Το βιβλίο αυτό μετά το επιτυχημένο Το Λέμε Σωστά; Το Γράφουμε Σωστά; των δύο προαναφερθεισών συγγραφέων έρχεται να μας ξεναγήσει σε θέματα και έννοιες που απασχόλησαν τους τρεις τραγικούς και είναι επίκαιρες έως σήμερα. Οι συγγραφείς μετά από εμπεριστατωμένη μελέτη ερευνούν και καταγράφουν γνώμες, ευχές, όρκους και άλλες εκφράσεις, ενταγμένες στα μικροκείμενά τους ως εκφράσεις του βίου, ως στάσεις και καταστάσεις, που καταδεικνύουν πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος των τριών τραγικών ποιητών έως σήμερα και πώς η γλώσσα, η «παγά λαλέουσα», όπως επισημαίνει και ο Κ. Γεωργουσόπουλος στο «Εισαγωγικό του σημείωμα», «δεν έσβησε […] και πως οι τραγικοί ήταν ανατόμοι της ανθρώπινης ψυχής, σκέψης και δράσης και μας προσφέρουν διεξόδους στα αδιέξοδα και πόρους στην απορία του βίου» (βλ. σελ. 14).
Τα ανθολογημένα μικροκείμενα αποτυπώνουν τις σκέψεις και τον στοχασμό των τριών μεγάλων ποιητών, που λειτουργούν ως παιδαγωγοί της κοινωνίας τους, που ακτινογραφούν την ανθρώπινη ψυχή, που τέμνουν και ανατέμνουν τη δράση και τη στάση των ανθρώπων της εποχής τους σε διάφορες περιστάσεις της ζωής τους και κάτω από ποικίλες ψυχολογικές καταστάσεις και ιστορικές περιπέτειες. Επίσης, τα ανθολογημένα μικροκείμενα καταδεικνύουν πόσο κάποια λόγια αγγίζουν την ανθρωπότητα έως σήμερα, εμπνέουν και περνούν μηνύματα, διότι αντιπροσωπεύουν έναν ζωντανό κόσμο και συνομιλούν και με τον σύγχρονο κόσμο μας, καθώς ο άνθρωπος πάσχει από τα ίδια πάθη και παθήματα, έχει ίδιους ή παρόμοιους προβληματισμούς, ανησυχεί για το αύριο και για τον άνθρωπο, τον ήρωα της ζωής, που ως νοήμων προβληματίζεται, κατανοεί και οραματίζεται ένα καλύτερο αύριο.
Μέσα από αυτή την ανθολόγηση αναδεικνύονται τόσο η γλώσσα και ο στοχασμός όσο και ο πολιτισμός, που καταγράφεται στη γλώσσα και μέσω της γλώσσας, η οποία συγκροτεί τον Λόγο. Η ανθολογία αυτή προσφέρει τεκμήρια και γίνεται οδοδείκτης όχι μόνον για το τότε αλλά και για το σήμερα. Η κατανόηση τής τότε πραγματικότητας και βιοθεωρίας θα συμβάλει να κατανοήσει ο σύγχρονος αναγνώστης καλύτερα τον εαυτό του και την εποχή του.
Μετά τα “ Εισαγωγικά σημειώματα” του Κώστα Γεωργουσόπουλου και των δύο ανθολόγων, ακολουθούν τα βιογραφικά στοιχεία και οι περιλήψεις των έργων των τριών τραγικών ποιητών. Έτσι οι συγγραφείς ενημερώνουν τον αναγνώστη για να μπορέσει να έχει μια συνοπτική εικόνα σχετικά με τον βίο και το έργο των τριών ποιητών. Ακολουθούν αποσπάσματα των τραγωδιών κατά θέματα και αλφαβητικά, με παράθεση του έργου και του στίχου, όπου απαντάται το συγκεκριμένο στοιχείο, το οποίο κάνει πιο εύστοχη και ευχάριστη τη μελέτη αυτού του βιβλίου- εγχειριδίου από κάθε έναν, που θα ήθελε να αναβαπτιστεί στη σκέψη των τριών τραγικών ποιητών και στον ελληνικό πολιτισμό. Άλλωστε, η λογοτεχνία σε κάθε είδος της (επική ποίηση, λυρική, δραματική ή σύγχρονη ποίηση και πεζογραφία) είναι γλώσσα και πολιτισμός, με δράστη και αποδέκτη τον άνθρωπο, με ηθοποιό και θεατή ή αναγνώστη κάθε άνθρωπο σε διπλό ρόλο.
