Το πρόγραμμα ARTiT: Develpoment of Innovative Methods of training the trainers ολοκληρώθηκε το 2012. Συμμετείχαν φορείς από τέσσερις χώρες. Συγκεκριμένα η Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων και το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο από την Ελλάδα, τα Roskilde University και VUCFYN Ringen Glamsbjerg από τη Δανία, το Pitesti University από τη Ρουμανία και το Arbetarnas Bildningsforbund (Workers' Educational Association) από τη Σουηδία. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε ημερίδα και το υλικό συγκεντρώθηκε στη σχετική έκδοση την οποία  θα βρείτε στην ιστοσελίδα του προγράμματος. Πιλοτικές εφαρμογές άρχισαν στην Ελλάδα το 2009 σε Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, πανεπιστημιακά τμήματα, επιχειρήσεις, προγράμματα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτικών, θεραπευτικές κοινότητες και ΙΕΚ. Σήμερα η μέθοδος εφαρμόζεται σε φορείς της Δανίας, Ρουμανίας και Σουηδίας, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μακεδονίας και Πατρών, σε ΣΔΕ, στο ΚΕΘΕΑ, καθώς και στα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης των Δήμων.

Δύο στοιχεία του προγράμματος μού κέντρισαν, προσωπικά, το ενδιαφέρον: η ένταξη έργων τέχνης στην καθημερινή διδακτική πρακτική και η ανατροπή στερεοτυπικών αντιλήψεων μέσα από την παρατήρηση και το σχολιασμό τους. Το πρόγραμμα υπηρετεί και άλλους στόχους βέβαια, όπως να ενδυναμώσει τη γνώση, τις δεξιότητες και τη στάση των εκπαιδευτών σε ό,τι αφορά στην αξιοποίηση έργων τέχνης στη μαθησιακή διαδικασία, να φέρει όσο περισσότερους εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους σε επαφή με ποικίλα έργα τέχνης και να καλλιεργήσει τη συστηματική επεξεργασία τους, αυτό που ονομάζεται Αισθητική Εμπειρία, μέσα από συγκεκριμένη μεθοδολογία συνοδευόμενη από εκπαιδευτικό υλικό.

Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία είναι η μέθοδος που διατυπώθηκε από τον Αλ. Κόκκο, συντονιστή του προγράμματος, και πάνω στην οποία στηρίζεται η συγκεκριμένη πρόταση. Η θεωρία του Perkins για τις φάσεις της επεξεργασίας των συμβόλων σε ένα έργο τέχνης και η τοποθέτηση του P. Freire για την ολιστική παρατήρηση και την «αποκωδικοποίηση» από τους εκπαιδευόμενους υποθεμάτων που θίγει ένα έργο τέχνης πλαισιώνουν την παραπάνω μέθοδο. Η συναισθηματική, η πνευματική και η κριτική προσέγγιση και ερμηνεία ενός έργου τέχνης το καθιστούν πλέον προσβάσιμο σε όλους. Η πρόσληψη της Τέχνης δεν είναι αποκλειστικά αντικείμενο μελέτης των ειδικών.

Το πρόγραμμα προτείνει ένα μοντέλο εργασίας με παραλλαγές. Στη γραμμική του μορφή έχει ως εξής: Στο πρώτο στάδιο προσδιορίζεται η ανάγκη επεξεργασίας ενός θέματος. Στο δεύτερο, οι εκπαιδευόμενοι απαντούν γραπτά σε ανοιχτές ερωτήσεις, οπότε γίνεται μια πρώτη καταγραφή του προβληματισμού. Στο τρίτο, γίνεται από κοινού η επιλογή των υποθεμάτων και διατυπώνονται οι πρώτες κριτικές ερωτήσεις σε υπόθεμα που επιλέγεται. Στο τέταρτο, γίνεται η επιλογή των έργων τέχνης από όλες τις μορφές (εικαστικά, κινηματογράφος, θέατρο, λογοτεχνία, μουσική), μέσα από τα οποία θα προσεγγιστεί το υπόθεμα. Στο πέμπτο, γίνεται η επεξεργασία του έργου: ο εκπαιδευτής παρωθεί τους εκπαιδευόμενους να εκφράσουν τις παραδοχές τους σχετικά με το υπόθεμα συσχετίζοντάς τες με τις κριτικές ερωτήσεις που έχουν ήδη διατυπωθεί, και εξετάζονται αλληλένδετα νοήματα που απορρέουν από το έργο τέχνης. Το ARTiT προτείνει συγκεκριμένους τρόπους για την επεξεργασία σε αυτό το στάδιο. Στο έκτο, καταγράφονται οι σκέψεις του πέμπτου σταδίου και συγκρίνονται με αυτές του δεύτερου.

