(12/09/2021)

Για την εξέταση της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Α’ τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου οι μαθητές/-τριες αξιολογούνται σε ενιαία τρίωρη εξέταση στην κατανόηση και παραγωγή λόγου. Δίνονται στους/στις μαθητές/-τριες δύο μη διδαγμένα κείμενα, συνολικής έκτασης έως δύο σελίδων, εκ των οποίων το ένα είναι λογοτεχνικό, αυτοτελές ή απόσπασμα, (ποίημα, διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα ή θεατρικό έργο) και το δεύτερο μη λογοτεχνικό κείμενο το οποίο μπορεί να είναι αυτοτελές, ελαφρώς διασκευασμένο, ή απόσπασμα, (άρθρο, συνέντευξη, κριτική, δοκίμιο, επιστολή, χρονογράφημα, επιφυλλίδα, εισήγηση-ομιλία). Τα κείμενα είναι δυνατόν να συνοδεύονται από σύντομο εισαγωγικό σημείωμα χωρίς ερμηνευτικά σχόλια, και λαμβάνονται με κλήρωση από την Τράπεζα Θεμάτων.

Σχόλιο 1: Πώς θα δοθούν μη διδαγμένα κείμενα αφού θα προέρχονται από την Τράπεζα Θεμάτων; Θα υπάρχουν και κείμενα της Τράπεζας Θεμάτων που δεν θα δημοσιοποιηθούν και θα αποτελέσουν τη "δεξαμενή" κλήρωσης;

Σχόλιο 2: Η εμμονή στο ένα μη λογοτεχνικό κείμενο, και μάλιστα αυστηρά περιορισμένης ποσότητας, πώς δικαιολογείται; Ποια επιστημονική και παιδαγωγική αρχή τόσο του Προγράμματος Σπουδών όσο και της Διδακτικής της Γλώσσας οδήγησε στον ορισμό ενός και μόνο κειμένου για την εξέταση μιας θεματικής; Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και για τη φετινή Γ΄Λυκείου προβλέφθηκε η δυνατότητα της επιλογής ενός κειμένου! Τελικά, είναι το ενδιαφέρον για τον χρόνο που θα διαθέτουν πλέον οι μαθητές ή μήπως η εμμονή στην επιστροφή του μονολόγου -της μονομερούς θεώρησης- και ο εμφανής φόβος για τον "αντίπαλο λόγο", τη διαφορετική θεώρηση;

Για τα κείμενα αυτά τίθενται τέσσερα συνολικά θέματα μέσω των οποίων αποτιμάται η ικανότητα των μαθητών/-τριών να κατανοούν το περιεχόμενο των κειμένων, να ερμηνεύουν, να μετασχηματίζουν, να προεκτείνουν δημιουργικά, να διαλέγονται με αυτά, να αξιολογούν στάσεις, αξίες, ιδέες, βασιζόμενοι/-ες σε στοιχεία των κει- μένων και να παράγουν ερμηνευτικό και κριτικό λόγο. Τα θέματα προτείνεται να είναι διαβαθμισμένης δυσκολίας και να τίθενται περιορισμοί στην έκταση των απαντήσεων (όπου χρειάζεται). Το νοηματικό περιεχόμενο του μη λογοτεχνικού κειμένου είναι συναφές με κάποια από τις θεματικές ενότητες που ορίζονται στην εξεταστέα ύλη.

Το πρώτο θέμα σχετίζεται με το μη λογοτεχνικό κείμενο και περιλαμβάνει τρία ερωτήματα, διαφορετικά μεταξύ τους, με δυνατότητα κάποιο/κάποια από αυτά να είναι κλειστού τύπου και με ενδεχόμενη αιτιολόγηση της απάντησης. Το πρώτο ερώτημα αφορά την κατανόηση του κειμένου ή τη συνοπτική απόδοση των απόψεων - θέσεων που διατυπώνονται για ένα από τα πραγματευόμενα στο κείμενο θέματα. Το δεύτερο ερώτημα αφορά την οργάνωση του λόγου (συνοχή, συνεκτικότητα, τρόποι ανάπτυξης, συλλογιστική πορεία). Το τρίτο ερώτημα αφορά τη λειτουργία μορφοσυντακτικών δομών του κειμένου, επικοινωνιακές συνθήκες, πλαίσιο, στόχους, σημειωτικούς τρόπους, βασικές κειμενικές λειτουργίες, λεξιλόγιο, υφολογικά στοιχεία, στίξη, γλωσσικές ποικιλίες.

Σχόλιο 3: Ένα ακόμη βήμα συρρίκνωσης -ή μάλλον "μετάλλαξης"- της περίληψης και σε επίπεδο μορφής και φυσικά σε βαθμολογική αποτίμηση (10 μονάδες)

Το πρώτο θέμα βαθμολογείται με 35 μονάδες (10+10+15).