Αξίζει να επισημανθεί ότι είναι αρκετά επίκαιρα όσα καταγράφονται για την αλαζονεία (σελ. 43- 45) ή για την ανάγκη, π.χ. «Ο Δίας είναι τιμωρός αυτών που υπερβολικά κομπάζουν και αυστηρός δικαστής τους» λέει ο Δαρείος (Πέρσαι του Αισχύλου στ. 827), «Τίποτα δεν είναι χειρότερο για έναν άνθρωπο από την υποταγή στην Ανάγκη», λέει ο Τεύκρος στον Αίαντα του Σοφοκλή (στ. 1106). Ανθολογούνται αποσπάσματα για την αλληλεγγύη ή την αναρχία, π.χ. «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο κακό από την αναρχία», λέει ο Κρέων στην Αντιγόνη του Σοφοκλή (στ. 672). Συχνά αναφέρονται οι τραγικοί και στις ανατροπές της μοίρας (σελ. 47- 50), π.χ. «Μην καυχιέσαι καθόλου που τώρα δυστυχώ εγώ. Μπορεί κι εσύ να δυστυχήσεις», λέει ο Ευριπίδης στην Ανδρομάχη (στ. 463) ή ο «Θεός όλα τα ανατρέπει», λέει η Αίθρα στις Ικέτιδες του Ευριπίδη (στ. 331). Επίσης, η ανατροφή και η σημασία της, τι είναι καλό για έναν άνδρα ή για τη γυναίκα, η αρετή, η βασιλεία, η τυραννία, η αρετή, η απιστία, η ασέβεια ή η ευσέβεια, η αφροσύνη, ο γάμος και τι κάνει ευτυχισμένους τους συζύγους, οι σχέσεις γονέων και τέκνων, π.χ. «Αξιοζήλευτος είναι όποιος ευτύχησε ως προς τα παιδιά του και δεν πήρε από αυτά μεγάλες στενοχώριες», λέει ο Χορός στον Ορέστη του Ευριπίδη (στ.542, σελ. 75), στις σχέσεις αδελφών και συγγενών και πολλά άλλα, αν και είναι σκέψεις, που έρχονται από το παρελθόν, όμως είναι τόσο επίκαιρες. Βέβαια, όσον αφορά την υποταγή της γυναίκας, που θεωρείται αξία, και άλλα σχετικά για τη γυναίκα μπορούν να κατανοηθούν στο πλαίσιο εκείνης της εποχής και της θέσης της γυναίκας στα κλασικά χρόνια, π.χ. «Όχι το κάλλος αλλά οι αρετές ευφραίνουν τους συζύγους» (Ευριπίδης, Ανδρομάχη, στ. 207, σελ. 64) ή «Μακάρι να μη συνδέομαι με το γυναικείο γένος ούτε σε δυστυχία ούτε σε ευτυχία», λέει ο Ετεοκλής στους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου (στ. 187, σελ. 75 ). Δηλαδή εντοπίζονται και σκέψεις που σήμερα απορρίπτονται, όπως ότι «Είναι από τη φύση τους φθονερές οι γυναίκες και μισούν πάντα υπερβολικά τις αντιζήλους τους» στην Ανδρομάχη του Ευριπίδη (στ.182, σελ. 79) ή είναι θετικές γνώμες, όπως ότι όλες οι γυναίκες αγαπάνε τα παιδιά τους: «Είναι φοβερό για τις γυναίκες να γεννούν με πόνους‧ και όλες οι γυναίκες αγαπάνε τα παιδιά τους» (Ευριπίδης Φοίνισσαι, στ. 355, σελ. 82). Παρατηρείται ότι ανθολογούνται πολλά αποσπάσματα για τη γυναίκα (σελ. 75-82), τόσο αρνητικά, αφού η γυναίκα είναι υπεύθυνη μόνο για ό,τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι ή ότι πρέπει να έχει φίλους μόνον τους φίλους του άντρα της ή ότι η γυναίκα είναι ανίκανη να κάμει το καλό κ.