Η ίδια διαδικασία μπορεί να συνεχιστεί για τα υπόλοιπα υποθέματα ή να προσαρμοστεί ανάλογα με το διδακτικό χρόνο που διαθέτει ο εκπαιδευτικός για την ενότητα που θα διδάξει ή ανάλογα με το βαθμό εξοικείωσης που αποκτά κατά την υλοποίηση της διδακτικής αυτής πρότασης. Η εμπειρία τόσο η δική του όσο και αυτή των μαθητών καθορίζει και τον περισσότερο ή λιγότερο κατευθυνόμενο χαρακτήρα της προσέγγισης. Για παράδειγμα, μπορεί ο εκπαιδευτής/εκπαιδευτικός να προτείνει το θέμα ή να το συναποφασίσει με τους εκπαιδευόμενους/μαθητές, να επιλέξει ο ίδιος τα έργα τέχνης ή να δώσει τα κριτήρια ώστε να αναζητήσουν οι μαθητές τα πλέον κατάλληλα, να ξεκινήσει εναλλακτικά από το τρίτο στάδιο κ.ο.κ. Όποια πορεία και αν επιλέξει, η ενεργός συμμετοχή των εκπαιδευομένων/μαθητών είναι όχι μόνο το ζητούμενο αλλά και κύρια παράμετρος της εφαρμογής του προγράμματος.

Ήδη έχουν δοθεί απαντήσεις στις πιο συχνές ερωτήσεις. Ναι, η μέθοδος ARTiT μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα αντικείμενα, ακόμα και τα τεχνικής φύσης, όπως η χρήση υπολογιστών. Όχι, η μέθοδος δεν αποπροσανατολίζει το μάθημα αν ο εκπαιδευτής/εκπαιδευτικός καθιστά συνεχώς εμφανή τη σύνδεση των νοημάτων που προκύπτουν από την επεξεργασία του έργου τέχνης με την ενότητα του διδάσκει. Όχι, δεν είναι απαραίτητο να είναι κανείς ειδικός σε θέματα Τέχνης. Η προσέγγιση γίνεται στη βάση της κοινής λογικής ανάλογα με τα συναισθήματα που προκαλεί στους εκπαιδευόμενους/μαθητές. Όχι, η μέθοδος δε στοχεύει να αντικαταστήσει άλλες μεθόδους. Μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά. Προτείνεται γιατί βοηθά όλους τους συμμετέχοντες να ερευνήσουν, να γίνουν πιο δημιουργικοί, να αμφισβητήσουν στερεότυπα και κυρίαρχες κουλτούρες.

Εξίσου σημαντικό επίτευγμα είναι ότι η  ανάπτυξη του κριτικού στοχασμού έρχεται μέσα από την επαφή με την Τέχνη και τον πολιτισμό, χώροι που, δυστυχώς, εκ προοιμίου αντιμετωπίζονται ως «άβατον» από πολλούς.

Λεπτομερή περιγραφή της μεθοδολογίας του προγράμματος και τα επιμέρους στάδια της εφαρμογής του θα βρείτε στην ιστοσελίδα του ARTiΤ (The ARTiT methodology is ready). Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στην ελληνική ομάδα στα adulteduc2@gmail.com  και adulteduc@adulteduc.gr.

Νατάσα Μερκούρη

ΧΡΗΣΙΜΟ ΥΛΙΚΟ

ARTiT methodology http://artit.eu/gr/index.html

Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων: www.adulteduc.gr (Κείμενα-βιβλιογραφία, μεθοδολογικά εργαλεία)

Κείμενα σχετικά με την εκπαίδευση ενηλίκων : www.alexiskokkos.gr

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Αφιέρωμα στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ARTiT: Ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων στην εκπαίδευση εκπαιδευτών», Εκπαίδευση Ενηλίκων, τεύχος 25 (Ιαν-Απρίλιος 2012)

Κόκκος, Α. (2011), Εκπαίδευση μέσα από τις τέχνες, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα.

Βεργίδης, Δ., Κόκκος, Α. (επιμ.) (2010), Εκπαίδευση ενηλίκων: Διεθνείς προσεγγίσεις και ελληνικές διαδρομές, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα

Kokkos Alex. (2010), “Transformative Learning Through Aesthetic Experience, Towards a Comprehensive Method”, Journal of Transformative Education, vol. 8, no. 3, 155-177