Το δεύτερο θέμα σχετίζεται με το μη λογοτεχνικό κείμενο και αφορά τη γραπτή παραγωγή κριτικού λόγου επί θέματος που απορρέει και προεκτείνει το κείμενο αναφοράς. Με αυτό καλούνται οι μαθητές/-τριες να κρίνουν, να σχολιάσουν σημεία του κειμένου ή να ανασκευάσουν θέσεις του, αναπτύσσοντας τεκμηριωμένα τις προσωπικές απόψεις τους. Το μαθητικό κείμενο αναπτύσσεται με τη μορφή κειμένου επιχειρηματολογίας (δημόσια ομιλία, επιστολή, άρθρο) και έχει έκταση 350-400 λέξεις.

Το δεύτερο θέμα βαθμολογείται με 30 μονάδες.

Σχόλιο 4: Γιατί επιλέγεται το μαθητικό κείμενο να έχει μόνο τη μορφή επιχειρηματολογίας, και μάλιστα μόνο τριών μορφών, ενώ σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών και το σχολικό εγχειρίδιο σημαντικό στοιχείο της διδακτέας ύλης είναι ο αφηγηματικός και περιγραφικός λόγος; Πώς είναι δυνατόν να αγνοείται και να υποτιμάται η σημασία της άσκησης των μαθητών στις ποικίλες απαιτητικές μορφές του περιγραφικού και αφηγηματικού λόγου;

Το τρίτο θέμα συνδέεται με το λογοτεχνικό κείμενο και αφορά τη γλώσσα/μορφή του: γλωσσικές επιλογές, λεξιλόγιο, έγκλιση, ρηματικό πρόσωπο, στίξη, εκφραστικά μέσα, το ύφος και τον τόνο.

Το τρίτο θέμα βαθμολογείται με 20 μονάδες.

Σχόλιο 5: η πρόωρη πρόταξη της γλώσσας-μορφής του κειμένου, ο τρόπος που διατυπώνονται τα ζητούμενα και η βαθμολογική βαρύτητα (20 μονάδες!) δεν υποδηλώνει μόνο επιστροφή στη λατρεία του φορμαλισμού αλλά και βασική αδυναμία διατύπωσης κριτηρίων προσέγγισης της γλώσσας, μορφής της λογοτεχνικής δημιουργίας... Αυτή η επιλογή σε συνδυασμό με τα αυστηρά περιορισμένης ποσότητας (μία σελίδα) λογοτεχνικά κείμενα οδηγεί αναπόφευκτα στη διδασκαλία κειμένων σε σμίκρυνση. Ας ελπίζουμε ότι δεν θα δούμε διηγήματα του Παπαδιαμάντη σε "μπονζάι" εκδοχές!

Το τέταρτο θέμα αναφέρεται στο λογοτεχνικό κείμενο και ζητείται από τους/τις μαθητές/-τριες να σχολιάσουν ερμηνευτικά το κείμενο, να παρουσιάσουν την πρόσληψη/ανταπόκρισή τους σε αυτό, να προβούν σε στοχαστικές επισημάνσεις (αποδοχή ή απόρριψη) που αφορούν χαρακτήρες του κειμένου, θέσεις, στάσεις, ιδέες, αξίες, κοινωνικά περιβάλλοντα.

Το τέταρτο θέμα βαθμολογείται με 15 μονάδες.

Τα δύο κείμενα, καθώς και το πρώτο και το τέταρτο θέμα που τα ακολουθούν, λαμβάνονται με κλήρωση από την Τράπεζα Θεμάτων. Τα υπόλοιπα θέματα ορίζονται από τους/τις διδάσκοντες/-ουσες το μάθημα.

Σχόλιο 6: Υπάρχει, καταρχάς, μια εμφανής αναδίπλωση μετά από την σοβαρή κριτική που ασκήθηκε την προηγούμενη χρονιά. Το θέμα για την παραγωγή κριτικού λόγου δεν θα δίδεται έτοιμο από την Τράπεζα Θεμάτων, αλλά θα επιλέγεται από τους διδάσκοντες. Ουσιαστικά, τα υπόλοιπα ερωτήματα στο πεδίο της Γλώσσας προέρχονται από την Τράπεζα Θεμάτων και ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας μπορούν να αποτελέσουν πεδίο ελέγχου της τελικής μαθητικής επίδοσης.

Τελικό συμπέρασμα:

Εμφανή βήματα επιστροφής στο παρελθόν μιας τυποποιημένης φορμαλιστικής εξεταστικής λογικής, που ουσιαστικά ακυρώνει τις πολύπτυχες διαστάσεις της διδασκαλίας στην τάξη και μετατρέπει το γλωσσικό μάθημα σε πεδίο αφόρητης γραφής και διόρθωσης ομοιόμορφων κριτηρίων. Παράλληλα, το πολυδιαφημιζόμενο 65-35, όπως διαμορφώθηκε, είναι σίγουρο πλέον ότι δεν συνιστά αναβάθμιση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας και της επαφής των μαθητών με τα λογοτεχνικά κείμενα! Αυτό είναι ένα ακόμα δείγμα γραφής του ρόλου και της σκοπιμότητας της Τράπεζας Θεμάτων.

Κώστας Αγγελάκος, Καθηγητής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Διευθυντής της Νέας Παιδείας