[04/06/2022]
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ – Ιούνιος 2022
ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ: ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ – ΘΕΜΑΤΑ & ΟΔΗΓΙΕΣ Κ.Ε.Ε.
Α. ΚΕΙΜΕΝΑ
Σήμερα Παρασκευή, 3 Ιουνίου 2022 οι τελειόφοιτοι της Γ’ Λυκείου των Ημερήσιων Γενικών Λυκείων διαγωνίστηκαν στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Η Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων (ΚΕΕ) επέλεξε δύο μη λογοτεχνικά κείμενα –το πρώτο από τον πρόλογο του βιβλίου του Ραϋμόνδου Αλβανού Ο ελληνικός εμφύλιος. Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες, εκδόσεις Επίκεντρο, 2022, το δεύτερο, απόσπασμα από ομιλία της Κικής Δημουλά, από το βιβλίο Εκλήθην ομιλήτρια, Ίκαρος, 2022. Το λογοτεχνικό κείμενο αντλήθηκε από τη συλλογή διηγημάτων του Θανάση Βαλτινού Επείγουσα ανάγκη ελέου. Διηγήματα, Εστία, Αθήνα 2016.
Τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα είναι αποσπάσματα από βιβλία που εκδόθηκαν το 2022. Πρόκειται για κείμενα φιλικά προς τον/τη μαθητή/τρια τα οποία διακρίνονται για την απλή γλώσσα και την αμεσότητα της γραφής τους. Το πρώτο, επιχειρεί να αναδείξει τους λόγους για τους οποίους οι νέοι είναι σημαντικό να μαθαίνουν Ιστορία. Στο δεύτερο, η μνήμη «προσωποποιημένη δεν εφησυχάζει· διεκδικεί την επιβίωσή της στον χρόνο»[1] και οι επέτειοι αποτελούν αφορμή για την αφύπνισή της. Το λογοτεχνικό κείμενο με τον λαϊκό λόγο, τις σύντομες φράσεις και τη μικροπερίοδη δομή αναδεικνύει τους κοινούς δεσμούς και τα βιώματα τριών διαφορετικών γενεών της ίδιας οικογένειας. Το κοινό θέμα και των τριών κειμένων είναι η μνήμη, η οποία προσεγγίζεται από διαφορετικές οπτικές γωνίες (συλλογική, ατομική, οικογενειακή μνήμη) και κυρίως διαφορετικά κειμενικά περιβάλλοντα (προλογικό σημείωμα ιστορικής αφήγησης, ομιλία, διήγημα) συνθέτοντας όμως ένα σύνολο βιωμάτων, το οποίο διευκολύνει την πορεία σκέψης των υποψηφίων.
Β. ΘΕΜΑΤΑ & ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κ.Ε.Ε.
Το θέμα Α1 ζητά τη συνοπτική απόδοση των λόγων για τους οποίους είναι σημαντικό να μαθαίνουμε ιστορία, όπως αυτοί παρουσιάζονται στις παραγράφους 2-4 του Κειμένου 1. Οι 7 επισημάνσεις – ενδεικτικές απαντήσεις της ΚΕΕ παραθέτουν και αναδιατυπώνουν τα βασικά σημεία των συγκεκριμένων παραγράφων. Πρόκειται για ένα ερώτημα που ακολουθεί το ΠΣ του 2019 και δεν παρουσιάζει δυσκολίες για τους/τις μαθητές/τριες.
Η κλειστού τύπου ερώτηση Β1 επίσης δεν παρουσιάζει προβλήματα ούτε απαιτούσε κειμενική τεκμηρίωση.
Το θέμα Β2α εστιάζει στη μορφή και τον επικοινωνιακό ρόλο του τίτλου του Κειμένου 1. Η επιμέρους μοριοδότηση βοηθά θεωρητικά την αποφυγή βαθμολογικών αποκλίσεων. Αυτό που δε βοηθά τους διορθωτές είναι η ενδεικτική απάντηση (ρητορικό ερώτημα, χρήση υποτακτικής, α’ πληθυντικό πρόσωπο). Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, γιατί η απάντησή του είναι το θέμα του κειμένου που το διατρέχει συνολικά. Η έγκλιση της υποτακτικής και το ρηματικό πρόσωπο δεν αποτελούν μορφικά αλλά νοηματικά και υφολογικά στοιχεία. Η σύγχυση αφορά τη χρήση της μεταγλώσσας. Στο ίδιο ερώτημα η ενδεικτική απάντηση για τον επικοινωνιακό ρόλο του τίτλου περιλαμβάνει τρία σημεία που μοριοδοτούνται ισοδύναμα: πρόκληση του ενδιαφέροντος, προϊδεασμός του θέματος του κειμένου και ο προβληματισμός του αναγνώστη.
Το θέμα Β2β αναφέρεται στο υφολογικό αποτέλεσμα του ευθέος λόγου στο τέλος της 1ης παραγράφου του κειμένου 1. Η ενδεικτική απάντηση περιλαμβάνει 6 επισημάνσεις – λέξεις/φράσεις (προφορικότητα, οικειότητα, διαλογικός τόνος, αμεσότητα, βιωματικότητα, ζωντάνια), κάποιες από τις οποίες είναι συναφείς μεταξύ τους και επικαλύπτονται νοηματικά. Κατά συνέπεια, αν ο/η μαθητής/τρια αξιοποιήσει τρεις από αυτές, η απάντηση θα πρέπει να θεωρείται πλήρης και γι’ αυτό είναι αναγκαίο να δοθεί κεντρική οδηγία από την ΚΕΕ. Επί της ουσίας τα ερωτήματα αυτού του τύπου και οι ενδεικτικές απαντήσεις τους προωθούν την αναπαραγωγή στερεοτυπικών γνώσεων, αντίθετα με τη λογική του ΠΣ του 2019 και περιορίζουν την αναγκαιότητα της βαθμολογικής διαβάθμισης των υποψηφίων.
