Ένα νέο πρόγραμμα, που εφαρμόστηκε πιλοτικά και εντάσσεται στο πλαίσιο εφαρμογής των Αναλυτικών Προγραμμάτων για τα Αρχαία Ελληνικά και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου των σχολείων της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια της συγγραφικής ομάδας, για την ανανέωση της διδασκαλίας του μαθήματος.

Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου ανέθεσαν τη συγγραφή των νέων διδακτικών βιβλίων (δ.β.) σε ομάδα φιλολόγων, με επικεφαλής τον Πανεπιστημιακό καθηγητή Αντώνιο Τσακμάκη, εμπνευστή του όλου σχεδιασμού, οι οποίοι έφεραν εις πέρας την έκδοση δύο δ.β. για τις Α΄ και Β΄ τάξεις του Γυμνασίου, αντίστοιχα, και ενός τρίτου για την Γ΄ τάξη.

Συγκεκριμένα, στην Α΄ τάξη, το πρώτο δ.β. με τίτλο: οὐ φέρω τύχην ἐμὴν θεῶν, ἀνθρώπων ἡρώων πάθη, περιλαμβάνει εννέα διαλογικά, πρωτότυπα κείμενα, στην αρχαία ελληνική γλώσσα, με ελκυστική εικονογράφηση και αρχαιοπινείς τίτλους: Ἡρακλέους ἀπὸ Δελφῶν μετοικία, Ἀθηναῖος ἄμουσος καὶ Κορίνθιος, Πηνελόπη καὶ Ὀδυσσεύς, Δεσπότης δύσκολος καὶ οἰκέτης, Θεῶν κρίσις, Θησεὺς ἔφηβος, Χρησμολόγος ψευδοπλαταιεύς, Βουκολικόν, Διόνυσος, Ἀπόλλων καὶ Ποσειδῶν ἐν Ἀττικῇ.

Τα κείμενα συνοδεύονται από λεξιλογικά στοιχεία, αρχαιογνωστικές πληροφορίες και ασκήσεις, και ολοκληρώνονται με επαναληπτικές ασκήσεις και λεξιλόγιο.

Εν συνεχεία, το δεύτερο δ.β. με τίτλο Μύθων καὶ λόγων στέφανος περιέχει, παρομοίως, με καλαίσθητη εικονογράφηση, εννέα αφηγηματικά κείμενα, κατάλληλα διαμορφωμένα για την εξυπηρέτηση των στόχων της διδασκαλίας.

Τα περισσότερα είναι διασκευές αυθεντικών αρχαιοελληνικών κειμένων από τα Στρατηγικά του Πολυαίνου, 1^ος αι. μ.Χ. (Ἀρχίδαμος παιδεύων τὸν στρατόν), τους Αισώπειους μύθους (Ἀλώπηξ καὶ δρυτόμος), τον Πλούταρχο (Θεμιστοκλῆς καὶ Εὐρυβιάδης), την Αλεξάνδρου Ανάβαση του Αρριανού (Μάχη πρώτη Περσῶν καὶ Μακεδόνων), τον Αππιανό, 2^ος αι. μ.Χ., (Σπάρτακος), τα Ελληνικά του Ξενοφώντα (Το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου), τις Πράξεις των Αποστόλων (Βαρνάβας καὶ Παῦλος), τους Βίους του Κυρίλλου του Σκυθοπολίτη, από τη Σκυθόπολη της Γαλιλαίας 6^ο αι. μ.Χ. (Ένα θαύμα του Αγίου Ευθυμίου) ή είναι συντεθειμένα εξαρχής, όπως: Βασιλεὺς σοφὸς ἄσοφος.

Όλα τα κείμενα συνοδεύονται από λεξιλογικά στοιχεία και ασκήσεις, που συμπληρώνουν κάθε ενότητα, βοηθώντας στην κατανόηση των νέων γραμματικών φαινομένων και στοχεύοντας, παράλληλα, στην εμπέδωση της γραμματικής ύλης. Επιτάσσονται, στο επίμετρο, επαναληπτικές ασκήσεις και λεξιλόγιο.

