Πότε άρχισε να υπολείπεται των κοινωνικών και ηθικών κανόνων και μέτρων η συμπεριφορά των μαθητών στον σχολικό χώρο; Οι ανοίκειες μαθητικές συμπεριφορές εμφανίζονται κυρίως στους δικούς μας χαλεπούς καιρούς, όπως φαίνεται να υποθέτει ο καθημερινός συναδελφικός εκπαιδευτικός λόγος; Ή μήπως πρόκειται για καθολικότερες εκδηλώσεις συμπεριφορών; Θέλω να γίνω σαφής: δε μιλώ για εγκληματικές συμπεριφορές, αλλά για συμπεριφορές που ξενίζουν και σχολιάζονται αρνητικά -ή ακόμα και για την ανήλικη παραβατικότητα στον σχολικό χώρο.
Θα έπρεπε μάλλον να δούμε πότε άρχισαν οι δάσκαλοι να παραπονιούνται για τη συμπεριφορά των μαθητών τους. Αμφιβάλλω ότι ξαφνικά στις μέρες μας οι μαθητές «χάλασαν», «ξέφυγαν», «έγιναν αυθάδεις», «δεν ξέρουν όρια». Τα παράπονα για την κυρίαρχη συμπεριφορά των μαθητών ξεκίνησαν σχεδόν μαζί με την ίδρυση των πρώτων σχολείων του ελληνικού κράτους και ούτε είναι ελληνική ιδιοτυπία τα συναντάμε σε πάρα πολλές κοινωνίες ως παράπονα της απερχόμενης γενιάς για τις επόμενες. Είναι δίκαια αυτά τα παράπονα των συναδέλφων εκπαιδευτικών; Θέλω να αλλάξω την εστάση: πιστεύω πως πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα όχι ηθικολογικά, αλλά κοινωνιολογικά.
Η κοινωνία είναι δυναμική, μεταβάλλεται είναι κοινός (κοινωνιολογικός) τόπος. Κάθε κοινωνία διδάσκει και όσα διδάσκει κοινωνικοποιούν τα μέλη της. ’ρα η κοινωνικοποίηση κάθε γενιάς, αφού συντελείται μέσα σε μια δυναμική κοινωνία, διαφοροποιείται από την κοινωνικοποίηση των προηγούμενων και των επόμενων γενιών, δηλαδή κάθε γενιά προσδέχεται διαφορετικές αξίες, ιδέες, στερεότυπα, πρότυπα, κανόνες και ρόλους. Οι συμπεριφορές που εδράζονται πάνω σε αξίες διαφορετικές, που κατευθύνονται από διαφορετικούς κανόνες, που προϋποθέτουν διαφορετικούς ρόλους, αναγκαστικά θα διαφέρουν: κάθε γενιά ζει σε διαφορετική κοινωνία και στις σύγχρονες κοινωνίες οι ρυθμοί των αλλαγών είναι ακόμη γοργότεροι. Ξέρουμε ότι το σχολείο μόνο βοηθά στην καλή κοινωνικοποίηση των νέων (είναι δευτερογενής φορέας κοινωνικοποίησης, δηλαδή, σε αντίθεση με την οικογένεια, την παρέα και την κοινότητα, που είναι πρωτογενείς φορείς και μπορούν να διενεργήσουν πλήρως την κοινωνικοποίηση μόνοι τους). Το σχολείο, επομένως, συντελεί στην εσωτερίκευση και τον έλεγχο συμπεριφορών, δεν διαμορφώνει όμως πλήρη τον χαρακτήρα ούτε διαπλάθει μόνο του την προσωπικότητα των μαθητών του. Είναι οι πρωτογενείς ομάδες που έχουν την κύρια ευθύνη του έργου της κοινωνικοποίησης των νέων· δεν είναι κυρίως το σχολείο, αλλά η κοινότητα, οι παρέες, η οικογένεια που εντάσσουν τους νέους στο κοινωνικό σώμα με τους θεσμούς και τους κανόνες, με τη φροντίδα της εφαρμογής τους, με τον έλεγχο της παραβίασης των θεσμοθετημένων κανόνων, με την ανάθεση ρόλων, με το παράδειγμά τους. Και ας μην ξεχνάμε ότι παράλληλα ασκούν επάνω τους τη δραματικά αυξανόμενη επιρροή τους τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα.
Η κοινωνιολογική προοπτική μας οδηγεί επιπλέον στην ερμηνεία ότι τα παράπονα για τη συμπεριφορά των μαθητών μας εντάσσονται σε ένα πλαίσιο δομικής νοσταλγίας, της επιθυμίας για μια προ-πτωτική εποχή («κάθε πέρσι και καλύτερα»). Πρακτικά παραπονιόμαστε ότι οι μαθητές μας απλώς έχουν κοινωνικοποιηθεί διαφορετικά από εμάς, και ταυτόχρονα ευχόμαστε να ζούσαν στις ίδιες κοινωνικές συνθήκες στις οποίες μεγαλώσαμε εμείς, μάλλον νοσταλγώντας την εξιδανικευμένη ακμή μας!
Με τη δομική νοσταλγία και την ειλικρινή επιθυμία παιδευτικής προσφοράς των συναδέλφων εκπαιδευτικών συνδέεται και ταυτόχρονα εκφράζεται μια αυταπάτη μεγαλείου, ότι μπορούμε να επηρεάσουμε ως επαγγελματικός κλάδος την δυναμική της κοινωνικής εξέλιξης και να αλλάξουμε την κοινωνία προς το ιδανικότερο, και συνακόλουθα μια τάση αυτομαστίγωσης επειδή δεν τα καταφέρνουμε. Ε, λοιπόν, ας μην αυτομαστιγωνόμαστε: οι μαθητές δεν έχουν «χαλάσει» - αν έχουν καν «χαλάσει» - επειδή το σχολείο έχει απεμπολήσει τον χαρακτήρα του, ούτε επειδή οι σύλλογοι διδασκόντων υπολείπονται των καθηκόντων τους. Η κοινωνία συνέχεια αλλάζει και δε διαμορφώνεται κυρίως από δασκάλους και εκπαιδευτικούς θεσμούς, αλλά κατεξοχήν από πολύ ισχυρότερες επιρροές. Εμείς παρακολουθούμε δέσμιοι παρωχημένων προγραμμάτων σπουδών και μη φίλιων κρατικών πολιτικών.
