[31/12/2022]
«Από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση»
Τα πρωτοβρόχια, Σπύρος Κιοσσές
Γράφει η Δρ. Φωτεινή Καλογερογιάννη
Στο πρώτο του μυθιστόρημα, ο Σπύρος Κιοσσές μάς παρασύρει στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέσα από μια συλλογή σπονδυλωτών ιστοριών με κεντρικό ήρωα τον Τάσο, ο οποίος αφηγείται τα δικά του πρωτοβρόχια, την προσωπική πορεία από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και παράλληλα την ιστορία της ελληνικής επαρχίας εκείνης της περιόδου με κεντρικό σημείο αναφοράς την οικογένεια, τους φίλους και τη γειτονιά.
Μέσα από το εύστοχο εύρημα της χρήσης της λέξης πρωτοβρόχια, τα οποία μας παραπέμπουν στη μετάβαση από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο, μια μετάβαση που συνοδεύεται από συναισθήματα μελαγχολίας, θλίψης και νοσταλγίας, ο συγγραφέας αφηγείται τη μετάβαση ενός παιδιού, του Τάσου, στην πιο ώριμη περίοδο της ζωής του που χαρακτηρίζεται από όλα αυτά τα γλυκόπικρα συναισθήματα, ενώ ταυτόχρονα αφηγείται και τη μεταβατική περίοδο που χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία εκείνης της εποχής. Όπως ο ίδιος ο ήρωας αναφέρει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου:
«Και όλα αυτά ήταν σαν τα πρωτοβρόχια, κυρία. Εκεί που νομίζεις ότι είναι καλοκαίρι και πάντα θα έχει καλό καιρό και ζέστη, ξαφνικά ένα μικρό γκρίζο συννεφάκι στην άκρη του ορίζοντα απλώνεται, γίνεται όλο και πιο μαύρο, και μετά ξεσπά το πρωτοβρόχι. Κι όλα γίνονται μούσκεμα γύρω σου, βρέχεσαι κι εσύ, και σαν να περνά η υγρασία λίγο μέσα σου. Και κρυώνεις»
Μάλιστα, αμέσως μετά ο ίδιος ο ήρωας διαπιστώνει μέσα από τη δική του οπτική ότι «αυτό το καλοκαίρι όλα άλλαξαν. Αλλά, κυρία, νομίζω ότι άλλαξα και εγώ».Αυτό είναι και ένα από τα δυνατά χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος, η παιδική ματιά στην οποία ο συγγραφέας μένει πιστός σε όλη την αφήγηση. Παρατηρεί, προσλαμβάνει, επεξεργάζεται και ερμηνεύει την πραγματικότητα γύρω του μέσα από την οπτική ενός παιδιού που μεγαλώνει και ωριμάζει. Σχολιάζει όλα τα γεγονότα όπως το διαζύγιο των γονιών του, την απώλεια της αγαπημένης του γιαγιάς, την νέα οικογένεια της γειτονιάς, την αυτοκτονία του Άκη, το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ μέσα από την παιδική αφέλεια και τον παιδικό προβληματισμό. Φέρνει τα πράγματα στα μέτρα του για να τα κατανοήσει καλύτερα κάνοντας τις απαραίτητες αναλογίες και συνδέσεις με την καθημερινότητα και τα βιώματα του. Δίνω μόνο ένα παράδειγμα αυτής της αριστοτεχνικής χρήσης της εσωτερικής εστίασης του ήρωα από την αφήγησή του για την ενότητα «Σώματα στερεά, υγρά και αέρια», το δύσκολο μάθημα της επόμενης μέρας στο σχολείο:
«Η δασκάλα μάς είπε, όταν μαθαίνουμε κάτι καινούριο, να το συνδέουμε με κάτι άλλο, να το ταιριάζουμε με αντικείμενα ή πρόσωπα ή τέλος πάντων με κάτι που ξέρουμε καλά, για να το θυμόμαστε εύκολα. […] Σκέφτομαι ότι κι οι άνθρωποι έχουν σώματα, είναι σώματα, μπορούμε να τους χωρίσουμε κι αυτούς σε κατηγορίες. Να ο διευθυντής, ας πούμε. Αυτός είναι σίγουρα στερεός. Ακόμα και αν τον παρακαλάμε να μας πάει εκδρομή, άμα πει όχι, δεν αλλάζει γνώμη με τίποτα. Η δασκάλα πάλι είναι υγρή, άλλοτε γλυκιά και φιλική, κι άλλοτε αυστηρή κι αγέλαστη, έτοιμη να μοιράσει τιμωρίες. Αλλάζει σχήμα συνέχεια. […] Η γιαγιά είναι σίγουρα αέρας. Δεν την προσέχεις, δεν την καταλαβαίνεις, αλλά ξέρεις ότι είναι εκεί. Σαν χάδι στο μάγουλο, όταν κοιμάσαι. Σαν τον αέρα που αναπνέουμε, κι ας μην τον βλέπουμε.»
Διαβάζοντας τις ιστορίες του μικρού Τάσου που μοιάζουν με σελίδες σε παιδικό ημερολόγιο, ο αναγνώστης κατακλύζεται από μυρωδιές, γεύσεις, μνήμες και αισθήματα νοσταλγίας και αδημονίας όπως με το τσουρέκι που μοσχοβολάει, τη σοκολάτα κις, τα γαριδάκια φοφίκο και μπόζο και την έντονη μυρωδιά του πεντανόστιμου κεφτέ, τον οποίο ο ήρωας γεύεται σαν να κάνει μια μικρή αμαρτία, και το ούζο, που, καθώς το καταπίνει για πρώτη φορά, του καίει τον οισοφάγο μαζί με τη συνειδητοποίηση της ενηλικίωσής του και την αλλαγή των όσων μέχρι τώρα ήταν δεδομένα.
Ο συγγραφέας αφηγείται σκηνές από την καθημερινότητα του μικρού Τάσου με απλή γλώσσα, μακροπερίοδο και παρατακτικό λόγο που ταιριάζει με την παιδική ηλικία προσδίδοντας στο κείμενο την απαραίτητη προφορικότητα και παράλληλα μια προσεκτική λιτότητα στο ύφος. Πίσω από τις απλές, παιδικές και καθημερινές λέξεις που χρησιμοποιεί δημιουργούνται εικόνες που αναδύουν την ουσία της αφήγησης και αφήνουν περιθώριο για δεύτερες και τρίτες αναγνώσεις. Άλλωστε ο τρόπος που ο συγγραφέας μεταμορφώνει το πεζό σε καλλιτέχνημα μέσα από την τέχνη του λόγου του είναι αριστοτεχνικός και αποτελεί ένα ακόμη δυνατό χαρακτηριστικό του μυθιστορήματος.
Τα πρωτοβρόχια είναι ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, μια ιστορία αναζήτησης της προσωπικής ταυτότητας, ένα ταξίδι ωρίμανσης, το οποίο περιλαμβάνει γλυκόπικρα περιστατικά της καθημερινότητας, μικρά και μεγάλα γεγονότα της προσωπικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και της τοπικής κοινότητας, αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας που μας επιβεβαιώνει ότι η παιδική ηλικία μάς ακολουθεί όπου κι αν πάμε και αφήνει κάτι ανεξίτηλο μέσα μας. Ο Σπύρος Κιοσσές διαθέτει το ταλέντο να το φέρνει τόσο φυσιολογικά στην επιφάνεια.