Αμφότερα τα δ.β. συμπληρώνονται με βιβλίο του καθηγητή, απαραίτητο για τη διδασκαλία, που, προς το παρόν, είναι αναρτημένο στο διαδίκτυο.

Όπως δηλώνει η Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης, που προλογίζει την έκδοση, τα επιλεγμένα αποσπάσματα στηρίζονται στην κειμενοκεντρική μέθοδο διδασκαλίας και στη δομολειτουργική προσέγγιση της γλώσσας, σύμφωνα με τις σύγχρονες γλωσσικές απόψεις, που βασίζονται στη σπειροειδή μάθηση και την επανάληψη, χωρίς συνεχείς αποστηθίσεις.

Στο ίδιο κλίμα κινούνται, ως συνέχεια των εγχειριδίων της Α΄ τάξης, και τα δύο βιβλία – ανθολόγια (μέρη Α΄ και Β΄) για τη Β΄ τάξη, με τον τίτλο Περίπλους.

Ο Περίπλους ξεναγεί τους μαθητές, μ’ ένα φανταστικό ταξίδι, στις περιοχές που αναπτύχθηκε ο ελληνικός πολιτισμός και ομιλήθηκε η ελληνική γλώσσα, στη διάρκεια είκοσι αιώνων από το 500 π.Χ. ως το 16^ο αιώνα μ.Χ.

Τα οκτώ κεφάλαια των δύο εγχειριδίων προβάλλουν, με ενδεικτικά αποσπάσματα διαφόρων γραμματειακών ειδών, τη  διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας, καλύπτοντας πτυχές, λιγότερο γνωστές, της λογοτεχνίας, της επιστημονικής και ιστορικής γραμματείας. Με κριτήριο την καταλληλότητα της γλωσσικής μορφής, τα κείμενα είναι άκρως ενδιαφέροντα και ερεθιστικά, γιατί μας δίνουν πληροφορίες για τον αρχαίο αλλά και το βυζαντινό κόσμο, το δημόσιο και ιδιωτικό βίο, τη σκέψη και τις ιδέες των ανθρώπων και, γενικότερα, την πολιτιστική εξέλιξη και την αρχαιογνωστική ευρυμάθεια. Αναφέρουμε, επιλεκτικά, θεματικές ενότητες, όπως: το απόφθεγμα και το ανέκδοτο, βιογραφία, μυθογραφία, γεωγραφία, μαντική και μαγεία, μελέτη της φύσης, επιστημονικές επιτεύξεις (φυσικομαθηματική, μηχανική, αστρονομία, βιολογία, φαρμακολογία, ιατρική – ο περίφημος Όρκος του Ιπποκράτη έπρεπε να παρατεθεί και στο πρωτότυπο). Έτσι, ο μαθητής αποκτά, με παιγνιώδη τρόπο, δίκην παιδείας και παιδιάς, σφαιρική εικόνα για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, από την Αρχαιότητα ως την υστεροβυζαντινή εποχή, με τη βοήθεια κειμένων διαβαθμισμένης δυσκολίας, που συμβάλλουν, ως ένα βαθμό και με την επίλυση των ασκήσεων, στη σταδιακή εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Αναμφίβολα, η μέθοδος αυτή με την επιλογή των κειμένων θα βοηθήσει τους μαθητές να προσπελάσουν ευκολότερα την αρχαία ελληνική γλώσσα, σε αντίθεση με τα δύσκαμπτα και εξαιρετικά δύσκολα κείμενα των αντίστοιχων εγχειριδίων των ελληνικών Γυμνασίων, για τα οποία, κρίνεται σκόπιμο, για διδακτικούς λόγους, να γίνει ένας ευρύτερος σχεδιασμός και ανασύνταξη των διδακτικών βιβλίων, με κείμενα απλά – αυθεντικά ή διασκευασμένα, ευάγωγα και ελκυστικά για τους μαθητές. Ωστόσο, οι φιλόλογοι των ελληνικών Γυμνασίων πρέπει να γνωρίσουν τα συγκεκριμένα κυπριακά εγχειρίδια που, αναντίλεκτα, θα τους βοηθήσουν στη διδακτική πράξη.

