Το τριήμερο 10 έως 12 Μαΐου 2019, λίγο πριν την επίσημη λήξη των μαθημάτων του σχολικού έτους 2018-19 πραγματοποιήθηκε στην Σιβιτανίδειο Σχολή, στην Καλλιθέα, το Μαθητικό Συνέδριο με τίτλο: Προφορική ιστορία και διδακτική της Ιστορίας: σχεδιάζοντας μία διδασκαλία «αλλιώς». Την ευθύνης της διοργάνωσης του συνεδρίου είχε η Ομάδα Συντονιστικού ΟΠΙ (Ομάδες Προφορικής Ιστορίας) με συνδιοργανωτές την Ένωση Προφορικής Ιστορίας, τον Όμιλο για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα, το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και το ΠΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου «Ιστορική Έρευνα-Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες».

Πρωτοπορία αποτέλεσε το γεγονός πως δεν είχαμε να κάνουμε μ’ ένα επιστημονικό συνέδριο αλλά μ’ ένα μαθητικό συνέδριο και το κοινό που το παρακολούθησε απαρτίζονταν από εκπαιδευτικούς «της τάξης και της πράξης», από μαθητές, από γονείς «πρωτοφανέρωτους δέκτες» που εντυπωσιάστηκαν όπως μου εκμυστηρεύτηκε κάποιος από αυτούς και φυσικά από μέλη των ομάδων προφορικής ιστορίας. Τα θέματα του συνεδρίου ποικίλα χωρισμένα σε επτά θεματικές ενότητες που αφορούσαν σε μνήμες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ιστορίες της πόλης και της γειτονιάς, σε βιωμένες εμπειρίες στα πλαίσια της μεταβολής του κοινωνικού γίγνεσθαι, σε ιστορίες συνδεδεμένες με την εκπαίδευση ή άλλες που κάλυπταν το φάσμα της μετανάστευσης και της προσφυγιάς. Οι συμμετοχές προέρχονταν απ’ όλες τις βαθμίδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από το Δημοτικό ως το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Συνυπήρχαν οι εργασίες του Πρότυπου Σχολείου και του Εσπερινού Γυμνάσιου-Λυκείου καθώς και του Γενικού Λυκείου Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Εκπροσωπήθηκε το κέντρο, σχολεία της Αθήνας και του Πειραιά αλλά και η περιφέρεια, σχολεία του Βόλου, της Μυτιλήνης, του Ευπαλίου Φωκίδας, της Καλαμάτας, της Φλώρινας, της Καλαμαριάς και της Δράμας. Πίσω από κάθε γειτονιά, πίσω από κάθε πόλη, πίσω από κάθε σχολείο, αφανείς ήρωες, εκπαιδευτικοί με επιστημονική και παιδαγωγική κατάρτιση και μαθητές/-τριες που συνειδητά συμμετείχαν στις ομάδες. Πίσω από τις νότες του τραγουδιού που όλοι μαζί, από κοινού, συνέθεσαν κρυμμένη η θυσία πολλών ωρών ελεύθερου χρόνου προσωπικής ζωής και κάποιες φορές η αντιπαράθεση με τα λιμνάζοντα-στάσιμα νερά του εκπαιδευτικού κατεστημένου.

Κατά γενική ομολογία το συνέδριο είχε μεγάλη επιτυχία κι αυτό φάνηκε από το κοινό που πέρασε από το χώρο για να παρακολουθήσει κάποιες από τις παρουσιάσεις κι από τον αριθμό των συμμετοχών κι από τις εντυπώσεις κι από τις συζητήσεις που αναδύθηκαν κατά της διάρκεια του μέσα από τη συνεύρεση των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν και τα εργαστήρια που συνέδεαν την Προφορική Ιστορία με το Μουσείο, με το Ντοκιμαντέρ, με το Θέατρο-Ντοκουμέντο και με την Ψηφιακή Χαρτογράφηση. Τα τέσσερα αυτά στοιχεία αποτελούν πολύτιμη γνώση για τον εκπαιδευτικό που στόχος του είναι «να προτείνει μία διδασκαλία της Ιστορίας “αλλιώς”» εφόσον για τον ίδιο αποτελεί βίωμα το γεγονός πως «Η απομνημόνευση βλάπτει σοβαρά την πνευματική υγεία»^[1]

