[25/7/2025]

Για τους φιλολογικούς influencer της εποχής στα social media

Την τελευταία πενταετία, από την εποχή δηλαδή της πανδημίας του covid-19 και μετά, έχουν εμφανιστεί και αυξηθεί σημαντικά τα λεγόμενα «φιλολογικά» προφίλ στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (κυρίως στο Instagram, στο TikTok και δευτερευόντως στο φατσοβιβλίο). Άνθρωποι που έχουν αποφοιτήσει από ποικίλα τμήματα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (αν δεν κάνω λάθος, αριθμούμε περισσότερα από 20 πανεπιστημιακά τμήματα ανά την επικράτεια τα οποία θεραπεύουν ένα τεράστιο εύρος διακριτών μεταξύ τους γνωστικών αντικειμένων -από αρχαιολογία και κλασικές σπουδές μέχρι παιδαγωγικά, φιλοσοφικές και κοινωνικές σπουδές- και τα οποία επίσημα και θεσμικά παράγουν σωρηδόν και ισοπεδωτικά φιλολόγους) έχουν δημιουργήσει ένα ξεχωριστό βασίλειο στον ψηφιακό κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο δυστυχώς κυβερνούν τους τυφλούς αν όχι οι τυφλοί, τουλάχιστον οι μονόφθαλμοι. Και εξηγούμαστε ακολούθως.

Μια σημαντική μερίδα αυτών των φιλολογικών προφίλ δημοσιεύει και διακινεί μοντέρνο διδακτικό υλικό που έχουν δημιουργήσει με σύγχρονα προγράμματα και αφορούν το καθαυτό διδακτικό έργο, με σκοπό να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν υπόλοιπους συναδέλφους, νεότερους ή παλαιότερους. Υλικό σύγχρονο, οπτικοακουστικό, ενίοτε διαφοροποιημένο για μαθητές που υπάγονται στον χώρο της ειδικής αγωγής. Πρακτικές συμβουλές και εμπειρικά tips για τη διδασκαλία διακινούνται από μάχιμους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού επί το πλείστον τομέα, ενώ συχνά θίγονται και ζητήματα της εκπαιδευτικής επικαιρότητας, θέματα που απασχολούν τον κλάδο των ΠΕ02 και ευρύτερα προβληματικές πτυχές και σημεία της εκπαιδευτικής πολιτικής και επικαιρότητας της Ελλάδας. Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, φαίνεται ιδιαίτερα θεμιτή και ευεργετική η παρουσία αυτών των φιλολόγων στα social media.

Δυστυχώς, όμως, ταυτόχρονα υπάρχει και μία αρκετά επικίνδυνη κατά τη γνώμη μου μεγάλη μερίδα φιλολογικών influencer που παρουσιάζονται ως ειδικοί επί γλωσσικών ζητημάτων. Θα περίμενε κανείς ότι οι επαγγελματίες αυτοί φιλόλογοι, που συχνά παρουσιάζονται και ως αυτόκλητοι ειδικοί στην επικοινωνία, θα έχουν και το ανάλογο επιστημονικό υπόβαθρο στην γλωσσολογία, τουλάχιστον σε επίπεδο πρώτου πτυχίου και βασικών σπουδών. Ωστόσο η πραγματικότητα μάς προσγειώνει απότομα. Αρκετοί προέρχονται από τμήματα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στα οποία, μολονότι επίσημα παράγουν αποφοίτους ΠΕ02, έχουν παρακολουθήσει το πολύ τέσσερα μαθήματα γλωσσολογίας (εκ των οποίων μια βασική, εισαγωγική γενική γλωσσολογία) και σε χειρότερες περιπτώσεις ακόμα και δύο βάσει των προγραμμάτων σπουδών των τμημάτων από τα οποία έχουν αποφοιτήσει. Άραγε είναι αρκετά τα 2-3 μαθήματα γλωσσολογίας σε επίπεδο πτυχίου και επαρκή, ώστε να αποκτήσεις εύρος και βάθος γνώσεων, την κατάλληλη επιστημονική υποδομή για να γλωσσολογείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Απ’ ό,τι φαίνεται όχι με βάση το περιεχόμενο των δημοσιεύσεων αυτών των φιλολογικών προφίλ που εμφανίζονται να σου μαθαίνουν να μιλάς και να γράφεις «σωστά» ελληνικά.

Από πού μαρτυρείται -ενίοτε κραυγαλέα- η πλήρης απουσία επιστημοσύνης και γλωσσολογικού υποβάθρου των φιλολογικών influencer; Πρώτα απ’ όλα από την επιδίωξή τους και την αποστολή που υπηρετούν. Από τα πρώτα, βασικά μαθήματα γλωσσολογίας σε ένα πανεπιστημιακό τμήμα μαθαίνουμε ότι επιστημονική έρευνα και μελέτη της γλώσσας και η ρύθμιση είναι εκ διαμέτρου αντίθετα. Όποιος μελετά την γλώσσα επιστημονικά δεν έχει ως αποστολή του να βάλει τους ομιλητές στον ίσιο δρόμο ούτε προσπαθεί να βελτιώσει, να διαμορφώσει και να διορθώσει τη γλωσσική πραγματικότητα, όπως συστηματικά κάνουν οι φιλολογικοί influencer, με κριτήρια συχνότατα εντελώς υποκειμενικά και αυθαίρετα, επομένως αντιεπιστημονικά. Επιστημονική προσέγγιση της γλώσσας σημαίνει παρατήρηση, μελέτη, περιγραφή και ερμηνεία της γλωσσικής πραγματικότητας όπως έχει. «We are descriptive, not prescriptive», όπως λένε αγγλιστί στο χωριό μου. Ωστόσο, αυτό το τόσο στοιχειώδες και θεμελιώδες φαίνεται να αγνοούν απόφοιτοι πανεπιστημιακών τμημάτων, οι οποίοι μάλιστα χωρίς ίχνος επιστημονικής ντροπής κυκλοφορούν περήφανοι ρυθμιστικά εγχειρίδια για τη «σωστή» χρήση της ελληνικής.

