[3/5/2024]

Σχολείο που συναισθάνεται ή σχολείο που τιμωρεί;

Πολλές ήταν οι φωνές που ζητούσαν αύξηση των ποινών στα σχολεία, που μιλούσαν για τα όπλα που δεν υπήρχαν, για να καταπολεμηθεί η σχολική βία, που ήθελαν να επανέλθει η επιλογή της πενθήμερης αποβολής και της αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος ως πανάκεια για την αντιμετώπιση κάθε απειθαρχίας. Και οι φωνές –δεν ήταν δύσκολο– βρήκαν «ευήκοα ώτα». Άλλωστε, καιρό τώρα προετοιμαζόταν η οπισθοχώρηση. Το δημοκρατικό σχολείο –αν υπήρξε ποτέ- απέτυχε. Ας γυρίσουμε σε συνταγές που γνωρίζουμε καλά. Ο φόβος των μαθητών/-τριών για τις ποινές μπορεί (;) να δώσει πίσω στο σχολείο και τους εκπαιδευτικούς λίγη από τη χαμένη αίγλη τους.

Αλήθεια, σε ποιες επιστημονικές έρευνες στηρίχτηκαν οι παραπάνω διαπιστώσεις; Ποιοι επιστήμονες και φορείς ασχολήθηκαν με την παραβατικότητα στα σχολεία; Πώς μπορούν να συνυπάρξουν τα οράματα για δημοκρατικούς, ελεύθερους, δημιουργικούς, ενεργούς πολίτες με τις αυστηρές ποινές; Πώς συνδέθηκε η αύξηση της σχολικής βίας με την ελαστικότητα των ποινών; Γιατί, για παράδειγμα, δεν θεωρήθηκε ως αντανάκλαση της αύξησης της βίας που παρατηρείται στην κοινωνία; Γιατί δεν αποδόθηκε στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η οποία αποτυπώνεται και στον χώρο του σχολείου; Γιατί δεν συνδέθηκε με την κρίση των θεσμών, με τη γενικότερη ατιμωρησία, με τη διαφθορά;  

Τα παραπάνω ερωτήματα υποκρύπτουν τις αντιφάσεις που υπάρχουν πίσω από τις πολιτικές αποφάσεις για τις ποινές. Αντιφάσεις οι οποίες αποπροσανατολίζουν και χαϊδεύουν τα αυτιά όσων μέσα και έξω από τα σχολεία θεωρούν πως η αυστηρότητα των ποινών θα περιορίσει την απειθαρχία και τη σχολική βία. Η ύπαρξη αυτών των αντιφάσεων, όμως, προδιαγράφει και την αποτυχία των νέων μέτρων. Γιατί, αν έχει αυξηθεί η παραβατικότητα στα σχολεία, αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση της παραβατικότητας και της βίας στην κοινωνία. Και αυτή δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με στιγματισμούς μαθητών/-τριών και απομάκρυνση από το σχολείο. Επιπλέον, οι εξοντωτικές ποινές δεν είναι παιδαγωγικές. Ποτέ δεν ήταν. Και θα φέρουν μεγαλύτερα δεινά στα σχολεία. Γιατί η κοινωνία έχει αλλάξει, η νέα γενιά έχει αλλάξει και αυτά τα μέτρα που φαίνεται πως λειτουργούσαν αποτελεσματικά στο παρελθόν, σήμερα μπορεί να προκαλέσουν ακραίες αντιδράσεις.

Όμως, πέρα από τα παραπάνω, χρειάζεται να σκεφτούμε και να συνδέσουμε το θέμα των ποινών με τον ευρύτερο ρόλο του σχολείου. Θέλουμε ένα σχολείο που εκπαιδεύει τους μαθητές να πειθαρχούν πείθοντάς τους για τη σωστή συμπεριφορά ή εκφοβίζοντάς τους; Η απάντηση, παιδαγωγικά σκεπτόμενοι, είναι αυτονόητη. Η εσωτερίκευση των κανόνων δεν εξαρτάται από την αυστηρότητα της τιμωρίας, αλλά από τη δέσμευση. Κι αυτήν μπορεί να την πετύχει ευκολότερα ένα παιδί που μαθαίνει να συναισθάνεται τους άλλους, που σκέφτεται κριτικά και αναζητά τις κοινωνικές αιτίες της βίας, που εκπαιδεύεται να παίρνει θέση απέναντι στα ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, που αναζητά το «μαζί», τη συνύπαρξη, γιατί συνειδητοποιεί πως μόνο έτσι μπορεί να πετύχει να αλλάξει τους κοινωνικούς όρους. Αντίθετα, ο φόβος δημιουργεί ανελεύθερους πολίτες, ευάλωτους και χειραγωγημένους από την εξουσία. Αλήθεια, τέτοιους πολίτες θέλουμε ως παιδαγωγοί;

Ελευθερία Παπαμανώλη

Νέα Παιδεία (2024), τ. 189-190

Δείτε πληροφορίες για τη συνδρομή του 2024 στη σχετική ιστοσελίδα.

Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή, η κατά παράφραση ή διασκευή των κειμένων που περιέχονται στο τεύχος με οποιονδήποτε τρόπο (ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.