόχρονα κι έναν γοητευτικό τρόπο συνθετικής παρουσίασης του θέματος για μια σχολική γιορτή, και για όσα μεγαλύτερα παιδιά δεν ενθουσιάζονται με το μάθημα της Ιστορίας. Η συγγραφέας με  λόγο απλό και μεστό αναφέρεται στο ιδεολογικό και στο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο - και λιγότερο σε συμβάντα ή  πρόσωπα - που συνέβαλαν και διαμόρφωσαν τις συνθήκες καθοριστικά έτσι ώστε να φτάσουμε στον ξεσηκωμό του Γένους και κατά συνέπεια και στο σήμερα όπου ζούμε ελεύθεροι. Η εικονογράφηση του Χρήστου Κούρτογλου, όμορφα και πειστικά παιδικότροπη, με τα φωτεινά, καθαρά χρώματα της δημιουργεί μια συνολικά ευχάριστη εντύπωση, ιδιαίτερα ελκυστική για παιδιά (κι όχι μόνο) λειτουργώντας και ως πρόσκληση να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να δούμε και την «όψη» της σχολικής μας γιορτής ανάλογα: περισσότερο πολύχρωμη και φωτεινή.      

Το 24 Eικόνες για την Επανάσταση του 1821 - Μακρυγιάννης & Ζωγράφος, ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο γνώσεων το οποίο χωρίζεται σε 24 κεφάλαια με αφορμή τις 24 υδατογραφίες της Γενναδείου Βιβλιοθήκης - ζωγραφιές που έγιναν μετά από παραγγελία του ίδιου του Μακρυγιάννη στον αγιογράφο και οπλαρχηγό Ζωγράφο προκειμένου να διασωθούν οπτικά τα σημαντικότερα γεγονότα της Επανάστασης. Η συγγραφέας, Μαρίζα Ντεκάστρο, επιλέγει έναν απλό όσο κι ευφυή τρόπο να αφηγηθεί: αυτόν των επινοημένων διαλόγων με ένα φανταστικό αναγνώστη - είτε παιδί, είτε ενήλικο. Ο εκάστοτε υποθετικός διάλογος εφορμάται από και αναπτύσσεται σε σχέση με τις εικόνες, εστιάζοντας σε τμήματα, παρατηρώντας και φωτίζοντας λεπτομέρειες, συνδυάζοντας στοιχεία, δημιουργώντας συνειρμούς αλλά κι εμβαθύνοντας όπου χρειάζεται περισσότερο. Με αυτόν τον διαλογικό τρόπο, εντός κι εκτός εικόνας, δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να κατανοήσει τα ιστορικά γεγονότα αλλά και την εικαστική δημιουργία. Ιστορία και ζωγραφική διαπλέκονται, συνομιλούν μέσω του παραδείγματος, ενώ ταυτόχρονα σχολιάζονται κι αναδεικνύονται όχι μόνο τα γεγονότα αλλά και ο τρόπος που επέλεξαν να τα απεικονίσουν ο Ζωγράφος με τις εικόνες του αλλά κι ο Μακρυγιάννης (και) με την ανορθογραφία του. Κι έτσι η συγγραφέας «διαβάζοντας εικόνες», που εκ πρώτης μπορεί να μη δείχνουν τόσο ενδιαφέρουσες ή κι απλοϊκές - ειδικά σε ένα παιδί-αναγνώστη του σήμερα- επιδιώκει να συμπαρασύρει τον αναγνώστη να τις διαβάσει μαζί της χωρίς εκείνο να συνειδητοποιεί ότι εν τέλει, μέσα από έναν διαφορετικό δρόμο, αυτό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, διαβάζει Ιστορία. Θα μπορούσε αντίστοιχα, λοιπόν, να συμπαρασύρει και τους θεατές μιας σχολικής γιορτής.