Φτάσαμε έτσι και στο δια ταύτα, γιατί ένα τέτοιο συνέδριο αξίζει ν΄ αποτελέσει θεσμό και να διοργανώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.Για τους μύστες, το ερώτημα είναι πλαστό, το έχουν ήδη απαντήσει μέσα τους γι’ αυτό και κατά την εισαγωγική φάση των «Χαιρετισμών» τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής είχαν επιλέξει να το θίξουν καθένας από τη δική του οπτική γωνία, πολυπρισματικά, όπως οφείλει να είναι και η θεώρηση των ιστορικών γεγονότων για να καλύπτει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο φάσμα. Ένα τέτοιο «αλλιώτικο» συνέδριο που θα ξεκινά από τα κάτω, οφείλει να διοργανώνεται όπως είπε η κ. Τ. Βερβενιώτη γιατί «Δεν μπορώ να χτίσω το μέλλον, αν δεν γνωρίζω το παρελθόν. Γιατί η προφορική Ιστορία αφορά στη βιωμένη εμπειρία. Γιατί δεν θέλουμε μαθητές που να απομνημονεύουν αλλά θέλουμε οι μαθητές να κρίνουν και να συγκρίνουν». Η κ. Ευρ. Σάββα τόνισε ότι είναι ευτυχία να δουλεύει η εκπαιδευτική κοινότητα με τέτοιας λογής μεθοδολογικά εργαλεία και η μάθηση να είναι βιωματική. Η κ. Μπούσχοτεν συνέδεσε το μάθημα της Ιστορίας με την εποχή που διανύουμε αυτή των fake news όπου η ψευδής πληροφορία με εντυπωσιακό τρόπο πλασάρεται ως αληθινή. Σε μία τέτοιας λογής εποχή, ο κίνδυνος για την προφορική Ιστορία είναι η περίπτωση όπου αυτός που διαχειρίζεται το υλικό των μαρτυριών δεν είναι ειδικός, οπότε ισχύει η φράση της L. Passerini «Η προφορική ιστορία κρύβει και παγίδες και μπορεί να οδηγήσει και στον λαϊκισμό». Η Β. Σακκά χαρακτηριστικά ανέφερε «Ιστορία, θα μάθουμε αν την κατανοήσουμε» και έθεσε ως ζητούμενο το ποιον τύπο ανθρώπου και πολίτη θέλουμε από το σύγχρονο σχολείο. Ο κ. Αγγελάκος πάντα από τη σκοπιά του καθηγητή Παιδαγωγικής έχοντας ως στόχο την ανατροφοδότηση των εκπαιδευτικών, κολακευτικά, χαρακτήρισε τους συμμετέχοντες στο συνέδριο και το κοινό ως «αθεράπευτα αισιόδοξους». Τέλος κι ο υπουργός κατά τον σύντομο χαιρετισμό του αναφέρθηκε με θετικό τρόπο στο παράλογο πείσμα των εκπαιδευτικών που υλοποιούν τέτοια προγράμματα κι επεσήμανε πως διανύουμε μία περίοδο κατά την οποία ζούμε το τέλος του έντυπου λόγου και της απομάκρυνσης από τον βιβλιοκεντρικό πολιτισμό. Επεσήμανε ακόμη πως όλοι οι εκπαιδευτικοί θεσμοί που γνωρίζουμε οικοδομήθηκαν πάνω στο προηγούμενο το μοντέλο και πως σιγά-σιγά εδραιώνεται ένα νέο γνωστικό πεδίο.

Κι εμείς, το κοινό του συνεδρίου, τι αποκομίσαμε στην «τελική» θα έγραφαν οι μαθητές στις εκθέσεις τους, εφόσον η προφορικότητα υπερτερεί στο λόγο τους. Εμείς αποκομίσαμε ιδέες για το πώς να οργανώσουμε πιο αποτελεσματικά μία τέτοιου τύπου διδασκαλία που θα εμπλέκει τα παιδιά ενεργά ώστε να κατακτούν τη μάθηση βιωματικά. Μοιραστήκαμε προβληματισμούς για το πως η διδασκαλία θα είναι και αρτιότερη μεθοδολογικά εφόσον στην πλειοψηφία μας είμαστε «ερασιτέχνες» κι «αυτοδίδακτοι» σε σχέση με το αντικείμενο της Προφορικής Ιστορίας. Βρήκαμε ακόμη επιπλέον επιχειρήματα ώστε να υπάρχει διάχυση αυτής της εκπαιδευτικής πρακτικής. Διαπιστώσαμε στην πράξη πως η προφορική ιστορία και η συλλογή μαρτυριών εξασφαλίζει το διαγενεακό διάλογο σε μία εποχή που ο θεσμός της οικογένειας έχει χαλαρώσει και οι νεότερες γενιές δεν ακούνε τις αφηγήσεις των παλιών, ούτε ενσωματώνουν παραδοσιακές αξίες. Διαπιστώσαμε ακόμη πως όταν μελετάει κάποιος την ιστορία από τα κάτω, στο επίπεδο της γειτονιάς ή της κοινότητας, τότε συνυπάρχουν οι γηγενείς και οι μετανάστες, εσωτερικοί και εξωτερικοί, πολιτικοί πρόσφυγες, οικονομικοί πρόσφυγες, αυτοί που ήρθαν για να μείνουν και οι περαστικοί κι όλοι αυτοί θα διευκολυνθούν να συνυπάρξουν και να αφομοιωθούν διατηρώντας τις ταυτότητες αλλά χωρίς αντιπαλότητες. Διαπιστώσαμε τέλος πως από τις τοπικές ιστορίες που θα αρχειοθετηθούν στο προσεχές μέλλον θα μπορέσει να προκύψει μία «νέα» ιστορία που θα δώσει λόγο και στους αποκλεισμένους, σ’ όσους ήταν υποτιμημένοι στο πλαίσιο της παραγωγής των γραπτών πηγών της ιστορίας. Μία «νέα» ιστορία που θα οδηγεί από τη μικροϊστορία στη μελέτη των φαινομένων που έχουν ευρύτερες διαστάσεις και που θα διαμορφώνει σκεπτόμενους πολίτες.

Κλείνοντας λοιπόν τον «αναστοχασμό με εσωτερική εστίαση» σε σχέση με το Μαθητικό Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας, θα επισημάνω πως όσα περιγράφω ή διαπιστώνω παραπάνω αποτελούν υποκειμενική θεώρηση με την οποία ενδέχεται να ταυτιστούν ή και να διαφωνήσουν όσοι ήταν παρόντες κι αποτελεί γι’ αυτούς βίωμα η παρακολούθηση του συνεδρίου. ’λλωστε, η Ιστορία του τόπου μέσα στο διάβα του χρόνου πάντα θ’ αρθρώνεται από τις φωνές των ανθρώπων, αρκεί με υπευθυνότητα και πολυπρισματικότητα να τις μετασχηματίζουν οι Ιστορικοί.