[27/12/2025]

Schoolscape: μια νέα προσέγγιση στη μελέτη της γλώσσας και του χώρου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα

Ο διαγωνισμός “Schoolscape: «Γλωσσικά» μηνύματα στο σχολικό τοπίο”, ο οποίος υλοποιείται από την Επιστημονική Ένωση «Νέα Παιδεία» σε σύμπραξη με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, επιχειρεί να συμβάλει στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης των μαθητών και μαθητριών με τη γλώσσα, αλλά και με το ίδιο το σχολείο. Ξεκίνησε το δεύτερο τετράμηνο του σχολικού έτους 2024-2025 (Φεβρουάριος-Ιούνιος 2025) με τη συμμετοχή 35 Γυμνασίων από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ομογένεια, ενώ την τρέχουσα σχολική χρονιά (2025-2026) επεκτείνεται και στα Λύκεια. Ο αριθμός συμμετοχής στην φετινή προκήρυξη είναι 148 σχολεία, από τα οποία το 78 είναι Γυμνάσια και το 70 Λύκεια.

Έχοντας ως αφετηρία το Γλωσσικό Τοπίο (Linguistic Landscape) (Landry & Bourhis, 1997) και το Σχολικό Γλωσσικό Τοπίο (School Linguistic Landscape / Schoolscape) (Gorter & Cenoz, 2015), εξετάζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα «γλωσσικά» μηνύματα διαφόρων ειδών που εμφανίζονται τόσο στον δημόσιο χώρο (π.χ. τοίχους, παγκάκια, παιδικές χαρές κ.ά.) όσο και στον σχολικό, συμβάλλουν στη διαμόρφωση νοημάτων και ταυτοτήτων. Το γλωσσικό τοπίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του αστικού τοπίου και αλληλεπιδρά δυναμικά με αυτό, αποτυπώνοντας και επηρεάζοντας τις κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές διεργασίες που το διαπερνούν. Όπως επισημαίνουν οι Landry και Bourhis (1997), το γλωσσικό τοπίο αναφερόταν αρχικά στη γραπτή γλώσσα σε δημόσιους χώρους. Όμως, η έννοια επεκτάθηκε αργότερα στο ευρύτερο σημειωτικό τοπίο, το οποίο περιλαμβάνει πολλαπλές μορφές επικοινωνίας, όπως εικόνες, ήχους και άλλα σημειωτικά μέσα (Jaworski & Thurlow, 2010). Τα σχολεία, ως κατεξοχήν δημόσιοι και παιδαγωγικοί χώροι, αποτελούν πλούσια σημειωτικά περιβάλλοντα: αφίσες, πινακίδες, ανακοινώσεις, έργα των μαθητών/τριών, σύμβολα και graffiti συνθέτουν ένα πολυτροπικό σύνολο που διαδραματίζει καίριο ρόλο στην καθημερινή σχολική ζωή. Αυτά τα «γλωσσικά» μηνύματα εντοπίζονται κυρίως εντός των θεσμικών κανόνων του σχολείου, ενώ ταυτόχρονα αποτυπώνουν τις ταυτότητες των εκπαιδευτικών και των μαθητών και μαθητριών, καθώς και τις ευρύτερες κοινωνικές δυναμικές που διαμορφώνουν τον σχολικό λόγο. Ο τρόπος με τον οποίο εκπαιδευτικοί, μαθητές και μαθήτριες και γονείς σχετίζονται με αυτόν — και μεταξύ τους — εγγράφεται στο γλωσσικό τοπίο, αποκαλύπτοντας πώς νοηματοδοτούν τον χώρο, πώς συγκροτούν νοήματα και ταυτότητες και πώς συμμετέχουν σε κοινωνικές πρακτικές. Αυτό καθιστά το Σχολικό Γλωσσικό Τοπίο ένα ιδιαίτερα χρήσιμο αναλυτικό εργαλείο για την κατανόηση των εκπαιδευτικών πρακτικών (Gorter & Cenoz, 2015) και ένα ισχυρό μέσο για την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των μαθητών και μαθητριών (Shohamy & Waksman, 2009).

