Μπογκοτά, Κολομβία
Η μέθοδος Τomatis ξεκίνησε από τη Γαλλία τη δεκαετία του '50. Εμπνευστής και δημιουργός του προγράμματος ο Γάλλος ωτορινολαρυγγολόγος Alfred Tomatis, ειδικευμένος σε προβλήματα ακοής και λόγου. Με σπουδές κλασικού τραγουδιού ο ίδιος και με πατέρα τραγουδιστή της όπερας, από νωρίς άρχισε να ερευνά τη σχέση της ακοής με τη φωνή και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Από την αρχή της έρευνάς του μέχρι σήμερα, τα κέντρα ακουστικο-ψυχο-φωνολογίας, που εφαρμόζουν τη μέθοδό του, απλώνονται σε όλο τον κόσμο.
Αντικείμενο της μεθόδου είναι η παθολογία της ακρόασης. Ό,τι ακούει το αφτί, το μεταφέρει η φωνή. Όταν τροποποιηθεί ή αλλοιωθεί οτιδήποτε στην ακοή, αυτόματα η αλλαγή αποτυπώνεται και στη φωνή. Με την κατάλληλη ηχητική παρεμβολή, μπορεί κανείς να διορθώσει λάθη και να επιλύσει προβλήματα στην ακρόαση. Ο Τomatis κατασκεύασε το "ηλεκτρονικό αφτί" με το εξής σκεπτικό: Ο λάρυγγας εκπέμπει τις αρμονικές που ακούει το αφτί. Αν αποκαταστήσουμε απώλειες στις συχνότητες που ακούει ένα αφτί, τότε αυτόματα θα αποκατασταθούν και στη φωνητική εκπομπή. Αν εφαρμόσουμε το "ηλεκτρονικό αφτί", τον προσομοιωτή ακρόασης, όπως το ονομάζουν, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τα αποτελέσματα στην ακρόαση και στην ομιλία θα είναι θεραπευτικά. Σε επόμενο στάδιο, με τη βοήθεια του "ηλεκτρονικού αφτιού", ασχολήθηκε με τη σχέση ακρόασης και ανάγνωσης, ιδίως σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Τέλος, ερεύνησε την επίδρασή του στο προγεννητικό στάδιο, στην προγλωσσική φάση, με την εφαρμογή της μεθόδου σε εγκύους.
Το διαγνωστικό εργαλείο της μεθόδου, το τεστ ψυχοακουστικής διερεύνησης, μετράει την ικανότητα του αφτιού να ακροάται, δηλαδή να συνειδητοποιεί τον ήχο και να δίνει απάντηση. Ανάλογα με τα ευρήματα (π.χ. τις αποκλίσεις από την "ιδανική" ακουστική καμπύλη, δηλαδή τις άμυνες και τις θωρακίσεις που προβάλλει το αφτί "ως εντολοδόχος του ψυχισμού σε ό,τι είναι ψυχολογικά επώδυνο"), το "ηλεκτρονικό αφτί" στέλνει ειδικά φιλτραρισμένους ήχους μέσα από ακουστικά, ώστε να ενεργοποιήσει τις επιθυμητές ιδιότητες του αφτιού και να ανοίξει το ακουστικό διάφραγμα σε ό,τι αφορά τις συχνότητες. Η μουσική που χρησιμοποιείται σε αυτή τη διαδικασία είναι έργα του Μότσαρτ και το γρηγοριανό μέλος, μουσική εξατομικευμένα φιλτραρισμένη ανάλογα με τις ανάγκες του υπό θεραπεία ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, το άτομο αποκτά ισορροπία στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνει, επεξεργάζεται και αντιδρά στα ηχητικά ερεθίσματα.
Ο Tomatis ανήγαγε τη διαδικασία της ακρόασης σε μια διά βίου παιδευτική διαδικασία επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης. Ο τρόπος που προσλαμβάνουμε τα ηχητικά ερεθίσματα ορίζει την ικανότητα συγκέντρωσης και εγρήγορσης, τη δύναμη της μνήμης, τους μηχανισμούς αντίδρασης στο γύρω μας περιβάλλον, τον τρόπο σκέψης, τις σχέσεις μας, τη συνειδητοποίηση των δημιουργικών μας δυνάμεων. Κατά συνέπεια, καθορίζει τον κόσμο μας.