ά. ή θετικά, που έχουν σχέση με την υπακοή, την αρετή, την αγάπη στα παιδιά της και την αποκήρυξη από τότε της χρήσης βίας στις γυναίκες, π.χ. «Δεν πρέπει να νικώνται οι γυναίκες με τη δύναμη», λέει ο Πενθέας στο έργο Βάκχαι του Ευριπίδη (στ. 953, σελ. 83). Έννοιες όπως το δίκαιο και το άδικο, η ελευθερία και η σκλαβιά (αντίστιξη εννοιών και καταστάσεων), δικαιώματα και υποχρεώσεις ξένων, δίκη- τιμωρία- ανταπόδοση, δυστυχία, εκδίκηση, ελπίδα, εξουσία κ.ά. αναδεικνύουν στάσεις ζωής, αξίες και απαξίες, π.χ. «Και οι πιο σπουδαίοι και δυνατοί υποτάσσονται στην εξουσία (Σοφοκλής, Αίας, στ. 669). Ο έρωτας απασχολεί τον άνθρωπο διαχρονικά, οπότε υπάρχει ένα ευρύ φάσμα γνωμικών για τον γλυκύπικρο έρωτα, για τη θεά Αφροδίτη, που εμπαίζει τους ανθρώπους, ή ότι και στον έρωτα πρέπει να υπάρχει μέτρο. Βέβαια, υπάρχει και η θετική συμβολή της Αφροδίτης, διότι από αυτή ως σύμβολο του έρωτα γεννήθηκαν τα πάντα, καθώς όλοι είμαστε απόγονοι του έρωτα πάνω στη γη, όπως γράφει ο Ευριπίδης στον Ιππόλυτο, στ. 448, σελ. 102). Σημαντική ήταν η ευγενική καταγωγή, η προτίμηση της ευτυχίας από τα πολλά αγαθά, η πίκρα αν στη συμφορά γελούν ή χαίρονται οι εχθροί μας ή ότι ¨»Τα δώρα των εχθρών ούτε δώρα είναι ούτε ωφελούν» (Σοφοκλής Αίας, στ. 665, σελ. βιβλίου 109).
Ο θάνατος σε αντίστιξη με τη ζωή απασχολούν τη σκέψη των τριών ποιητών και αναδεικνύεται ο στοχασμός τους πάνω σε αυτό το σημαντικό θέμα, που μοιάζει με τον στοχασμό του σύγχρονου ανθρώπου, π.χ. «Δεν υπάρχει τίποτα πιο πολύτιμο από τη ζωή» (Ευριπίδης, Άλκηστις, στ. 301, σελ. 111) ή ότι «Ο θάνατος είναι φοβερό κακό», όπως γράφει ο Ευριπίδης στην Ιφιγένεια την εν Αυλίδι (στ. 1415, σελ. 114). Η σχέση ανθρώπου και θεού και η δύναμη των θεών αναδεικνύει τον στοχασμό του κάθε ποιητή για το θείο, διότι άλλη είναι η στάση και ο στοχασμός του Αισχύλου και του Σοφοκλή και διαφορετικός είναι στοχασμός του νεωτεριστή, του καινοτόμου Ευριπίδη στο θέμα των Θεών (σελ. 114-130), π.χ.
* «Τι μπορούν να επιτελέσουν οι θνητοί, Δία, χωρίς εσένα;» (Αισχύλος, Ικέτιδες, στ. 822),
* «Να προσπαθείς να νικάς με το κοντάρι, αλλά με τη βοήθεια πάντα των Θεών» (Σοφοκλής, Αίας, στ.764),
* «Ω Θεοί! Γιατί καλώ τους θεούς; Και προηγουμένως που τους επικαλέστηκα δεν με άκουσαν» λέει η Εκάβη στις Τρωάδες του Ευριπίδη (στ. 1280).
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ευριπίδης θέτει θέμα ισότητας μέσα από τη φωνή της τροφού, στη Μήδεια, π.χ. «Το καλύτερο είναι να ζεις με τους άλλους σαν ίσος» (Ευριπίδη Μήδεια, στ.122).