Για τον λόγο αυτό, μέσα από τον συγκεκριμένο διαγωνισμό, καλούμε τους μαθητές και τις μαθήτριες να έρθουν σε επαφή τόσο με τον λόγο της εκπαιδευτικής κοινότητας όσο και με τον λόγο των εξωσχολικών δρώντων. Ταυτόχρονα, τους/τις παροτρύνουμε να συλλέξουν «γλωσσικά» (και άλλα σημειωτικά) μηνύματα από το γλωσσικό τοπίο του περιβάλλοντος χώρου του σχολείου τους, να παρατηρήσουν τις πιθανές διαφορές ανάμεσα στα μηνύματα εντός και εκτός του σχολικού κτηρίου και να εντοπίσουν τις εικόνες για την κοινωνική πραγματικότητα που τα εκάστοτε μηνύματα κατασκευάζουν. Με τη δράση αυτή, τέλος, στοχεύουμε στο να έρθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με τη σύγχρονη γλωσσολογική έρευνα αναλαμβάνοντας τον ρόλο του ερευνητή και της ερευνήτριας, καθώς μέσα από αυτή τη διαδικασία παρατηρούν, συλλέγουν, ταξινομούν και αναλύουν το κειμενικό υλικό του σχολείου τους, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα γλωσσικές ικανότητες και δεξιότητες στον κριτικό γραμματισμό και κριτικό λόγο. Αλλά δεν μένουν μόνο εκεί! Οι μαθητές και οι μαθήτριες παράγουν και το δικό τους «γλωσσικό» μήνυμα με όποιο τρόπο οι ίδιοι/ες επιλέγουν, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη σκέψη, την κρίση και τη φαντασία, και κυρίως, αφήνοντας το δικό τους μήνυμα στην κοινωνία.

Τα αποτελέσματα του περσινού διαγωνισμού καταδεικνύουν το παραπάνω: Μαθητές και μαθήτριες, με την καθοδήγηση εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων, παρουσίασαν τα «γλωσσικά» μηνύματα του σχολείου τους με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και εικονικής πραγματικότητας συμπεριλαμβάνοντας ακόμη και τη δική τους φωνή. Παράλληλα, δημιούργησαν τα δικά τους μηνύματα αντλώντας από γλωσσικούς και άλλους σημειωτικούς πόρους. Για τον σκοπό αυτό, είτε αξιοποίησαν παραδοσιακούς τρόπους όπως τη δημιουργία κολάζ ή τη χρήση πίνακα, δίνοντας έμφαση στο κεντρικό μήνυμα που ήθελαν να εκφράσουν, είτε δημιούργησαν τραγούδια μέσω τεχνητής νοημοσύνης ή ακόμη ζωγράφισαν οι ίδιοι/ες έναν τοίχο του σχολείου τους με το μήνυμά τους, ενσωματώνοντάς το στη σχολική τους καθημερινότητα. Κατά τον πρώτο κύκλο του διαγωνισμού, οι μαθητές και οι μαθήτριες μοιράστηκαν «ηχηρά» μηνύματα που αφορούσαν ευχές για την ειρήνη, την ισότητα, τη φιλία και τη δύναμη, εμφατικές επισημάνσεις για τα θέματα που φαίνεται να τους/τις απασχολούν, όπως η βία, οι κοινωνικές διακρίσεις ή το μέλλον τους και επίκαιρες παροτρύνσεις σχετικά με τη χρήση των κινητών ή τη διαχείριση της ταυτότητάς τους στα ψηφιακά μέσα. Και όλα αυτά που μας πρόσφερε ο πρώτος κύκλος του Schoolscape έγιναν η βάση για τη δημιουργία μιας ψηφιακής έκθεσης, ανοιχτής πρόσβασης, που ελπίζουμε ότι θα εμπνεύσει και θα παρακινήσει  για μια ουσιαστική αλλαγή στην εκπαίδευση.

Ο διαγωνισμός αυτός, με άξονα το Γλωσσικό Τοπίο, αποτελεί μια καινοτόμα πρόταση για τη σχέση της εκπαιδευτικής κοινότητας με τη γλώσσα, καθώς η σχολική εμπειρία μετατρέπεται σε αντικείμενο έρευνας. Μελετώντας πώς εκφράζονται οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα από τα δικά τους μηνύματα αντλούνται πολύτιμα συμπεράσματα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής πράξης. Η ανταπόκριση των σχολείων είναι ο σημαντικότερος δείκτης για την ανάγκη που φαίνεται να έχει η εκπαιδευτική κοινότητα για ένα νέο παράδειγμα στην επαφή των μαθητών και  μαθητριών με τη γλώσσα τόσο ως μάθημα όσο και ως κώδικα της σχολικής καθημερινότητας που αποτυπώνει ουσιαστικά ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία. Η συνεργασία της επιστημονικής ομάδας με τους/τις εκπαιδευτικούς των σχολείων της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ομογένειας, με όχημα τον διαγωνισμό,  έχει ξεκινήσει το ταξίδι στο Γλωσσικό Τοπίο του σχολείου με πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες τους μαθητές και τις μαθήτριες.

Φωτεινή Καλογερογιάννη, Αναστασία Στάμου, Αθηνά Σιούπη

Περιεχόμενα του τεύχους 195-196

Δείτε πληροφορίες για τη συνδρομή του 2025 στη σχετική ιστοσελίδα.

Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή, η κατά παράφραση ή διασκευή των κειμένων που περιέχονται στο τεύχος με οποιονδήποτε τρόπο (ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.