08-01-2021

Εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς διαβάζοντας τον τίτλο του κειμένου πως είναι δυνατό σε μια εποχή πανδημίας, παγκόσμιας ανησυχίας για το μέλλον και, κυρίως, βαρύτατου πλήγματος στον πολιτισμό και στη δια ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία, εμείς να εξακολουθούμε να ασχολούμαστε με την .... τράπεζα θεμάτων διαβαθμισμένης δυσκολίας (Τ.Θ.Δ.Δ.) (sic)!  Στην πραγματικότητα, όμως,  το θέμα αυτό το επανέφερε και ασχολείται εμμονικά το Υπουργείο Παιδείας, εν μέσω πανδημίας και προβληματικής λειτουργίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας και  με ορατές ήδη τις συνέπειες, άμεσες και μακροπρόθεσμες, στην ψυχική και πνευματική πορεία των μαθητών.

Γράφαμε στη ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ πριν επτά περίπου χρόνια:

«Κατ’ αρχάς, κανείς δεν θα είχε αντίρρηση να υπάρχει μια τράπεζα, όχι θεμάτων, αλλά σύγχρονου διδακτικού υλικού, στο οποίο θα εντάσσονταν και ποικίλης μορφής και διαβάθμισης ερωτήσεις-δραστηριότητες αξιολόγησης της επίδοσης των μαθητών, ώστε οι εκπαιδευτικοί να τις αξιοποιούν κριτικά στη διδασκαλία, αλλά και η πολιτεία να διαπιστώνει, με επιστημονικά σύγχρονες μεθόδους, την επίτευξη ή μη των διδακτικών στόχων της συγκεκριμένης σχολικής βαθμίδας, για να σχεδιαστούν οι απαραίτητες βελτιωτικές παρεμβάσεις. Στην περίπτωση όμως της υπαρκτής Τράπεζας Θεμάτων δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Αντίθετα, πρόκειται για έναν μηχανισμό εξεταστικού και μόνο χαρακτήρα, που λειτουργεί υπονομευτικά για τη μαθησιακή και κοινωνική λειτουργία του σχολείου».

Διαβάζοντας την πρόσφατη υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 5787/30-12-2020) και μελετώντας τις ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων για τα φιλολογικά μαθήματα και ιδιαίτερα για τη Νεοελληνική Γλώσσα θεωρούμε ότι όσα γράφαμε το 2014 επανέρχονται σήμερα στο προσκήνιο με ίδιο και απαράλλακτο τρόπο ενδεδυμένα βέβαια με μια σειρά παιδαγωγικών διακηρύξεων πως ο ρόλος της (Τ.Θ.Δ.Δ.) είναι: Επιμορφωτικός, Παιδαγωγικός, Διαμορφωτικός, Αξιολογικός, Ερευνητικός - ανατροφοδοτικός. Δηλαδή ομολογείται απερίφραστα ότι ένα «αποθετήριο» εξεταστικών αντικειμένων (θεμάτων) έρχεται να υποκαταστήσει, αν όχι να ακυρώσει, τη σύνθετη, πολύτροπη και αναντικατάστατη διδασκαλία στη σχολική τάξη!

Θα επιχειρήσουμε, στη συνέχεια, να τεκμηριώσουμε την παραπάνω διαπίστωση μέσα από μια πρώτη  σειρά ερωτημάτων για δημόσιο διάλογο μέσα από τις στήλες της ΝΕΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ αλλά και για προβληματισμό των αρμοδίων.

