Χτίζοντας εκπαιδευτικές κοινότητες ενάντια στον αποκλεισμό

Σχολείο χωρίς διευθυντή. Πόσα σχολεία θα λειτουργούσαν υπό τέτοιο διοικητικό «κενό»; Αρκετά, απ’ ό,τι φαίνεται. Σίγουρα, τα σχολεία Waldorf (το πρώτο ιδρύθηκε για τα παιδιά των εργατών στο εργοστάσιο καπνού Waldorf-Astoria στη Στουτγάρδη) ανά τον κόσμο, που ακολουθούν τη φιλοσοφία και την παιδαγωγική του Rudolf Steiner. Επιτροπές γονέων και εκπαιδευτικών συναποφασίζουν για τα θέματα που αφορούν το σχολείο, τόσο τα παιδαγωγικά όσο και τα οικονομικά (κρατική χρηματοδότηση, καθορισμός του ύψους των διδάκτρων, ταμείο αλληλεγγύης κλπ.). Η διοικητική αυτή αυτονομία «αισθητοποιεί» συγκεκριμένες αρχές με κυρίαρχες αυτές της δημιουργικής ανάπτυξης μέσα από την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη συνεργασία, τη δραστηριοποίηση ελεύθερων πολιτών. Η ελευθερία αυτή καλλιεργείται και εδραιώνεται μέσα από τη θεωρία της ανθρωποσοφίας σύμφωνα με την οποία η εκπαίδευση οφείλει να καλλιεργεί το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα, με στόχο τη γνωριμία και την προσέγγιση με τον πνευματικό κόσμο, χωρίς όμως να χάνεται η επαφή και η διάδραση με τον  υλικό κόσμο.

Η ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης διέπει συνολικά τη στοχοθεσία αυτών των σχολείων χωρίς να διδάσκεται per se στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου. Η ολόπλευρη εσωτερική καλλιέργεια του παιδιού μέσα από τις αισθήσεις και τον πειραματισμό, ο προσανατολισμός προς τις πολλαπλές ευφυΐες, η κατάργηση των διακρίσεων, η εκπαίδευση στη δημοκρατία, η βιωματική και η συναισθηματική προσέγγιση των διδακτικών αντικειμένων και των δραστηριοτήτων, και η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελούν βασικούς άξονες. Ακόμα και η χωρίς γωνίες αρχιτεκτονική του σχολείου, οι λαβυρινθώδεις διάδρομοι  και η αλληλεπίδραση του κτηρίου με το περιβάλλον ενισχύουν μια εξερευνητική προσέγγιση της γνώσης, και κατ’ επέκταση της ίδιας της ζωής. Οι αίθουσες αποπνέουν οικειότητα και θαλπωρή σπιτιού, γεγονός που καλλιεργεί το αίσθημα πως κανείς εκεί δεν είναι ξένος. Οι αρχές αυτές, βέβαια, δε λειτουργούν αυστηρά κανονιστικά, αν και τηρούνται στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Το κάθε σχολείο προσαρμόζεται, χωρίς να χάνει τον παιδαγωγικό και κοινωνικό του χαρακτήρα, ανάλογα με τη χώρα στην οποία βρίσκεται.