Ακόμα, παρατηρούμε ότι ανθολογούνται πολλά αποσπάσματα για το καλό και το κακό, για την καρτερία, για την κρίση - απόφαση - σκέψη, για τον λόγο, για το μέτρο και τη μεσότητα, για τη μοίρα και την τύχη, καθώς όλοι είναι υποταγμένοι στη μοίρα κατά τους τραγικούς ποιητές, π.χ. «Στον καλό λόγο με καλό λόγο να απαντάς» (Αισχύλος Ικέτιδες, στ. 512). Παρόντα είναι ο σεβασμός στους νεκρούς και το γήρας, η τιμή στη νίκη, η πειθαρχία στους νόμους, η υπεροχή του νου σε κάθε πράξη μας, π.χ. «Ο ασταθής νους είναι κακό χαρακτηριστικό» λέει ο Μενέλαος στην Ιφιγένεια την εν Αυλίδι του Ευριπίδη (στ. 334). Υπάρχουν αναφορές στα όνειρα, στο θράσος, στην πατρίδα που είναι πάνω απ’ όλα, στον πλούτο, στη βία, στον πόλεμο και την ειρήνη, στη σχέση του πολίτη με την πόλη, στην προδοσία, στην υποκρισία, στον φθόνο, στη φιλαυτία, στη φιλία και τον φίλο, η φιλοξενία, όπου ο φιλοξενούμενος είναι θεϊκό σημάδι λέει η Ηλέκτρα στον Ορέστη (Σοφοκλής Ηλέκτρα, στ. 1266). Γίνεται μνεία τόσο στο ψέμα και την αλήθεια, όπου το ψέμα θεωρείται αρρώστια (Αισχύλος, Προμηθεύς Δεσμώτης, στ. 685) όσο και στην ψυχή, όπου ο Άδραστος στις Ικέτιδες του Ευριπίδη λέει τα εξής: «Αυτό μόνο δεν μπορούν οι άνθρωποι να αποκτήσουν ξανά όταν ξοδευτεί: την ανθρώπινη ψυχή τους» (στ. 775, σελ. 205).
Ακολουθούν διάφορες άλλες γνώμες από ποικίλα έργα των τραγικών ποιητών, όρκοι, ευχές και κατάρες, ικεσίες και παρακλήσεις, που είναι πολύ κοντά στις σύγχρονες, μόνον τα ονόματα των θεών αλλάζουν, καθώς στη θέση τους ακούγονται σημερινά ονόματα (Παναγία, Χριστός και διάφοροι Άγιοι), π.χ. «Για όνομα του θεού, πρέπει να με ακούσεις» (Σοφοκλής Ηλέκτρα, στ. 889).
Συνεπώς, ανθολογούνται πολλά γνωμικά για ποικίλες περιστάσεις, ευχές, παρακλήσεις, όρκοι και άλλα από τις συγγραφείς, που τα αποδίδουν σε εξαιρετική μετάφραση στα νεοελληνικά. Ακόμα, η όλη εικόνα του βιβλίου είναι προσεγμένη, με ευανάγνωστη γραμματοσειρά και τοποθέτηση- στήσιμο στη σελίδα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, που συμβάλλουν στην απολαυστική ανάγνωση και μελέτη. Πρόκειται για ένα βιβλίο-εργαλείο για την εκπαίδευση, τον Τύπο, τη Δικαιοσύνη, τον συγγραφέα και κάθε πνευματικό άνθρωπο. Η μετάφραση επικαιροποιεί τον στοχασμό των τριών τραγικών ποιητών πάνω σε ποικίλα θέματα, σε συνοπτικό και απλό λόγο, και το όλο εγχείρημα είναι μια εξαιρετική προσφορά σε κάθε Έλληνα και Ελληνίδα που επιθυμεί να επικοινωνήσει με τον στοχασμό και τον αρχαίο πολιτισμό μας.
Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια οι συγγραφείς Ίνα Αναγνωστοπούλου και Λία Μπουσούνη- Γκέσουρα για την υπεύθυνη και πολλαπλά χρήσιμη εργασία τους.
Συγχαρητήρια και στις εκδόσεις Μεταίχμιο, που αγκαλιάζει τέτοιες εργασίες και τις αναδεικνύει με τις προσεγμένες εκδόσεις του
