Ενώ έδινα σχήμα στο μυαλό μου στην εισήγηση του Didier Moreau με τίτλο «Τhe challenges of the construction of professional ethics in education and training», σταδιακά ανακοινώνονταν τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα για το Λύκειο. Έστω και αν ακόμα δεν είναι διαυγές το τοπίο της εκπαίδευσης ως προς αυτό το θέμα, η τοποθέτηση του κ. Moreau παραμένει -και κάτι μου ψιθυρίζει ότι δε θα αποσυρθεί τόσο εύκολα από το προσκήνιο- και επίκαιρη και καίρια.
Η επαγγελματική ηθική ήταν ο ευρύτερος θεματικός κύκλος και η επαγγελματική ηθική του εκπαιδευτικού το υπό εξέταση θέμα. Ξεκίνησε από τη θέση ότι η εκπαίδευση είναι μια πράξη ηθική και ότι κάθε ηθική πράξη έχει και (εκ)παιδευτική διάσταση. Διευκρίνισε ότι δεν αναφέρεται στην ηθικοποίηση της εκπαίδευσης αλλά στο ότι, μακριά από εξαναγκασμούς και πειθαναγκασμούς, η εκπαίδευση στόχο έχει τον αξιοπρεπή βίο, με τη σωκρατική έννοια, μέσα από την ελευθερία. Δεν περιορίζεται στενά από πρότυπα ούτε ψάχνει μεσσίες. Δεν έχει χρηστική πλευρά ούτε εργαλειοποιείται. Είναι μια διαδικασία αδιάκοπη, χωρίς εγγυήσεις για την πορεία, διαρκώς ανασχεδιαζόμενη. Ο εσωτερικός διάλογος, η αναζήτηση, η άσκηση με τον εαυτό με στόχο την αυτοβελτίωση, η έγνοια και η φροντίδα για τον εαυτό διασφαλίζουν την εσωτερική συνοχή στη ζωή του ατόμου. Ταυτόχρονα, δεν ομφαλοσκοπεί. Είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινότητα -όχι μόνο αυτή που ορίζει η γλώσσα- και την προσφορά σε αυτήν. Με δυο λόγια, απελευθερώνει και χειραφετεί.
Ο εκπαιδευτικός, τόσο ο νέος όσο και ο έμπειρος, αν επιλέξει να ακολουθήσει τον παραπάνω δρόμο της επαγγελματικής ηθικής, θα τον βρει τεθλασμένο. Πέρα από τις προσωπικές δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει, θα βρει απέναντί του ένα αυστηρά οριοθετημένο εκπαιδευτικό σύστημα, με ασφυκτικά αναλυτικά προγράμματα, συνολικά ένα περιβάλλον τυπικής εκπαίδευσης που προκρίνει πιο πολύ τη συμμόρφωση παρά την πρωτοβουλία. Την ίδια στιγμή που ο ίδιος βρίσκεται σε διαρκή αυτό-έλεγχο, έχει απέναντί του μαθητές στους οποίους πρέπει να διδάξει ακριβώς αυτό: Πώς να αναζητούν την εσωτερική ελευθερία και να αναγνωρίζουν την πολιτική διάσταση σε κάθε πράξη τους, χωρίς να «υποτάσσονται» στη θέληση και τις επιταγές του δασκάλου. Δύσκολο να επιδιώκει κανείς την εσωτερική συνοχή μέσα σε ανελαστικό επαγγελματικό περιβάλλον, με νόρμες και έμφαση στα «εργαλεία» παρά στην Παιδαγωγική. Θεωρεί πως η λύση βρίσκεται στη μη τυπική εκπαίδευση και τις δραστηριότητές της με την προϋπόθεση πως αυτές δεν αντιμετωπίζονται ως στάδιο προετοιμασίας των μαθητών στις κοινωνικές δεξιότητες αλλά ως πρακτικές χειραφέτησης.
Στην ταραγμένη ελληνική πραγματικότητα, ιδίως αυτή των τελευταίων χρόνων, είναι ακατόρθωτο να διατηρήσει ο εκπαιδευτικός την εσωτερική του συνοχή. Η εσωτερική του συγκρότηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να έχει νόημα η αξιολόγηση του έργου του. Ένας εκπαιδευτικός σε εσωτερική σύγκρουση βιώνει μια διχαστική κατάσταση ανάμεσα σε αυτό που ο ίδιος επιθυμεί να είναι και να διδάσκει, και εκείνο που είναι από τον νόμο υποχρεωμένος να πράξει. Αυτή η ρήξη δημιουργεί τέτοια ανισορροπία, που δύσκολα την αγνοεί κανείς αν θέλει να ασκεί ευσυνείδητα το επάγγελμά του.
Ίσως, αν αξιοποιήσει κανείς τις «ρωγμές» στα Π.Σ., καταφέρει να μην αισθάνεται τόσο αδύναμος απέναντι στα ΦΕΚ. Ως τώρα ζητούμενο ήταν το σχολείο να προετοιμάσει τους μικρούς διανοούμενους, τους μικρούς ερευνητές, τους μικρούς επιχειρηματίες, τους γλωσσομαθείς, τους Έλληνες πολίτες, τους πολίτες του κόσμου, τους «γιατί όλοι μου λένε να γίνω γιατρός;» μαθητές, τους «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» μαθητές. Πράγματι, μπορεί να πετύχει ο εκπαιδευτικός τους επιμέρους στόχους. Δε θα μπορέσει, όμως, να ενώσει όλους αυτούς τους «μικρούς» στο όλον γιατί ο ίδιος βιώνει μια εσωτερική ασυνέχεια. Κι έτσι η πρόταση του Υπουργείου για χειραφέτηση θα μείνει ανάρτηση στην ιστοσελίδα του.
Νατάσα Μερκούρη
Ο Didier Moreau είναι καθηγητής στο Université Paris 8 Vincennes Saint-Denis.
Η εισήγησή του παρουσιάστηκε στο 5o Διεθνές Συνέδριο για την Εκπαιδευτική Πολιτική «Edupolicies 2014», που διοργάνωσαν η Ένωση Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και η Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αττικής, σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς φορείς, στην Αθήνα, 26-28 Σεπτεμβρίου 2014.
Θερμές ευχαριστίες στην κ. Μαρία Αργυρίου, πρόεδρο της ΕΕΜΑΠΕ, για την πρόσκλησή της να συμμετάσχω στο συνέδριο και, έτσι, να ακούσω την ομιλία του κ. Moreau.
ΧΡΗΣΙΜΟ ΥΛΙΚΟ
Moreau, D. (2014). "L' éthique professionnelle des enseignants". Les sciences de l' éducation; pour l' ère nouvelle, 40.
Moreau, D. (2012). "L' étrangeté de la formation de soi-même". Le Télémaque, 41.
Moreau, D. (2003). La construction de l' éthique professionnelle des enseignants. Lille ANR.