Παράλληλα, εξαιτίας της πλήρους αρκετές φορές αμάθειάς τους και άγνοιας, τοποθετούνται για γλωσσικά ζητήματα που αφορούν όλες τις πτυχές της (ελληνικής) γλώσσας (μορφολογία, σύνταξη, φωνολογία, σημασιολογία, ιστορικές και κοινωνιογλωσσολογικές διαστάσεις) καταργώντας θεμελιώδεις αρχές και ιδιότητες της γλώσσας, επιστημονικά κεκτημένα δεκαετιών και καθολικές επιστημονικές παραδοχές διεθνώς. Δημοσιεύσεις που στοχοποιούν και στιγματίζουν τον γλωσσικό δανεισμό («αντί για τη δάνεια λέξη Α πες την ελληνικούρα Β»), που καλλιεργούν μία τάση λεξιθηρίας και νεοκαθαρευουσιανισμού με σπάνιες, τεχνητά κατασκευασμένες ή νεκραναστημένες λέξεις της ελληνικής από παλαιότερες φάσεις της διαχρονίας της («αντί για ‘‘λεηλατώ’’ πες ‘‘δηώνω’’»), που καταργούν τη γλωσσική μεταβολή («το ρήμα ‘‘επικοινωνώ’’ αντιστέκεται και δεν παίρνει αντικείμενο ως μεταβατικό»), που χαρακτηρίζουν ως «λανθασμένους» τύπους  που έχουν σχηματιστεί από γλωσσικούς μηχανισμούς και διαδικασίες με διαχρονική και διαγλωσσική ισχύ όπως η αναλογία («λάθος το ‘‘ζάμπλουτος’’, σωστό το ‘‘ζάπλουτος’’»), που ανάγουν την ετυμολογία στο μοναδικό και αδιάψευστο κριτήριο βάσει του οποίου καθορίζεται η ορθογραφική αποτύπωση μιας λέξης, αδιαφορώντας πλήρως αν οι γραφές που αξιολογούν ως λανθασμένες έχουν περισσότερη χρήση και διάδοση από αυτές που προκρίνουν ως σωστές σύμφωνα με Σώματα Κειμένων ή το πιο πρόσφατο και επικαιροποιημένο «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας». Δημοσιεύσεις ακόμα που καταργούν βασικά πορίσματα και αρχές της κοινωνιογλωσσολογικής έρευνας («σωστό ‘‘η συνάδελφος’’, λάθος ‘‘η συναδέλφισσα’’», «σωστό ‘‘οι άνθρωποι’’, λάθος ο προφορικός τύπος ‘‘οι ανθρώποι’’») που θέτουν στο στόχαστρο την κοινωνιόλεκτο των νέων ως πηγή που «φθείρει» τον πλούτο της ελληνικής (αλήθεια ρε παιδιά, πόσες δεκαετίες κλείνουμε που η ελληνική καταστρέφεται από τους νέους;), τη γλωσσική επαφή, την ίδια την ύπαρξη της γλωσσικής ποικιλότητας και διαφοροποίησης της γλώσσας ως προς τη χρήση («λάθος η προστακτική ‘‘πέστε’’, σωστή η προστακτική ‘‘πείτε’’»). Ακόμη ακόμη, δημοσιεύσεις που οι φιλολογικοί influencer χρησιμοποιούν λεξικά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας για να εξηγήσουν ή μάλλον να ρυθμίσουν τη μορφή, τη σημασία ή τη χρήση μιας λέξης στο…σήμερα! Μα τι υπέροχο jukebox! Ευτυχώς, μέσα σε αυτό το ζοφερό τοπίο αμάθειας και άγνοιας βασικών γλωσσολογικών θεωρητικών ή μεθοδολογικών αρχών έχει αναδυθεί ως λαμπερός φάρος επιστημοσύνης το προφίλ του κ. Φοίβου Παναγιωτίδη στο TikTok.

Ολοκληρώνοντας, αξίζει να προβληματιστούμε γιατί οι φιλολογικοί influencer επί το πλείστον είναι ουσιαστικά γλωσσολογικά απαίδευτοι -και επομένως παντελώς αναρμόδιοι για αυτό που ορισμένοι κάνουν στα social media- παρότι έχουν αποφοιτήσει από φιλολογικά τμήματα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Γιατί δεν τηρείται καμία επιστημονική εξειδίκευση στους ΠΕ02 βάσει του βασικού τους πτυχίου; Ποιος ή τι ευθύνεται για τη φανερή επιστημονική τους ένδεια επί γλωσσικών θεμάτων; Είναι άραγε αντιπροσωπευτικό δείγμα του συγκεκριμένου επαγγελματικού κλάδου; Food for thought, όπως λέει η νεολαία.

Κωνσταντίνος Β. Γεωργόπουλος, φιλόλογος και μεταπτυχιακός φοιτητής γλωσσολογίας