Ομολογουμένως ο τίτλος ακούγεται ειρωνικός όταν το αναλυτικό πρόγραμμα του Γυμνασίου, έτσι όπως κυκλοφόρησε σε non paper στις αρχές Αυγούστου, προέβλεπε την κατάργηση ως υποχρεωτικών της Μουσικής στη Β’ και Γ’ Γυμνασίου, και των Εικαστικών και στις τρεις τάξεις. Το θέατρο, σταθερά απόν. Έχει σημασία ότι αποκαταστάθηκαν τα δύο μαθήματα. Μεγαλύτερη σημασία, όμως, έχει η πρόθεση της Πολιτείας: να περάσουμε από ένα κόσμο σε άλλο χωρίς τέχνες και πολιτισμό.

Το 8^ο Παγκόσμιο Συνέδριο του IDEA (International Theatre/Drama and Education Association) για τις Παραστατικές Τέχνες στην Εκπαίδευση διοργανώθηκε στο Παρίσι από την ANRAT (Association nationale de Recherche et d'Action théâtrale), το Université Paris VII-Diderot και μια πλειάδα εκπαιδευτικών και καλλιτεχνικών οργανισμών, υπό την αιγίδα της Unesco και των Υπουργείων Εξωτερικών, Πολιτισμού και Παιδείας. Από τις 8 έως τις 13 Ιουλίου 2013 οι εργασίες του συνεδρίου μοιράζονταν κυρίως μεταξύ του Odéon-Théâtre de l’Europe και του Université Paris VII-Diderot και περιελάμβαναν την ημέρα των υποψήφιων διδακτόρων, εισηγήσεις, εργαστήρια, συναντήσεις ομάδων εργασίας (SIG), στρογγυλά τραπέζια, προβολές και συζητήσεις, μαθητικές και νεανικές παραστάσεις. Τα παγκόσμια συνέδρια του IDEA γίνονται ανά τρία χρόνια και κάθε φορά αναλαμβάνει τη διοργάνωση, μετά από εσωτερική αξιολόγηση της πρότασης, ο αντίστοιχος εθνικός φορέας-μέλος του IDEA. Η επόμενη παγκόσμια συνάντηση θα γίνει το 2016 στην ’γκυρα.  

Το συνέδριο στάθηκε για μια ακόμη φορά η ευκαιρία να συναντηθούν και να ανταλλάξουν απόψεις και εμπειρίες νέοι αλλά και διακεκριμένοι επιστήμονες με πρακτικούς του θεάτρου και του θεάτρου/δράματος στην εκπαίδευση από όλο τον κόσμο (την Αυστραλία, τις Φιλιππίνες, την Παλαιστίνη, την Ισλανδία, το Μπαγκλαντές, την Κίνα, την Κένυα, τη Βραζιλία κ.ο.κ.). Η «δικτύωση», οι προτάσεις και οι συνεργασίες τόσο ανάμεσα σε πρόσωπα όσο και σε φορείς αποτελούν μέρος των στόχων των παγκόσμιων συνεδρίων του IDEA. Ένας ακόμα στόχος είναι η αποτύπωση και η συζήτηση νέων επιστημονικών τάσεων στον χώρο της αξιοποίησης των παραστατικών τεχνών στην εκπαίδευση. Όπως επεσήμανε ο Romeo Castellucci «Το θέατρο χρησιμοποιεί την επιστήμη, ποτέ το αντίθετο. Γιατί το θέατρο είναι μεγαλύτερο από την κάθε επιστήμη χωριστά. Είναι σαν να ερμηνεύεις το σύμπαν. [
] Το νέο σύνορο είναι η μελέτη της συνείδησης», θέτοντας ήδη από την έναρξη του συνεδρίου τη θεματική των νευροεπιστημών σε σχέση με το θέατρο αλλά και με την εκπαίδευση. Η Ariane Mnouchkine από τη δική της πλευρά τοποθετήθηκε ιδιαίτερα δυναμικά στο ζήτημα της σημασίας της καλλιτεχνικής παιδείας στο σχολείο. «Είναι η βασική “ασπίδα” απέναντι στη βαρβαρότητα, την κατάπτωση του πολιτισμού [
] στην πλύση εγκεφάλου, τη χειραγώγηση του μυαλού και της ψυχής. [
] Κρατά τις πόρτες ανοιχτές προς την ομορφιά, τις τέχνες. Είναι ένας αγώνας ενάντια σε ένα κόσμο άγονο που προσπαθούν να μας “πουλήσουν”, ουσιαστικά, να μας επιβάλουν.»

