Το GLOBE (Global Learning and Observations to Benefit the Environment), που λειτουργεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών με σχετική απόφαση της ολομέλειάς τους, είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα για τις φυσικές επιστήμες, που υλοποιείται από το 1995 σε 111 χώρες συνολικά. Το πρόγραμμα υποστηρίζουν, εκτός από τα προγράμματα ESSP (Earth System Science Projects) του NSF (National Science Foundation), επιστήμονες από τη NASA, τη NOAA (National Oceanic and Atmospheric Association), οι οποίοι συνεργάζονται με μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας κάθε χώρας, καθώς και με εκπαιδευτικούς και μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Στόχοι του προγράμματος είναι η διδασκαλία των φυσικών επιστημών, η προώθηση της επιστημονικής ανακάλυψης ως μεθόδου διδασκαλίας, η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και η βελτίωση της σχολικής επίδοσης στο αντίστοιχο μάθημα του αναλυτικού προγράμματος. Οι μαθητές καλούνται να μελετήσουν και να κατανοήσουν, μέσα από τη δική τους παρατήρηση, τη Γη ως σύστημα και να ευαισθητοποιήσουν έτσι την επόμενη γενιά των φυσικών επιστημόνων.
Η αναζήτηση και οι μαθητικές ερευνητικές εργασίες αποτελούν το θεμέλιο λίθο του GLOBE. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε το έργο να πλαισιώνει, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, και να βοηθά κατά τη διάρκεια της έρευνας δίκτυο επιστημόνων. Έπειτα, το περιβάλλον τεχνολογικής υποστήριξης του προγράμματος παρέχει τα εργαλεία εκείνα που διευκολύνουν την ανταλλαγή ιδεών και δεδομένων, και διασφαλίζει τη δυνατότητα να ενισχυθεί η έρευνα συνολικά. Τέλος, προβλέπεται δημιουργία δικτύου σχολείων που ασχολούνται με ίδιες θεματικές, με στόχο την προώθηση της διασχολικής επικοινωνίας μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών διαφορετικών σχολείων.
Οι μαθητές, στο πλαίσιο των εργασιών του προγράμματος και ανάλογα με την ηλικία τους, συμμετέχουν σε διάφορες δράσεις. Πραγματοποιούν μετρήσεις στο τοπικό τους περιβάλλον, κυρίως σε ό,τι αφορά στην ατμόσφαιρα, το νερό, το έδαφος και τους τύπους κάλυψης γης. Μέσω διαδικτύου, π.χ. σε εκπαιδευτική πλατφόρμα ή blog, καθώς και μέσω άλλων υπηρεσιών που παρέχει η κεντρική ιστοσελίδα του προγράμματος, μοιράζονται τα δεδομένα με σχολεία άλλων χωρών, σχεδιάζουν χάρτες και γραφικά, που αναρτούν στην ιστοσελίδα του GLOBE, και δημοσιεύουν ηλεκτρονικά τα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Το υλικό αυτό είναι αξιοποιήσιμο, γι αυτό και αποστέλλεται σε επιστήμονες που δραστηριοποιούνται σε ανάλογα πεδία, ώστε να το εντάξουν στο ερευνητικό τους έργο.
Ο σχεδιασμός προβλέπει, ανά κατηγορία συμμετεχόντων, την απαραίτητη εκπαίδευση. Οι εκπαιδευτικοί παρακολουθούν επιμορφωτικά εργαστήρια, ώστε να είναι σε θέση να εφαρμόσουν τα πρωτόκολλα του προγράμματος στα σχολεία τους. Τους παρέχεται συνεχής επιστημονική καθοδήγηση μέσω διαδικτυακής Ανοιχτής Γραμμής και δυνατότητα επικοινωνίας με άλλους εκπαιδευτικούς. Επίσης, δίνονται οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να ενταχθεί το GLOBE στο αναλυτικό πρόγραμμα, καθώς και κριτήρια αξιολόγησης για κάθε θεματική. Παράλληλα, οι εκπαιδευτές GLOBE επιμορφώνονται με τη σειρά τους από ειδικούς στις φυσικές επιστήμες, την εκπαίδευση, την ανάπτυξη διεθνών σχέσεων και τις τεχνολογίες που αφορούν σε δημιουργία ιστοσελίδων και βάσεις δεδομένων, από επιστήμονες και ερευνητές από το χώρο της βιομηχανίας, από μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και κυβερνητικά στελέχη. Στόχος τους είναι να προσφέρουν στους εκπαιδευτικούς τις γνώσεις και την τεχνογνωσία που προϋποθέτει η υλοποίηση του GLOBE.
Διατίθεται εκπαιδευτικό υλικό σε έντυπη αλλά και σε ψηφιακή μορφή, στην ιστοσελίδα του προγράμματος, για κάθε ηλικιακή ομάδα μαθητών και για τους εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα, το Elementary GLOBE Kit απευθύνεται σε μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και περιέχει ψηφιακό και έντυπο υλικό για θέματα όπως ο καιρός, η υδρολογία, η φαινολογία και τα εδάφη, θέματα ηλιακής ακτινοβολίας, η επιφανειακή θερμοκρασία, η μελέτη νεφών, η βροχόπτωση, τα αερολύματα και η βιόσφαιρα. Το υλικό συνοδεύεται από σχετικό οδηγό για την ηλιακή ενέργεια, τη μέση θερμοκρασία, τη νεφοκάλυψη, τη βροχόπτωση, την υγρασία του εδάφους και τη βλάστηση.
Προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη εφαρμογή του προγράμματος, δραστηριοποιούνται και άλλες ομάδες, που φροντίζουν για την απρόσκοπτη λειτουργία του. Το Συμβούλιο Γονέων του GLOBE ενθαρρύνει την εφαρμογή του προγράμματος σε περισσότερα σχολεία, αναζητά πηγές χρηματοδότησης και ενισχύει τη συμμετοχή της ευρύτερης κοινότητας με αφορμή καίρια περιβαλλοντικά ζητήματα. Ο Σύλλογος Αποφοίτων του GLOBE αποτελείται από απόφοιτους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που είχαν συμμετάσχει στο πρόγραμμα σε όλο τον κόσμο. Οι απόφοιτοι βοηθούν, συμμετέχουν, προτείνουν και σχεδιάζουν νέες δράσεις.
Στην Ελλάδα το πρόγραμμα, με την ονομασία GLOBE ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, συντόνισε το 1995 το Τμήμα Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.), υπό την αιγίδα των τότε Υπουργείων Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η επιστημονική ομάδα επέλεξε 24 σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με κριτήρια την προηγούμενη δραστηριότητά τους σε παρόμοια προγράμματα, την υλικοτεχνική τους υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό. Σημαντικός παράγοντας ήταν και η εκπροσώπηση ανά γεωγραφική περιοχή.
Πρώτα ορίστηκαν οι θεματικές, οι δραστηριότητες και το χρονοδιάγραμμά τους και έπειτα επελέγησαν και επιμορφώθηκαν από τους Έλληνες εκπαιδευτές του GLOBE οι εκπαιδευτικοί που θα υλοποιούσαν το πρόγραμμα. Το Τμήμα Φυσικής, σε συνεργασία με το Τμήμα Πληροφορικής του ΕΚ.Π.Α., παραχώρησε τον εξειδικευμένο για το πρόγραμμα εξοπλισμό και ξεκίνησαν μετρήσεις, που καταχωρίστηκαν στη βάση δεδομένων του προγράμματος. Κάποια από τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν σε εθνικά συνέδρια του GLOBE. Το πρόγραμμα διήρκεσε τρία χρόνια. Οι θεματικές ενότητες ήταν τέσσερις. Καθεμία από αυτές προέβλεπε επιμέρους πρωτόκολλα. Ενδεικτικά Α) Ατμόσφαιρα: τύπος και είδη νεφών, θερμοκρασία του αέρα, Β) Υδρολογία: μέτρηση θερμοκρασίας νερού, προσδιορισμός pH του νερού, διαύγεια, Γ) Εδάφη: μέτρηση θερμοκρασίας και υγρασίας εδάφους, προσδιορισμός pH του εδάφους, Δ) Φαινολογία: ύψος και είδος των δέντρων.
Το GLOBE αποτελεί ενεργό μηχανισμό για τη διεύρυνση, την ενσωμάτωση και τη δικτύωση των ατόμων και των ομάδων που δραστηριοποιούνται στον τομέα του περιβάλλοντος. Η ευαισθητοποίηση και η ενεργοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας σε περιβαλλοντικά ζητήματα ξεκινά και επιτυγχάνεται μέσα από την τοπική δράση.
Το GLOBE διακρίθηκε το 2004 με το βραβείο Goldman Sachs Foundation Prize for Excellence in International Education και το 2010 πιστοποιήθηκε από το Center for Excellence in Education ως Model for Excellence in Science Education. Η ένωση για την εκπαίδευση Phi Delta Kappa International συγκαταλέγει το πρόγραμμα στην Τράπεζα Πληροφοριών για την Εκπαίδευση (Studies Resource Guide). Το πρόγραμμα ξεκίνησε στην Ελλάδα με εθνικό εκπρόσωπο τον Κώστα Καρτάλη, αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Φυσικής του Ε.Κ.Π.Α.
Σήμερα, εθνική εκπρόσωπος του GLOBE είναι η Δέσποινα Δεληγιώργη, επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Φυσικής του Ε.Κ.Π.Α. (despo@phys.uoa.gr), επιστημονική υπεύθυνη η Δρ Νεκταρία Αδακτύλου, Τμήμα Φυσικής του Ε.Κ.Π.Α. (nadak@phys.uoa.gr) και υπεύθυνος από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ο γενικός γραμματέας Ανδρέας Ανδρεόπουλος, καθηγητής του Ε.Μ.Π.
Ευχαριστώ θερμά τη Δέσποινα Δεληγιώργη, επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Φυσικής του Ε.Κ.Π.Α., για τις επισημάνσεις της και τη Δρ. Νεκταρία Αδακτύλου για τις κατατοπιστικές πληροφορίες και την εμπεριστατωμένη επιστημονική ανάλυσή τους, κυρίως όμως για την υπομονή της.
Χρήσιμο υλικό
Ιστοσελίδα GLOBE: www.globe.gov
Ιστοσελίδα GLOBE ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: http://speech.di.uoa.gr/globe/GWelcome.html
Καρτάλης, Κ., Δεληγιώργη, Δ., Αδακτύλου, Ν., Χρυσουλάκης, Ν., Κουρουπέτρογλου, Γ., Μούτσελος, Κ. (1995), Μελέτη της Δημιουργίας Δικτύου Περιβαλλοντικών Σταθμών σε Σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, Τεχνική Έκθεση, Αθήνα.
Arianoutsou, M., Cartalis, C., Deligiorgi, D., Kouroupetroglou, G., Faraggitakis, G., Flegga, E., Photopoulos, A., Skampardonis, S., Vanikioti, V., Adaktylou, N., Andritsos, A., Chrysoulakis, N., Kazanis,D., Niahou, K., Papavasiliou, S., Radea, R. Michalopoulos, C. (1997), Global Learning Observations to Benefit the Environment (GLOBE), An International Programme for Environmental awareness and education, in Proceedings of the International Conference Environment and Society: Education and Public Awareness for Sustainability, Thessaloniki, 8-12 December 1997, 345-8.
