(17/06/2021)
Ι. Διδαγμένο Κείμενο
Οι μαθητές διαγωνίστηκαν στο κείμενο του Πλάτωνα, Πρωταγόρας που εμπεριέχεται στην 6η διδακτική ενότητα του Φακέλου Υλικού (Ο Πρωταγόρειος μύθος: η πολιτική αρετή ως κοινή και αναγκαία ιδιότητα των ανθρώπων). Οι ερωτήσεις Α1α και Α1β, κλειστού και ανοιχτού τύπου αντίστοιχα, δεν παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα και εστιάζουν σε μια πρώτη κατανόηση του κειμένου. Η ερώτηση Β1 απαιτεί εμβάθυνση στο νόημα του κειμένου και για την απάντησή της οι μαθητές/-τριες έπρεπε να αξιοποιήσουν στοιχεία τόσο της εισαγωγής (σσ. 41-42) όσο και τα σχόλια του βιβλίου στη σελίδα 62.
Η ερώτηση Β2, που συνδέει τη μορφή με το περιεχόμενο του κειμένου είναι εύστοχη, αφού στο συγκεκριμένο χωρίο οι μαθητές/-τριες μπορούν να εντοπίσουν πολλές διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, για να τεκμηριώσουν την απάντησή τους: τη χρήση παρομοίωσης/μεταφοράς (ὡς νόσον πόλεως), την επανάληψη λέξεων (πάντας, πάντες), την προστακτική έγκλιση (μετεχόντων, θές), την εναλλαγή ευθέος και πλάγιου λόγου και τον υποθετικό λόγο (οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν,) με τη χρήση της δυνητικής ευκτικής που εκφράζει την σκέψη για κάτι που θα μπορούσε να συμβεί στο παρόν ή στο μέλλον, την αντίθεση (πάντες-ὀλίγοι), το τελικό απαρέμφατο κτείνειν, τον εμπρόθετο προσδιορισμό προέλευσης παρ’ ἐμοῦ. Αυτό σημαίνει πως οι απαντήσεις της ΚΕΕ χρειάζεται να αντιμετωπιστούν όντως ως ενδεικτικές. Η συγκεκριμένη ερώτηση, πάντως, δεν απαιτεί την κριτική προσέγγιση των αντίστοιχων θεμάτων Β2 των προηγούμενων δύο χρόνων.
Η ερώτηση γραμματειακού είδους Β3 δεν παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα, όπως επίσης και οι λεξιλογικές ερωτήσεις Β4α και Β4β.
ΙΙ. Παράλληλο Κείμενο
Το παράλληλο κείμενο, ένα απόσπασμα από τον διάλογο Γοργίας του ίδιου συγγραφέα, καλούσε τους μαθητές να συγκρίνουν τις απόψεις του Καλλικλή για την αδικία με την άποψη που παρατίθεται στο κείμενο αναφοράς ότι η απουσία της πολιτικής τέχνης οδηγούσε τους ανθρώπους να διαπράττουν αδικίες, παρόλο που είχαν συγκροτήσει ομάδες συμβίωσης. Κοινός πυρήνας και των δύο κειμένων είναι η λειτουργία της δικαιοσύνης και της αδικίας ως παράγοντες κοινωνικής οργάνωσης. Ο Καλλικλής, στον διάλογό του με τον Σωκράτη, πιστεύει ότι οι αδύναμοι ορίζουν ως αδικία την υπεροχή του ικανότερου και του πιο δυνατού, ενώ αντίθετα θεωρεί ότι η δικαιοσύνη αποτελεί επινόηση των αδύναμων ανθρώπων σε μια προσπάθεια να καλύψουν την ανικανότητά τους και να απολαμβάνουν τα ίδια προνόμια με τους ικανούς και ισχυρούς. Στο κείμενο αναφοράς αντίθετα, ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι η αδικία οδηγεί στην κατάλυση της κοινωνικής οργάνωσης. Αυτό τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι ακόμη κι όταν οι άνθρωποι, για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο των άγριων ζώων, συγκρότησαν ομάδες συμβίωσης, δεν υπήρχε κοινωνική συνοχή, αφού απουσίαζε η έννοια της δικαιοσύνης και η θέσπιση κανόνων. Γι’ αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι θέσπισαν συγκεκριμένους νόμους και κανόνες που αποτελούν το μέσο για την συνύπαρξη των ατόμων και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των συμπολιτών τους. Οι μαθητές/-τριες μπορούν, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, να εντοπίσουν στα δύο αποσπάσματα πώς «συνομιλούν» τα δύο κείμενα μεταξύ τους, μέσα από την σύγκριση-αντίθεση των απόψεων των δύο πρωταγωνιστών.
