Ancient Greeks / Modern Lives: ένα πρόγραμμα του National Endowment for the Humanities, που υλοποιεί από το 2010 το Aquila Theatre και στο οποίο περιλαμβάνονται ποικίλες εκδηλώσεις. Η πρωτοτυπία του εμπνευστή του Peter Meineck, καθηγητή στο New York University, έγκειται στη σύνδεση της κλασικής αρχαιότητας με τις ανάγκες της κοινότητας. Αρχαία ελληνικά κείμενα διαβάζονται σε θεατρικό αναλόγιο και ακολουθούν ανοιχτές συζητήσεις με το κοινό σε πολλές πόλεις των Η.Π.Α. Εργαστήρια, λέσχες ανάγνωσης και δημόσιες διαλέξεις συμπληρώνουν τις δράσεις. Στόχος είναι το σύγχρονο κοινό να μιλήσει για προβλήματα που απασχολούν την αμερικανική κοινωνία σήμερα. Για παράδειγμα, ο νόστος. Η επιστροφή και το τραύμα των βετεράνων πολέμου από το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Οι μεταβάσεις, οι αλλαγές, οι σταθμοί στη ζωή των ανθρώπων και η νοηματοδότησή τους. Ο ξένος, ο «άλλος», η σύγκρουση πολιτισμών και η γέννηση νέων κοινοτήτων. Η Αφήγηση και οι αφηγήσεις. Εκεί που ο Όμηρος συναντά το hip hop.
Τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κυρίως η τραγωδία, γίνονται το μέσο που διευκολύνει την επικοινωνία ανάμεσα στον σύγχρονο άνθρωπο και το περιβάλλον του. Η προσπάθεια ξεκίνησε από τη μελέτη του Jonathan Shay Achilles in Vietnam: Combat trauma and the undoing of character και το Philoctetes project του Theatre of War και του Bryan Doerries. Με αφετηρία την άποψη ότι μία από τις λειτουργίες του αρχείου ελληνικού δράματος ήταν η επανένταξη των στρατιωτών στην αθηναϊκή κοινωνία, αυτή η μορφή αφήγησης μπορεί και σήμερα να επιτελέσει τον ίδιο ρόλο. Να επιτύχει τον «γραμματισμό του πολέμου» και να καταστεί ένα μέσο θεραπείας τραυματισμένων μελών που η ίδια η κοινότητα δυσκολεύεται πλέον να αποδεχτεί. Οι αναγνώσεις της Οδύσσειας, του Αίαντα, του Αγαμέμνονα και η παράσταση του Ηρακλή μαινόμενου εξωτερικεύουν την επώδυνη εμπειρία και γίνονται μέσο κοινωνικής παρέμβασης.
Στην περίπτωση του Ηρακλή ο Peter Meineck αντικατέστησε τα χορικά με βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις βετεράνων (Β Παγκόσμιος, Βιετνάμ, Ιράκ) μετατρέποντας τη μαρτυρία σε αναπόσπαστο τμήμα της παράστασης σε σχέση τόσο με τους πρωταγωνιστές -κάποιοι από τους οποίους είναι βετεράνοι- όσο και με το κοινό. Η χρήση των προσωπείων συνδύαζε όλα τα παραπάνω με τις νευροεπιστήμες. Η αμφισημία στο προσωπείο είναι αυτή που ενεργοποιεί τους νευρώνες του εγκεφάλου ώστε στους θεατές να προκαλείται διαφορετικό συναίσθημα κάθε φορά. Το προσωπείο επιβάλλει τη μετωπική τοποθέτηση των ηθοποιών απέναντι στο κοινό και απαιτεί από τον ηθοποιό να «μιλήσει» σωματικά με ειλικρίνεια. Τον παρωθεί να χρησιμοποιήσει το σώμα ως πρωτογενές εργαλείο, έτσι ώστε να πείσει το θεατή για την αλήθεια των χαρακτήρων και του κειμένου. Κι έτσι, επιτυγχάνεται η μέθεξη, κατά συνέπεια και η κάθαρση.
Η παράσταση παρουσιάστηκε στην Αθήνα, σε σκηνοθεσία της Desiree Sanchez, στις 22-24 Ιουλίου 2012, στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης». Παρά το γεγονός ότι στην ελληνική κοινωνία δεν υφίσταται η «κουλτούρα του πολέμου» (war culture), όπως στις Η.Π.Α., ο πειραματισμός έτυχε ιδιαίτερης αποδοχής από το κοινό. Μετά το τέλος της παράστασης, οι θεατές διατύπωσαν ερωτήσεις για το σκεπτικό και την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, την πρόσληψή του από το αμερικανικό κοινό, τη γνώση που έχουν οι αμερικανοί θεατές γύρω από το αρχαίο ελληνικό δράμα και το συγκεκριμένο έργο.
Η πρόσφατη παραγωγή του Aquila Theatre «A Female Philoctetes» αποτελεί μέρος του διευρυμένου προγράμματος με τίτλο You|Stories και έχει ως πρωταγωνίστρια μία γυναίκα βετεράνο. Στόχος του You|Stories είναι να ενθαρρυνθούν οι βετεράνοι και οι οικογένειές τους να αφηγηθούν τις ιστορίες τους μέσα από το αίσθημα ασφάλειας που δημιουργούν οι μύθοι της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.
Τόσο οι παραστάσεις όσο και οι αναγνώσεις, κυρίως όμως οι προσωπικές αφηγήσεις, λειτουργούν ως συνεκτικός ιστός για την κοινότητα. Ενισχύουν το συλλογικό πνεύμα μέσα από την επεξεργασία του τραύματος. Οι προφορικές ιστορίες συναντιούνται με τη σύγχρονη Ιστορία στον χώρο των κλασικών έργων. Και, για να χρησιμοποιήσω φράση που δυστυχώς έχει παραφθαρεί, υπάρχει διάδραση. Ανάμεσα στο απώτατο παρελθόν και στο άμεσο παρόν, στους κλασικούς συγγραφείς και το σύγχρονο κοινό, στους αρχαίους αφηγητές και τους σύγχρονους πρωταγωνιστές, στα άτομα και την κοινότητα, στην τέχνη και τη ζωή. Join, meet, hear, see, find, play, read, watch, go to, προτείνει το Aquila. Υπάρχουν πολλοί τρόπο να αφηγηθεί κανείς την ιστορία του. Flash mobs δίπλα στον Τάμεση; Διαφημιστικά του ΕΟΤ;
'Αλλα είναι τα δώρα των θεών: οι μύθοι, οι ήρωες, η αρχαία κληρονομιά, η ζωή, εδώ, σήμερα, ανάμεσά μας.
Νατάσα Μερκούρη
ΧΡΗΣΙΜΟ ΥΛΙΚΟ
Meineck, P. (2010), The Neuroscience of the Tragic Mask, εισήγηση στο διεθνές συνέδριο Αθηνών Διάλογοι, 24-27 Νοεμβρίου, σε διοργάνωση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, Αθήνα [13/11/2014].
Mercouri, N. (2013), Combat Veterans, Neuroscience, and the Tragic Mask: Euripides Herakles, Didaskalia 10 (2013), 5, 19-21. [13/11/2014].
Shay, J. (1993), Achilles in Vietnam: The Undoing of Character, New York: Scribner.