Στη σειρά «Μικρές Ιστορίες για Μεγάλα γεγονότα», ασήμαντες για την Ιστορία στιγμές, γίνονται η αφορμή να ξετυλιχτούν ιστορίες που συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα και μέσω αυτών και κομμάτια της Ιστορίας που σχετίζεται ευρύτερα με τον αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία. Στο βιβλίο  (γνώσεων με λογοτεχνική αφήγηση) Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας κεντρικό σημείο της αφήγησης είναι η άφιξη ενός φορτίου γεώμηλων στην Αίγινα, τότε πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους, με τον Ιωάννη Καποδίστρια να το παρατηρεί από το παράθυρό του και να προβληματίζεται. Η συγγραφέας, Μαρία Ανδρικοπούλου, με λιτό ύφος και απλή γλώσσα, επέλεξε ο  χαρακτήρας, οι έγνοιες κι ενέργειες του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας για το νεοσύστατο κράτος να ξεδιπλώνονται μέσα από σημειώσεις στο ημερολόγιό του αρχίζοντας από τον Ιανουάριο του 1828 έως και την ημέρα της δολοφονίας του το 1831. Μέσα από αυτό το εύρημα που σαν να υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο τη μοναχική πορεία και την (πολιτική) μοναξιά του Κυβερνήτη, ο αναγνώστης, αλλά και οι συμμετέχοντες μιας σχολικής γιορτής, μπορούν να γνωρίσουν τόσο το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο αλλά και εμμέσως τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Τα ασπρόμαυρα σχέδια του Φίλιππου Φωτιάδη συμπληρώνουν ατμοσφαιρικά και υπαινικτικά το κείμενο. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου παρουσιάζονται τόποι που σχετίζονται με τη ζωή του πρώτου Κυβερνήτη, καλώντας τον αναγνώστη να αναζητήσει νοερά τα χνάρια του Καποδίστρια - αλλά και όταν οι περιστάσεις το επιτρέψουν με επιτόπιες επισκέψεις -  στην Αίγινα, την Αθήνα, το Ναύπλιο και την Κέρκυρα. 

Με τα βιβλία της σειράς «Προσωπογραφίες» των Εκδόσεων Πατάκη, η πεζογράφος και ιστορικός Μαρία Σκιαδαρέση δημιουργεί μια σειρά βιβλίων όπου με μυθιστορηματικό τρόπο παρουσιάζονται σημαντικά πρόσωπα που συνέβαλαν καθοριστικά στην θεμελίωση της Ελλάδας ως σύγχρονου κράτους. Η συγγραφέας σε κάθε βιβλίο της στήνει μια πειστική αφήγηση που οδηγεί τον νεαρό αναγνώστη να γνωρίσει πιο ολοκληρωμένα και με πιο ανθρώπινη ματιά  την εκάστοτε προσωπικότητα. Σε ένα βιβλίο μπορεί να είναι ο ίδιος ο Κανάρης που σε μεγάλη ηλικία πλέον, αναθυμούμενος, εξιστορεί, όπως συμβαίνει στο Τα χρόνια της φωτιάς. Μπορεί όμως να είναι και κάποιο άλλο πρόσωπο όπως συμβαίνει στο βιβλίο Σαν άνεμος - Λόρδος Μπάιρον, όπου ο υπηρέτης του ποιητή, Ουίλιαμ Φλέτσερ, είναι αυτός που, πιστός και στο πλάι του Μπάιρον μέχρι και μια μέρα μετά το θάνατό του, ζωντανεύει μέσα από τις δικές του σκέψεις και περιγραφές τόσο τον ίδιο τον ποιητή όσο και την πολυτάραχη και γοητευτική ζωή του. Σημειώσεις, γλωσσάρι και, στο τέλος της ιστορίας, ένα ευσύνοπτο βιογραφικό βοηθούν σε μια ακόμη πιο ολοκληρωμένη εικόνα της εποχής και της συγκεκριμένης προσωπικότητας και ως ένα επιπλέον υλικό προς αξιοποίηση σε σχολική παράσταση.

Αξιοποιώντας πηγές και μαρτυρίες αγωνιστών (όπως των Κασομούλη και Σπυρομήλιου) η Λίλη Λαμπρέλλη στο αφήγημά της Έντεκα μέρες του Απρίλη αφηγείται τις τελευταίες εννιά ημέρες πριν την Έξοδο του Μεσολογγίου και δύο μετά. Το πρόσωπο που ξεχωρίζει στην αφήγηση είναι ένας Γελεκτσής, ο έφηβος Μάρκος. Οι Γελεκτσήδες, μαθαίνουμε στο επίμετρο του βιβλίου, ήταν ομάδα ατρόμητων εφήβων του Μεσολογγίου που έδρασαν κυρίως κατά την δεύτερη πολιορκία της πόλης. Η αφηγήτρια άλλοτε ακολουθώντας τον Μάρκο κι άλλοτε τη ροή των γεγονότων περιγράφει, συγκρατημένα μα, κι ενίοτε, συγκινητικά, όλες τις κακουχίες και τη δυστυχία, την πείνα, τον φόβο, τον ηρωισμό και την οδύνη των πολιορκημένων. Με λόγο κοφτό, ύφος λιτό και στιβαρό ζωντανεύει περιστατικά και ιστορικά πρόσωπα που σκιαγραφημένα αδρά μέσα από τις πράξεις και τα λόγια τους - λόγια μεταφερμένα σχεδόν αυτούσια από τις πηγές και τις μαρτυρίες -  παρασέρνουν τον αναγνώστη να βιώσει νοερά τη θρυλική έξοδο του Μεσολογγίου. Γιατί όχι και τους συμμετέχοντες σε μια σχολική παράσταση;