Οι πέντε θεματικοί άξονες του συνεδρίου, στο πλαίσιο των οποίων έγιναν συζητήσεις, εισηγήσεις και εργαστήρια, ήταν οι εξής: Αποτελεί η καλλιτεχνική παιδεία ζήτημα που αφορά την παγκόσμια κοινότητα; Μπορεί το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση να αποτελέσει τον παράγοντα που θα μεταμορφώσει την εκπαιδευτική διαδικασία; Η έρευνα στο χώρο των νευροεπιστημών σε ποιο βαθμό μπορεί να επηρεάσει την επιστημονική άποψη που έχουμε σήμερα για την εκπαίδευση και την επίδρασή της; Το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση βοηθά την ενίσχυση της διαφορετικότητας και τη διατήρηση της ποικιλομορφίας μέσα από τη γλώσσα και τον πολιτισμό; Τι σημαίνει να δημιουργεί και να γράφει κανείς σήμερα για το νεανικό κοινό; Η παρουσία πανεπιστημιακών καθηγητών ήταν τόσο ενεργή που δεν άφηνε κανένα περιθώριο για άγονο ακαδημαϊσμό, γιατί ο διάλογός τους με τους καλλιτέχνες απέδειξε στην πράξη πως οι επιστήμες δεν εξελίσσονται in vitro. Για παράδειγμα, η έρευνα του Alain Berthoz, καθηγητή στο Collège de France, μέλους της Ακαδημίας Επιστημών, για την επικοινωνία, την πρόσληψη του χώρου αλλά και του άλλου, της κίνησης και των συναισθημάτων, που συνοψίζεται στη φράση «perception n’ est pas réception» καταδεικνύει πόσο πρόκειται να δοκιμαστούν οι βεβαιότητες του καθενός μας γύρω από τη γνώση, τη μετάδοση και τους μηχανισμούς κατανόησής της. Κατ’ επέκταση, η συζήτηση που αναπτύχθηκε γύρω από τις παραπάνω θεματικές, με βάση την ερευνητική εργασία ή τη βιωμένη εμπειρία, πρότεινε διαφορετικές προσεγγίσεις υπέρ της καλλιτεχνικής παιδείας στην εκπαίδευση με πολλά περιθώρια αμφισβήτησης και κριτικής. Όλες οι τοποθετήσεις, όμως, συνέκλιναν σε μία φράση: être engagé. Η αφοσίωση στην ενασχόληση με το όποιο αντικείμενο, η δημιουργία στενής σχέσης ανάμεσα στον μαθητή και το μάθημα, τον εκπαιδευτικό και το μάθημα. Ο δεσμός αυτός έχει ως βάση την καλλιέργεια δεξιοτήτων, τη γνώση, την τεχνογνωσία, τον πειραματισμό και τη δοκιμή, τη δημιουργικότητα, την κρίση. Δηλαδή, σώμα και μυαλό να δουλεύουν μαζί για έναν κοινό στόχο. Και φυσικά, η αφοσίωση αυτή προοιωνίζει την πρόοδο, την εξέλιξη, την αλλαγή και γενικά τις δράσεις που αποβλέπουν στη βελτίωση, αλλά ανατρέπουν κατεστημένα (ίσως και καθεστώτα;).

Από την άλλη πλευρά, η προβληματική γύρω από κάθε θεματική έφερε στην επιφάνεια επιτεύγματα και δυσκολίες σε χώρες όπου καλλιεργείται συστηματικά ή είναι ανύπαρκτη, θεσμικά, η καλλιτεχνική παιδεία. Κοινός παρονομαστής, δυστυχώς ακόμα και σε χώρες με θεσμοθετημένα μαθήματα παραστατικών τεχνών στην εκπαίδευση, είναι η σταδιακή απαξίωσή τους μέσα από περικοπές σε επίπεδο προϋπολογισμού, η κατάργησή τους στο όνομα της εμπορικής αντίληψης που κυριαρχεί για το τι είναι ωφέλιμο ή και ο εκ προοιμίου εξοβελισμός τους από τα αναλυτικά προγράμματα. Το θέμα είναι σαφώς πολιτικό, κάτι που επισημάνθηκε από πολλούς εισηγητές. Ο Chris Cooper, καλλιτεχνικός διευθυντής της ομάδας Big Brum, μίλησε για τη μία και μόνη αφήγηση που διέπει, τελικά, κάθε πολιτισμό: αυτήν των αγορών, σύμφωνα με την οποία όλα έχουν τιμή αλλά όχι και αξία. Η Lyon Kathleen Gallagher, καθηγήτρια στο Ontario Institute of Education, συμπλήρωσε πόσο η έλλειψη καλλιτεχνικής παιδείας στην εκπαίδευση θέτει παγκοσμίως σε κίνδυνο τη διαμόρφωση των νέων πολιτών, και τελικά την ίδια τη δημοκρατία. Γιατί σήμερα η κοινωνική δικαιοσύνη δεν επιδιώκεται μόνο μέσα από τα κινήματα Occupy αλλά και μέσα από τις τέχνες στο σχολείο και την κοινωνία, μέσα από δρώμενα, παραστάσεις, συλλογικά έργα.

Η αλήθεια είναι πως κάποιοι από τους συνέδρους θεώρησαν όλα τα παραπάνω «λόγια». Όταν έρχεσαι, όμως, από μία χώρα όπου έχουν καταλυθεί μέχρι πρότινος κατοχυρωμένα δικαιώματα, άρα έχουν έρθει ξανά στην επιφάνεια οι αδικίες που τα δικαιώματα είχαν έρθει να διορθώσουν, αντιλαμβάνεσαι ότι μέσα στα «λόγια» ακόμα υπάρχει το πνεύμα του Διαφωτισμού, που φέρνει στο προσκήνιο αξίες και θεσμούς των οποίων την αποσάθρωση ζούμε στην Ελλάδα. Δεν είναι και λίγο. Με δυο κουβέντες, σε αυτό το συνέδριο οι παραστατικές τέχνες χτύπησαν το κουδούνι μπροστά στον κίνδυνο της χρησιμοθηρικής και εμπορικής θεώρησης της εκπαίδευσης και του κόσμου. Κι εγώ αισθάνθηκα πως βρισκόμουν ανάμεσα σε δύο κόσμους.

Ιστοσελίδα του συνεδρίου: www.idea-paris-2013.org

Ιστοσελίδα της ANRAT: www.anrat.asso.fr