Η Ιστορία δείχνει ότι οι χώρες, οι κοινωνίες, πορεύονται προς τον εκδημοκρατισμό τους με το χρόνο της η καθεμιά και με το ρυθμό της, με εμπόδια και παλινδρομήσεις. Άλλες έχουν προχωρήσει πολύ, άλλες λιγότερο, άλλες βρίσκονται στο ξεκίνημα και άλλες δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει θητεύοντας σε αυταρχικά καθεστώτα ή σε μορφές συγκεκαλυμμένου ολοκληρωτισμού, που δεν διστάζουν ωστόσο να αυτοαποκαλούνται δημοκρατίες.
Η ομαλή πορεία εκδημοκρατισμού γίνεται με απελευθερωτικά βήματα και με εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και στο λογικό του - παρά τις συχνές διαψεύσεις - παρέχοντας δυνατότητες και ευκαιρίες για επιλογές, δραστηριότητες και δημιουργία. Ο εκδημοκρατισμός συνάδει με τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και συμπορεύεται με την παιδεία, παιδεία για όλους και δια βίου, βασισμένη στην έννομη και υπεύθυνη ελευθερία.
Στη δημοκρατική χώρα μας έχουν γίνει γενναία βήματα εκδημοκρατισμού κυρίως κατά την περίοδο που ακολούθησε την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας, λόγω ισχυρών πιέσεων προς κάλυψη του χαμένου χρόνου. Γι αυτό και η μεταπολιτευτική μας πορεία ταχύρρυθμου εκδημοκρατισμού συνοδεύτηκε από υπερβολές και αστοχίες, που δεν είναι άσχετες με τα πρόσφατα δεινά μας, τα γενικότερα και τα εκπαιδευτικά.
Στην πρόθεσή του να απελευθερώσει την εκπαίδευση από αυταρχικά και κλειστά σχήματα, ο εκδημοκρατισμός συχνά ανέχεται συμπεριφορές αδιαφορίας, αυθαιρεσίας και θράσους που δίνουν εικόνα ακαταστασίας και ανομίας. ’λλοτε πάλι συγκρούεται με στερεότυπα, όπως είναι π.χ. η σχέση της εκπαίδευσης με την αρχαιότητα, την παράδοση, την Εκκλησία, τη διδασκόμενη Ιστορία ή τα θρησκευτικά και άλλα.
Αυτές οι συχνά ορθές απόπειρες του εκπαιδευτικού εκδημοκρατισμού προκαλούν συνήθως έντονες αντιδράσεις και φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα. Η Εκκλησία, οι συντηρητικοί κύκλοι και οι "νοικοκυραίοι", που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού ανεξάρτητα από κομματικές προτιμήσεις, προσκολλημένοι στα στερεότυπα, βλέπουν σε τέτοιου είδους απόπειρες να απειλούνται τα θεμέλια και οι άξονες του ελληνισμού.
Σε ελάσσονα θέματα μπορούν να επιτευχθούν συναινέσεις και συναιρέσεις. Δεν είναι όμως δυνατό να αλλάξουν οι ψυχές των ανθρώπων ούτε να συντεθούν φιλελεύθερες δημοκρατικές νοοτροπίες με ανελεύθερες αυταρχικές, δογματικές ή αναρχικές. Πρόκειται για διαφορές όχι απλώς ιδεολογικές αλλά συναισθηματικές, βαθιά ριζωμένες, περασμένες θα λέγαμε στο DNA των ανθρώπων και στον τρόπο ζωής τους.
Τέτοιες αντιθέσεις δε γεφυρώνονται ούτε λύνονται με προσωρινές εκλογικές νίκες και νομοθετήματα. Η πίστη ή μη στο Θεό, στη μετά θάνατον ζωή, στην πατρίδα δεν καθορίζονται με ψηφοφορίες. Ο εκπαιδευτικός εκδημοκρατισμός οφείλει να πορεύεται με συνετά βήματα και να αναζητεί πιο κατάλληλους τρόπους και πιο πειστικά επιχειρήματα για την προώθηση των απόψεών του, που δεν είναι αυτονόητες.
Εξάλλου η ύπαρξη ιδεολογικών διαφορών ή/και αντιθέσεων δεν αποτελεί πρόβλημα. Είναι αποδεκτή και επιθυμητή μάλιστα στις δημοκρατικές κοινωνίες και δομές, αφού "εκ των διαφερόντων" προκύπτει η κοινωνική αρμονία, κατά Ηράκλειτο. Πρόβλημα υπάρχει όταν ο ένας δε μπορεί να ανεχτεί τις πεποιθήσεις του άλλου ή όταν ο ένας θέλει να επιβάλει τις πεποιθήσεις του στον άλλο με ποικίλες μορφές βίας.
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι οι πεποιθήσεις αλλά η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και η βία που εκτρέφουν οι υποκινητές και οι διακινητές του κοινωνικού μίσους σε συνεργασία με τα συνήθως κρυμμένα συμφέροντα. Το ζητούμενο τελικά είναι να μάθουμε να ζούμε με τις διαφορές και με τις αντιθέσεις μας, να μάθουμε την ανοχή, την κατανόηση, το διάλογο και αυτό περιμένουμε σήμερα από τον εκπαιδευτικό εκδημοκρατισμό.