Στο βιβλίο 21+1 για το 21 συναντάμε 21 μικρές ιστορίες  και ισάριθμες εικονογραφήσεις σαν ψηφίδες που όλες μαζί συνθέτουν ένα αντιπροσωπευτικό ως προς την ατμόσφαιρα και το πνεύμα  της εποχής του 1821 ψηφιδωτό. Μικρές γοητευτικές σκηνές, μικρές καθημερινές στιγμές, άλλες με ρεαλισμό, άλλες με λυρισμό ειπωμένες, με ήρωες, ως επί το πλείστον, καθημερινούς και ανώνυμους ανθρώπους, ιστορίες που λαμβάνουν χώρα στα προεπαναστατικά χρόνια, ή τα χρόνια κατά τη διάρκεια του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα και φτάνουν και ως και το σήμερα κι εκτείνονται γεωγραφικά σε όλη σχεδόν την Ελλάδα - έως και το Σικάγο των ΗΠΑ. Αξίζει να σταθούμε στο ότι πολλοί από τους ήρωες των ιστοριών είναι παιδιά, αγόρια και κορίτσια, μιας και η αναφορά στο παιδί εκείνης της περιόδου είναι μια μάλλον άγνωστη, ως τώρα, πτυχή που πιθανότατα θα εγείρει περαιτέρω προβληματισμούς στους νεαρούς αναγνώστες. Οι εικοσιένα συγγραφείς και οι είκοσι εικονογράφοι καθώς και οι δυο κομίστες με τα δυο γκράφικ νόβελ τους - με το προσωπικό συγγραφικό ύφος και εικαστική ματιά ο καθένας και η καθεμία τους- συνθέτουν ένα συνολικά ατμοσφαιρικό και καλαίσθητο βιβλίο ικανό να συγκινήσει τους νεαρούς αναγνώστες να οικειοποιηθούν διαφορετικά την Ιστορία εστιάζοντας στα μικρά και ανθρώπινα.

Και τέλος στο ίδιο πνεύμα με το προηγούμενο βιβλίο, θα μου επιτρέψετε, κινείται και το βιβλίο της γράφουσας Οι αγωνιστές του 1821: οι Μεγάλοι μικροί για το οποίο απλώς παραθέτω χωρίς άλλο σχολιασμό, την περίληψή του: Ιστορίες εμπνευσμένες από την προσωπικότητα και τα βιογραφικά στοιχεία σημαντικών Ελλήνων κι Ελληνίδων στην παιδική τους ηλικία. Ιστορίες για εκείνους τους Μεγάλους που ως μικροί αντιμετώπισαν κάποια μικρή ή μεγαλύτερη δυσκολία που πιθανότατα έπαιξε τον δικό της ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους ή και στην πορεία της ζωής τους.

Τι συμβαίνει όταν ο Θοδωρής κατεβαίνει με το γαϊδουράκι του από το βουνό, όπου κρύβεται με την οικογένειά του, για να πουλήσει ξύλα στην Τριπολιτσά, κι εκείνο λερώνει με λάσπες έναν Τούρκο; Όταν η Λασκαρίνα κλέβει μια βάρκα και ξανοίγεται στη θάλασσα για να κερδίσει ένα στοίχημα; Όταν ο Γιώργης χάνει ένα πρόβατο από το κοπάδι που βοσκάει; Όταν ο Κωνσταντής παίρνει μια δύσκολη απόφαση κρυφά από τη μητέρα του; Ή όταν η Μαντώ κρύβεται σε μια ντουλάπα για να κρυφακούσει μια πολιτική συζήτηση;