Η εκπαίδευση χωρίζεται σε τρία στάδια με κριτήριο την ηλικία και τις αναπτυξιακές δυνατότητες του παιδιού. Μέχρι τα 7 τους χρόνια οι μαθητές, μέσα από μοντέλα δράσης που προτείνουν οι δάσκαλοί τους, ασχολούνται με πρακτικές δραστηριότητες με στόχο να κατακτήσουν γνώσεις μέσα από παραδείγματα και από καθοδηγούμενο παιχνίδι, να δημιουργήσουν δεσμούς με τον κόσμο γύρω τους και να αναπτύξουν την ενσυναίσθηση. Από τα 8 έως τα 14 ασκούνται στη δεξιότητα του προφορικού λόγου με τη βοήθεια της αφήγησης παραμυθιών και της καλλιτεχνικής δημιουργίας (θέατρο, εικαστικά, ευρυθμία, μουσική, κατασκευές). Συμμετέχουν σε δραστηριότητες οι οποίες τους βοηθούν να αναπτύξουν όχι μόνο τη φαντασία τους αλλά και βαθύτερα συναισθήματα για το αντικείμενο της εργασίας τους, που είναι με σαφήνεια εστιασμένο σε μία θεματική ανά μήνα. Στο τελευταίο στάδιο, από τα 14 και πάνω, καλούνται να κατακτήσουν γνώσεις μέσα από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και των ηθικών αξιών. Προσεγγίζουν αφηρημένες έννοιες και καταλήγουν σε συμπεράσματα μετά από λογική επεξεργασία των δεδομένων. Η αξιολόγηση όλων των παραπάνω γίνεται, με ποιοτικά χαρακτηριστικά,  μέσα από εκθέσεις των εκπαιδευτικών για την πρόοδο στη σχολική επίδοση και την προσωπική ανάπτυξη, μέσα από την εξέταση των portfolio και συζήτηση με τους μαθητές. Οι γραπτές εξετάσεις είναι σπάνιες εκτός από την περίπτωση που κάποιος μαθητής επιθυμεί να εγγραφεί σε κολέγιο.

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα της κοινότητας. Η συνεχής άσκησή τους στην ανάπτυξη δεσμών με συμμαθητές και δασκάλους, καθώς και με ό,τι ασχολούνται στην καθημερινότητά τους γίνεται η βάση όχι μόνο για τη συνεισφορά και τον εθελοντισμό αλλά ακόμα και τον ακτιβισμό και τη δημιουργική παρέμβαση με στόχο την εξομάλυνση των συνθηκών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το σχολείο Waldorf στο Κέιπ Τάουν κατά τη διάρκεια του απαρτχάιντ. Ακόμα και υπό την απειλή της διακοπής της κρατικής χρηματοδότησης, δεν απέκλεισε κανέναν μαθητή λόγω της φυλετικής του καταγωγής. Ανάλογες παρεμβάσεις συναντάμε στα αντίστοιχα σχολεία για φτωχούς μαθητές στις φαβέλες του Σάο Πάολο, για νέους με παραβατική συμπεριφορά στην Καλιφόρνια ή για Εβραίους και ’ραβες στο Harduf Kibbutz στο Ισραήλ.

«Υγιή κοινωνική ζωή έχει κανείς όταν στον καθρέφτη της ψυχής του βλέπει το είδωλο όλης της κοινότητας και όταν η αρετή του καθενός χωριστά παραμένει ζωντανή μέσα σ’ ολόκληρη την κοινότητα», είπε ο Steiner. Ας μην ξεχνάμε αυτή την αναλογία, ιδίως σε καιρούς κρίσης.

Θερμές ευχαριστίες στον συνάδελφο Κωνσταντίνο Σκρεπετό, που μου επεσήμανε, καιρό πριν ομολογώ, τη λειτουργία των σχολείων Waldorf.

The Rudolf Steiner Archive: www.rsarchive.org/?rfr=elib

Rudolf Steiner: http://skepdic.com/steiner.html

Steiner books http://steinerbooks.org/p.php?id=8

Steiner, Rudolf (1996), "The Education of the Child, and early Lectures on Education" in Foundations of Waldorf Education, Anthroposophic Press, New York.

Steiner, Rudolf (19996), The Foundations of Human Experience, Anthroposophic Press, New York.

Waldorf Education: http://en.wikipedia.org/wiki/Waldorf_education

(Με ιδιαίτερα εκτενή ανάλυση των στόχων και της λειτουργίας των σχολείων. Δείτε και τις κατηγορίες που κατά καιρούς αντιμετώπισαν τα σχολεία Waldorf.)

Henry Barnes on Waldorf Education:  www.uncletaz.com/henrywaldorf.html

Friends of Waldorf Education: http://www.freunde-waldorf.de/

Bund der Freien Waldorfschulen: www.waldorfschule.de/eng/

Τα ελεύθερα σχολεία Waldorf: η πρόταση του R. Steiner: http://www.e-zine.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=47