1. Πόθεν τεκμαίρεται ο όρος του τίτλου «θέματα διαβαθμισμένης δυσκολίας»; Καταγράφονται τα κριτήρια της διαβάθμισης των θεμάτων ώστε να αποτελέσουν θέμα της διακηρυσσόμενης αλλά ανύπαρκτης ως σήμερα, επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών; Από τη μελέτη των θεμάτων της Νεοελληνικής Γλώσσας ένας σοβαρός και καλοπροαίρετος εκπαιδευτικός θα άλλαζε το τίτλο και θα αναφερόταν σε Τράπεζα Θεμάτων Υπεραυξημένης Δυσκολίας (Τ.Θ.Υ.Δ)!
2. Με ποια λογική επιλέχθηκαν και διαχωρίστηκαν τα θέματα που θα προέρχονται από την Τράπεζα θεμάτων (Τ.Θ.Δ.Δ.) σε σχέση με αυτά που θα ορίζονται από τον διδάσκοντα του μαθήματος; Δεν έπρεπε να δημοσιοποιηθούν και να αποτελέσουν αντικείμενο τεκμηρίωσης τα κριτήρια αυτής της διάκρισης; Πιο συγκεκριμένα δεν έπρεπε να δικαιολογηθεί γιατί το κείμενο στη Νεοελληνική Γλώσσα θα προέρχεται από την (Τ.Θ.Δ.Δ.) θα είναι μόνο ένα και γνωστό, καθώς και το θέμα που το συνοδεύει; Ποια επιστημονική και παιδαγωγική αρχή τόσο του Προγράμματος Σπουδών όσο και της Διδακτικής της Γλώσσας οδήγησε στον ορισμό ενός και μόνο κειμένου για την εξέταση μιας θεματικής; Μήπως η εξασφάλιση  χρόνου για την γρήγορη συμπλήρωση των θεμάτων της (Τ.Θ.Δ.Δ.); Ή μήπως κάτι βαθύτερο: η  επιλογή του μονολόγου, της μονομερούς θεώρησης,  και ο φόβος για τον «αντίπαλο λόγο», τη διαφορετική θεώρηση[1];
3. Γιατί παραβιάζεται στα θέματα της (Τ.Θ.Δ.Δ.) η διακηρυσσόμενη συμβατότητα των εξεταστικών αντικειμένων (θεμάτων) με τα Προγράμματα Σπουδών; Είναι λογικό να αναλύεται  και να προτείνεται, κατά κόρον, στο Πρόγραμμα Σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας η έννοια του γραμματισμού και κυρίως οι σύγχρονες προσεγγίσεις των  πολυγραμματισμών, και στα θέματα της Νεοελληνικής Γλώσσας στην (Τ.Θ.Δ.Δ.) να υπάρχει ούτε ένα πολυτροπικό κείμενο, ούτε μια στοιχειώδης επαφή με τα «ψηφιακά κείμενα»;  Αυτό δηλώνει ο ισχυρισμός των συντακτών του σχετικού ΦΕΚ προσεκτικά σχεδιασμένο «αποθετήριο» θεμάτων; Υπάρχει συναίσθηση και γνώση των αρμοδίων εμπνευστών και υπεύθυνων της (Τ.Θ.Δ.Δ.) τι σημαίνει σύγχρονο αποθετήριο στην εποχή της Κοινωνίας της Πληροφορίας; Αλήθεια, λόγω κόστους, ταχύτητας, προχειρότητας ή ιδεοληψίας επιλέχτηκε αυτή η ασυμβατότητα με το Πρόγραμμα Σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας, η οποία υπονομεύει ευθέως τη διδασκαλία και το έργο του εκπαιδευτικού;

Θα μπορούμε κανείς να θέσει και πολλά αντίστοιχα ερωτήματα (θα επανέλθουμε) που αναδεικνύουν ζητήματα, τα οποία ήδη έχουν τεθεί από πολλούς εκπαιδευτικούς. Όχι από αρνητισμό και αντιπολιτευτική διάθεση ούτε από έναν διαρκώς αναμασόμενο λόγο περί λαϊκισμού, αλλά από μια αγωνία και ενδιαφέρον για τη λειτουργία του Λυκείου, η οποία είναι, πράγματι, προβληματική και χρειάζεται ριζικές αλλαγές. Αυτές οι αλλαγές όμως δεν ξεκινούν με μηχανιστικό και μη σχεδιασμένο τρόπο από το τέλος του δρόμου -τις εξετάσεις-  αλλά από την αρχή του, δηλαδή την αναδιοργάνωση του σχολείου, τη σχολική τάξη, τη λειτουργία της και την ουσία αυτών που διδάσκει σήμερα το σχολείο στους νέους!

Πολύ εύστοχα, λοιπόν, ο  Μ. Recalcati [2] διαπιστώνει ότι «η ώρα του μαθήματος, ενώ θα έπρεπε να είναι το ζωντανό κέντρο του Σχολείου, έχει τεθεί στο περιθώριο από ξένες προς την παιδαγωγική δραστηριότητες και έχει συνθλιβεί κάτω από το βάρος μιας αξιολόγησης που όλο και περισσότερο αφορά αριθμούς και μόνο. Η μανία για εξέταση-αξιολόγηση είναι τέτοια που θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιβολή ενός ίδιου για όλους λογισμικού σάρωσης με το οποίο θα σταθμίζεται η εκμάθηση, απολήγοντας στην αποπροσωποποίηση και καθιστώντας τα πάντα ζήτημα μέτρησης και ποσότητας». Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για  τους θιασώτες της  Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας, ώστε η δημιουργικότητα και η ερωτική διάσταση της διδασκαλίας να αποτελεί στο μέλλον έργο των συγγραφέων βιβλίων «παιδαγωγικής» φαντασίας!

Κώστας Αγγελάκος, Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, Διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος Ιστορική Έρευνα-Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες, Διευθυντής της Νέας Παιδείας

[1] Ενδεικτικό παράδειγμα: στη θεματική ενότητα του Αναλφαβητισμού προτείνεται ένα μόνο κείμενο: Διεθνής ημέρα για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού στο: file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/GEL_CLA_NEG_SUBJECT_2_11630.pdf. Γιατί να μην παρέχεται η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να επιλέξει και στο μαθητή να προσεγγίσει και μια διαφορετική οπτική, ένα διαφορετικό λόγο; Bλ. Ο νεοαναλφαβητισμός και η ιερότητα της λέξης του Μιχάλη Μακρόπουλου.

[2] Στο εξαιρετικό βιβλίο του Η ώρα του μαθήματος-για την ερωτική διάσταση της διδασκαλίας, εκδ. Κέλευθος, 2020.