Η μέθοδος εφαρμόστηκε το 2006 στο σχολείο Ana Restrepo del Corral στην Μπογκοτά της Κολομβίας, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Κολομβίας, και χρηματοδοτήθηκε από τη Διεθνή Ένωση Συμβούλων της Μεθόδου Tomatis (ΙΑRCTC). Σύμφωνα με έρευνες, μεγάλο ποσοστό μαθητών (5-33%) της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης συναντά δυσκολίες στη γραφή και στην ανάγνωση, γεγονός που έχει συνέπειες και στην εξωσχολική τους ζωή, ιδίως όταν οι μαθητές ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Η έρευνα είχε δύο βασικούς στόχους: τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας της μεθόδου στην πρόληψη των μαθησιακών δυσκολιών, την κάλυψη μεγάλου μέρους του οικονομικά ευάλωτου πληθυσμού στην Κολομβία. Το ερώτημα ήταν αν οι 78 μαθητές ηλικίας 5-6 ετών που ακολούθησαν τη μέθοδο Tomatis θα παρουσίαζαν διαφορές στην επικοινωνία και στις γλωσσικές, νοητικές και συναισθηματικές τους λειτουργίες.
Οι μαθητές χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες των 26. Η πρώτη ομάδα εφάρμοζε τη μέθοδο, δηλαδή τα παιδιά δέχονταν από τα ακουστικά τους φιλτραρισμένους ήχους με τη μεσολάβηση του "ηλεκτρονικού αφτιού". Η δεύτερη ομάδα απλά άκουγε μουσική από τα ακουστικά. Η τρίτη ομάδα δεν έλαβε κανένα ηχητικό ερέθισμα. Τα 52 παιδιά συγκεντρώθηκαν σε μία αίθουσα, φορούσαν ακουστικά και λάμβαναν μουσικά ερεθίσματα για μιάμιση ώρα. Τα παιδιά της ομάδας ελέγχου βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη. Όλοι οι μαθητές ακολουθούσαν ταυτόχρονα τις ίδιες κατασκευαστικές δραστηριότητες που είχαν προγραμματιστεί για την έρευνα. Οι 60 ώρες ενεργοποίησης χωρίστηκαν σε τρεις φάσεις των 20 ωρών η καθεμία με ένα διάλειμμα 4-5 εβδομάδων ανάμεσα σε κάθε φάση. Την έρευνα παρακολουθούσαν ειδικοί στις νοητικές λειτουργίες και τις γλωσσικές δεξιότητες από το Πανεπιστήμιο. Τα τεστ που σχεδίασαν αφορούσαν την έκφραση και κατανόηση στον τομέα της λεκτικής επικοινωνίας, τη φωνολογική λειτουργία, την οπτικοχωρητική ικανότητα, τις κοινωνικές, συναισθηματικές, κινητικές δεξιότητες, την προσαρμοστική δεξιότητα. Οι μαθητές πέρασαν από το τεστ ψυχοακουστικής διερεύνησης τέσσερις φορές (πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της εφαρμογής της μεθόδου).
Συνολικά, στο τέλος της παρέμβασης, τα αποτελέσματα έδειξαν ιδιαίτερη βελτίωση στον επικοινωνιακό, κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα. Βελτιώθηκε η ικανότητα ακρόασης και το επίπεδο συγκέντρωσης. Τα παιδιά μπορούσαν να ακολουθήσουν καλύτερα οδηγίες. Ήταν σε θέση να εκφράζουν με σαφήνεια τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Υπερείχαν σε γλωσσικό επίπεδο λόγω των φωνολογικών διεργασιών που είχαν μεσολαβήσει. Μπορούσαν να ολοκληρώσουν τα διαγωνίσματά τους σε πολύ λιγότερο χρόνο. Καθώς προχωρούσε το πρόγραμμα, ανέπτυξαν τις δεξιότητες κοινωνικοποίησης και απέκτησαν αυτοέλεγχο. Αντίστοιχα η δεύτερη ομάδα βελτίωσε τη βαθμολογία της στο τέλος της παρέμβασης, την εκφορά του λόγου και την καλύτερη προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον. Η τρίτη ομάδα πήρε ελαφρώς καλύτερη βαθμολογία στο γλωσσικό τομέα, ίσως επειδή τα κορίτσια ήταν περισσότερα και επειδή το μορφωτικό επίπεδο των γονιών ήταν υψηλότερο.
Η μέθοδος Tomatis μπορεί να εφαρμοστεί με θεραπευτικό σκοπό σε άτομα με διαταραχές συγκέντρωσης, ψυχισμού και συμπεριφοράς, με προβλήματα εξελικτικής ή νοητικής ανωριμότητας, με σύνδρομα αυτισμού και Asperger, με κινητικά προβλήματα. Μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά σε μουσικούς και τραγουδιστές, σε όσους έχουν δυσκολίες στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, σε άτομα τρίτης ηλικίας. Είναι το εργαλείο για το οδοιπορικό στο χώρο της ακρόασης.
Θερμές ευχαριστίες στην κ. Τόνυ Μαχά-Ευαγγελοπούλου, επιστημονική διευθύντρια του κέντρου Tomatis στην Αθήνα, για το πολύτιμο υλικό και το χρόνο που μου διέθεσε.
Νατάσα Μερκούρη
-----------------------------------------------------------------
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
Ενδεικτική βιβλιογραφία