Αντίθετα, στην Γ΄ Γυμνασίου της Κύπρου, η διδασκαλία, για πρώτη φορά ποιητικού κειμένου – και δη σατυρικού δράματος – αποτελεί όντως μια καινοτομία που ξενίζει ιδιαίτερα, σύμφωνα, άλλωστε, με την άποψη των δύο συγγραφέων του δ.β. Αντώνη Τσακμάκη και Βάιου Λιαπή. Συγκεκριμένα, στη διάρκεια όλης της σχολικής χρονιάς, προβλέπεται να διδαχθεί, από ένα φροντισμένο δ.β. ο Κύκλωψ του Ευριπίδη (410 π.Χ.), το μοναδικό σατυρικό δράμα που σώζεται ακέραιο (709 στίχοι) και όπου παρουσιάζεται, με ευτράπελο τρόπο, η περιπέτεια του Οδυσσέα στο νησί των Κυκλώπων και η τύφλωση του Πολυφήμου, σκηνή ομόλογη με το ι της Οδύσσειας («Κυκλώπεια»).

Το δ.β. περιλαμβάνει μια εμπεριστατωμένη, γενική εισαγωγή στο αρχαίο δράμα (σ.σ. 8-50), που καλύπτεται, όμως, από την Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, διαταξικό βιβλίο του Γυμνασίου,· ακολουθεί το αρχαίο κείμενο, που έχει συντμηθεί και απλουστευθεί δραστικά (292 στίχοι, λιγότερο από το μισό του έργου), συνοδευόμενο από κατατοπιστικά εισαγωγικά σημειώματα και εκτενή λεξιλογικά, πραγματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια, καθώς και Ασκήσεις – Δραστηριότητες.

Η διδασκαλία του ευριπίδειου έργου στοχεύει, σύμφωνα με τις φιλόδοξες προθέσεις των συντακτών του εγχειριδίου, να εισαγάγει τους μαθητές στον κόσμο του αρχαίου δράματος, προετοιμάζοντας τη διδασκαλία της τραγωδίας και της κωμωδίας, στο Λύκειο, με άριστα, όμως, επιμορφωμένους καθηγητές, με γνωστική επάρκεια και εξοικειωμένους με τη διδακτική μεθοδολογία. Ποτέ, όμως, ως τώρα, στα Προγράμματα Σπουδών του Γυμνασίου, δεν προβλεπόταν η διδασκαλία της ποίησης (επικής – δραματικής – λυρικής) από το πρωτότυπο, η οποία προοριζόταν αποκλειστικά για τις τελευταίες τάξεις του Λυκείου. Αντίθετα, η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στις Β΄ και Γ΄ τάξεις του Γυμνασίου ήταν αφιερωμένη στον πεζό λόγο, με κείμενα, κυρίως της αττικής διαλέκτου, ιστορικών συγγραφέων (Ελληνικά – Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντα – Αλεξάνδρου Ανάβαση του Αρριανού) και ρητόρων (Λυσία και Ισοκράτη). Αναμφισβήτητα, η διδασκαλία ποιητικού κειμένου αντενδείκνυται για μαθητές αυτής της ηλικίας στους οποίους κάλλιστα θα μπορούσε να διδαχθεί ένα ενιαίο κείμενο, προσβάσιμο γλωσσικά, ιστορικό, ρητορικό ή φιλοσοφικό.

Παρ’ ημίν, η διδασκαλία αποσπασμάτων από την Αλεξάνδρου Ανάβαση του Αρριανού (Βιβλία Α–Β–Ε–Ζ΄), στο τελευταίο τρίμηνο της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου, είναι παιδαγωγικά και διδακτικά σωστή, στην πράξη, όμως, αναποτελεσματική, γιατί ευάριθμοι είναι οι διδάσκοντες που αξιοποιούν τις οδηγίες για τη διδασκαλία του.

Περαίνοντας, η διδασκαλία του Κύκλωπα μπορεί άνετα να διδαχθεί στο Λύκειο, ως επισφράγιση της τραγωδίας και της κωμωδίας, παραχωρώντας τη θέση του, στην Γ΄ Γυμνασίου, σ’ ένα εύληπτο κείμενο ιστορικού συγγραφέα, ρήτορα, ή ενός πλατωνικού διαλόγου.