ΙΙΙ. Αδίδακτο Κείμενο
Το απόσπασμα από την Απολογία του Σωκράτους του Ξενοφώντα δεν παρουσιάζει προβλήματα, είναι προσπελάσιμο από τους/τις μαθητές/-τριες και ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εξετάσεων, όπως επίσης και το χωρίο που ζητήθηκε να αποδοθεί στη Νέα Ελληνική. Για να απαντήσουν το ερώτημα Γ2, που δηλαδή βρήκε ο Σωκράτης το ψυχικό σθένος να κρατήσει την συγκεκριμένη στάση στην καταδικαστική απόφαση εναντίον του και την τοποθέτηση του Ξενοφώντα στην στάση αυτή του φιλοσόφου, οι μαθητές/-τριες πρέπει να αξιοποιήσουν στοιχεία από ολόκληρο το απόσπασμα. Η ερώτηση, λοιπόν, προϋποθέτει την κατανόηση του αποσπάσματος στο σύνολό του, αφού η απάντηση δεν περιορίζεται στο προς μετάφραση τμήμα, αλλά διατρέχει όλο το κείμενο.
Η διατύπωση του Γ3α φαίνεται αδικαιολόγητα περίπλοκη και θα μπορούσε πιθανώς να προκαλέσει σύγχυση σε κάποιους/-ες μαθητές/-τριες, αφού αυτό που ζητείται είναι να μεταφερθούν οι κλιτοί ονοματικοί τύποι του χωρίου στον άλλο αριθμό και να τεθούν τα επίθετα στο συγκριτικό βαθμό.
Το ερώτημα Γ3β είναι μια καλή άσκηση μετασχηματισμού στην οποία οι μαθητές/-τριες πρέπει να αναγνωρίσουν ότι τα έναρθρα απαρέμφατα είναι και αυτά ρηματικοί τύποι. Αυτό που θα μπορούσε να επισημάνει κανείς είναι ότι ο τελευταίος τύπος που ζητείται (τεθνηκώς/τεθνεὼς ἴσθι) υπηρετεί τον γλωσσικό φορμαλισμό και τις ανάγκες μιας εξέτασης, αφού είναι αρκετά εξεζητημένος και σχεδόν απίθανο να τον συναντήσουν οι μαθητές σε κάποιο κείμενο. Ανάλογες ερωτήσεις, ειδικά στο κομμάτι της αρχαιογλωσσίας, έχουν τεθεί και στο παρελθόν με στόχο τη δημιουργία ασκήσεων «κλιμακούμενης δυσκολίας», για να υπάρξει και η ανάλογη κλιμάκωση στις βαθμολογίες των υποψηφίων. Στο πλαίσιο αυτό κινείται αντίστοιχα και το ερώτημα Γ4 που δεν δημιουργεί, όμως, κάποια έκπληξη ως προς τα ζητούμενά του.
Συνοψίζοντας, τα θέματα χαρακτηρίζονται γενικά από σαφήνεια και στο μεγαλύτερο μέρος τους ακολουθούν το παράδειγμα που τείνει να παγιωθεί και από την «αλλαγή παραδείγματος» στη διδασκαλία του μαθήματος που σημειώθηκε με την εισαγωγή του Φακέλου Υλικού και το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος (2019).
Τα θέματα εδώ.
Σεράνης Παναγιώτης
Παπαμανώλη Ρία
