Η λέξη «προσανατολιστής» είναι δημιούργημα του Ευάγγελου Παπανούτσου του αλησμόνητου Έλληνα παιδαγωγού, που η συμβολή του στην παιδεία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί διαχρονική, καθώς οι κατά καιρούς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας, στηρίχτηκαν στις δικές του ιδέες. Και οι μεταρρυθμίσεις είναι αέναες σε αυτόν τον τόπο, γιατί κάθε κόμμα που έρχεται στην εξουσία αλλά και κάθε υπουργός του ιδίου κόμματος επιχειρούν αλλαγές στην εκπαίδευση και ... όλο πάλι από την αρχή!
Στη σκηνή των μεταρρυθμίσεων πρωταγωνιστικό ρόλο πάντα έχει η εισαγωγή των νέων στη Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Σήμερα βρισκόμαστε και πάλι μπροστά στον ίδιο προβληματισμό: με πανελλήνιες ή πανελλαδικές εξετάσεις ή χωρίς εξετάσεις θα καταφέρουν χιλιάδες ελληνόπουλα να επιτύχουν μια θέση στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα; Συστήθηκαν επιτροπές διαλόγου και κατέληξαν σε συγκεκριμένα πορίσματα. Θα σταθώ στην πρόταση που περιέχεται στο πόρισμα της επιτροπής του καθηγητή Α. Λιάκου για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η πρόταση αυτή σχετικοποιεί το βάρος του βαθμού στη διαδικασία της πρόσβασης, ώστε να λαμβάνεται υπόψη και η πρόθεση των υποψηφίων. Παρά τις ενστάσεις που εκφράστηκαν για την όλη διαδικασία και την τεχνική που ακολουθείται, ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την ορθότητα της φιλοσοφίας της πρότασης ως προς την ανάγκη σεβασμού της πρόθεσης των υποψηφίων για μια επιλογή που καθορίζει ουσιαστικά την πορεία της ζωής τους. Ενισχύεται μάλιστα η πρόταση με το σκεπτικό ότι αυτή καλλιεργεί παράλληλα την ευθύνη των νέων να σχεδιάζουν και να παίρνουν αποφάσεις. Το ερώτημα όμως που προκύπτει και δεν αντιμετωπίζεται από την πρόταση αυτή είναι: πώς αποφασίζουν αυτοί οι νέοι; Πώς πηγαίνουν στα τυφλά για να γίνουν πολιτικοί μηχανικοί, γιατροί ή δικηγόροι και φιλόλογοι; Πού αποβλέπουν; Έχουν οικογενειακή περιουσία και κοινωνικά περιθώρια να οργανώσουν μια δική τους δουλειά ή σκοπεύουν να αρπαχτούν από τον ταλαίπωρο και «πτωχεύσαντα» σήμερα Κρατικό Προϋπολογισμό; Ποιον συμβουλεύονται οι νέοι για να επιλέξουν ουσιαστικά το μέλλον τους; Γιατί δεν φθάνει να «θέλουν» ή να έχουν την «κλίση» να σπουδάσουν σε μια ανώτατη σχολή. Πρέπει και οι περιστάσεις να επιτρέπουν την ικανοποίηση της φιλοδοξίας τους, αλλιώς κινδυνεύουν να ναυαγήσουν τα οράματα, οι σχεδιασμοί, οι ελπίδες η ίδια η προσωπικότητά τους.
Την απάντηση σε όλα αυτά τα διλήμματα έχει δώσει από το 1975 ο Νέστωρ τότε της παιδείας Ευάγγελος Παπανούτσος. Ανατρέχοντας σε ένα μικρό αρχείο που κρατώ για τα θέματα παιδείας, βρέθηκα μπροστά σε ένα κείμενο του μεγάλου παιδαγωγού και φιλοσόφου με τίτλο «ΑΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΤΑ ΝΙΑΤΑ που δεινοπαθούν κάθε χρόνο στον πυλώνα του Πανεπιστημίου». Αξίζει να υπενθυμίσουμε χαρακτηριστικά σημεία του κειμένου αυτού, διαχρονικά χρήσιμα για τους μεταρρυθμιστές της εκπαίδευσης.
Το μέγα πρόβλημα στην εκπαίδευση των νέων γενεών που διψούν για ανώτερη μόρφωση είναι το πώς θα τους δώσουμε εγκαίρως ορθό προσανατολισμό για να επιλέξουν τις σπουδές, που και στον χαρακτήρα τους ταιριάζουν και σε επαγγέλματα οδηγούν ικανά να εξασφαλίσουν επαρκή και ευπρεπή βιοπορισμό, αφού θα επιβάλλονται από τις πραγματικές ανάγκες της εθνικής μας οικονομίας γράφει ο Παπανούτσος και συνεχίζει: βοήθεια στο σταυροδρόμι της επιλογής ζητούν οι νέοι μας και δικαιούνται να την έχουν από το Κράτος, από τα Πανεπιστήμια, από κάπου τέλος πάντων...ζητούν έναν «προσανατολιστή».
Συμβουλεύει ο Παπανούτσος και προτείνει τη δημιουργία Κέντρων Προσανατολισμού, που λειτουργούν σε χώρες ευρωπαϊκές με θετικά αποτελέσματα υποδεικνύοντας μάλιστα το γαλλικό πρότυπο. Θεωρεί ότι δεν αποτελούν πολυτέλεια μη πραγματοποιήσημη τα Κέντρα αυτά για τη χώρα μας, και δίνει παράλληλα μια οικονομική διέξοδο λέγοντας: Ας κινηθεί πρώτη η ιδιωτική πρωτοβουλία, ας ξεμάθουμε να τα περιμένουμε όλα από το κράτος. Υπάρχουν στον τόπο μας κοινωφελή σωματεία με μεγάλες περιουσίες που δεν ξέρουν τι να τις κάνουν και, περιμένοντας «ιδέες», απλώς τις νοικοκυρεύουν μετατρέποντάς τες σε τοκοφόρους τραπεζικές καταθέσεις... Γιατί να μη φιλοτιμηθούν να χρηματοδοτήσουν τα πρώτα τουλάχιστον Κέντρα Εκπαιδευτικού Προσανατολισμού;
Και όμως ο προσανατολισμός παραγνωρίζεται, σήμερα μάλιστα, που σε περίοδο κρίσης και ανασφάλειας είναι τόσο αναγκαίος για τους νέους.
Τα διδάγματα σοφών ανθρώπων δεν έχουν ημερομηνία λήξης, ο χρόνος δεν τα σβήνει και οι νεότεροι θα πρέπει να τα γνωρίζουν και να τα προσεγγίζουν όταν επιχειρούν μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση. Εκσυγχρονισμός χωρίς μελέτη του παρελθόντος δεν νοείται, γιατί σύμφωνα με το αξίωμα του φιλοσόφου Saintsbury «το αρχαίο χωρίς το σύγχρονο είναι πέτρα σκανδάλου, το σύγχρονο χωρίς το αρχαίο είναι πλήρης παραφροσύνη». Το κλειδί για την επιτυχία οποιασδήποτε εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης βρίσκεται στο χέρι εκείνων που γνωρίζουν και μελετούν την ιστορία της εκπαίδευσης.