Το θέμα Β3 στη διατύπωση και τη στοχοθεσία του ταυτίζεται με το περσινό Β3. Ελέγχει την ικανότητα του/της μαθητή/τριας να εντοπίσει τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία και στη συνέχεια να εξηγήσει τη λειτουργία της καθεμιάς. Πρόκειται για μια εύστοχη και αναμενόμενη ερώτηση και η επιμέρους μοριοδότηση συμβάλλει στην αποφυγή βαθμολογικών αποκλίσεων.
Συνολική θεώρηση του Β θέματος: Η διατύπωση των ζητουμένων, η επιμέρους μοριοδότηση και οι ενδεικτικές απαντήσεις δείχνουν την προσπάθεια της ΚΕΕ να «αντικειμενικοποιήσει» τη βαθμολόγηση με στόχο να περιοριστούν οι αποκλίσεις (αποφυγή τρίτου διορθωτή). Στόχος καταρχήν θεμιτός. Δεν απέφυγε, όμως, την τυποποίηση στις απαντήσεις των μαθητών. Αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί αν κάποιο ερώτημα εστίαζε στην κριτική προσέγγιση των κειμένων και όχι στην αναπαραγωγή τυποποιημένων «γνώσεων».
Το περιεχόμενο των ερωτημάτων στο θέμα Γ κρίνεται εύστοχο και καθοδηγεί τους υποψήφιους στη σύνθεση ενός ερμηνευτικού σχολίου σύμφωνα με το ισχύον ΠΣ και τις συμπληρωματικές ενδεικτικές εκφωνήσεις που δόθηκαν από το ΙΕΠ στις 13-11-2020. Η εκφώνηση υποδεικνύει τη δομή του ερμηνευτικού σχολίου, καθώς προτάσσει το κεντρικό του θέμα και στη συνέχεια την ερμηνευτική προσέγγιση των μαθητών με την αξιοποίηση τριών διαφορετικών και λειτουργικών κειμενικών δεικτών. Το ερμηνευτικό σχόλιο ολοκληρώνεται με την τεκμηριωμένη προσωπική θέση του/της μαθητή/τριας. Οι ενδεικτικές απαντήσεις της ΚΕΕ κρίνονται εύστοχες και δίνουν τη δυνατότητα στον/στη μαθητή/τρια να αξιοποιήσει και δείκτες πέρα από αυτούς που καταγράφονται.
Το θέμα Δ ακολουθεί το ΦΕΚ/3-12-2019 που ορίζει ότι η εκφώνηση του θέματος θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο (άρθρο στην ιστοσελίδα του σχολείου). Τα ερωτήματα αφορμώνται από μια συγκεκριμένη διαπίστωση του συγγραφέα του κειμένου 1 και απαιτούν τη δημιουργική αξιοποίηση των δυο μη λογοτεχνικών κειμένων. Το πρώτο ζητά από τους υποψηφίους να εκφράσουν την άποψή τους για την αξία της ιστορικής γνώσης. Το δεύτερο να προτείνουν βιωματικούς τρόπους προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος. Ορθές κρίνονται οι επισημάνσεις της Επιτροπής που εστιάζουν στην οργάνωση της επιχειρηματολογίας, στην ανάπτυξη τριών ολοκληρωμένων επιχειρημάτων σε κάθε ζήτημα, στην ποικιλία των ιδεών και, κυρίως, στην επαρκή τεκμηρίωσή τους.
Αποτιμώντας συνολικά τα φετινά θέματα στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, δε θα μπορούσε κανείς να διαφωνήσει ότι η επιλογή των κειμένων είναι επιτυχής και τα ζητούμενα προσεγμένα στη διατύπωσή τους. Όμως, η στοχοθεσία του Β θέματος θα έπρεπε να κινείται προς μια κατεύθυνση κριτική και όχι τυποποιημένη.
Ελπίζουμε ότι η πειραματική διόρθωση στα Βαθμολογικά Κέντρα θα θέσει υπόψη της Επιτροπής τις όποιες μικροαστοχίες προκειμένου η διόρθωση να κινηθεί σε όσο το δυνατόν ενιαία και αντικειμενικά κριτήρια. Τέλος, ο βαθμός δυσκολίας και η ποιότητα των θεμάτων μάλλον δείχνουν μια συσσώρευση των περισσότερων βαθμολογιών στη μεσαία κλίμακα.
Στράτος Λαμπράκος
Παναγιώτης Μητρούλιας
Σοφία Παπαλού
[1] Τζίνα Καλογήρου & Μαριάννα Τουτζιαράκη: Χαρτογραφώντας τη Μνήμη και τη Λήθη στην ποίηση της Κικής Δημουλά, ανακτήθηκε από: https://www.culturebook.gr/afieromata-2022/kiki-dimoula/kalogirou-toutziaraki-hartografodas-ti-mnimi-kai-ti-lithi-stin-poihsi-tis-kikis-dimoula.html
