[3/5/2024]
Αντιλογίες-Αλήθειες-Αναπόδραστα
Μαρία Τσούρτη, Ηρακλής Ζωγράφος[1]
Με αφορμή τη συνέντευξη που παραχώρησε ο αγαπητός φίλος από τα φοιτητικά χρόνια, Ηρακλής Ζωγράφος, στο Xanthitimes.gr, στις 14 Ιανουαρίου 2024 ξεκίνησε μεταξύ μας ένας γόνιμος διάλογος από εκείνους που μπορούν να ξεδιπλωθούν μεταξύ των ανθρώπων που με ειλικρίνεια εμπιστεύονται ο ένας την αλήθεια του στον άλλο, διότι έχουν κοινές αφετηρίες[1] και μοιράζονται το ίδιο πάθος, σχηματικά όμως έτυχε να βρεθούν σε διαφορετικές όχθες του ίδιου ποταμού.
Με τον Ηρακλή είμαστε συμφοιτητές και η πορεία μας ήταν κοινή ως το 2002, οπότε επέλεξα να συμμετάσχω στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ και πέτυχα τον διορισμό μου στο δημόσιο σχολείο. Από το καλοκαίρι του 1992 εργαζόμουν σε φροντιστήρια Μ.Ε. στο κέντρο της Αθήνας και στα νότια προάστια αλλά άλλο Αθήνα, άλλο Ξάνθη, και φυσικά για τα δεδομένα της τότε εποχής άλλο γυναίκα, άλλο άντρας. Ήθελα να κάνω οικογένεια και πίστευα πως, αν αποκτούσα μερίδιο σε κάποιο φροντιστήριο, όπως μου πρότειναν τότε, αυτή η δουλειά θα απορροφούσε όλο τον ελεύθερο χρόνο μου και θα με δέσμευε, ενώ ως καθηγήτρια στο δημόσιο σχολείο θα είχα ευελιξία. Λάθος επιλογή, όπως εκ των υστέρων αποδείχθηκε, καθώς και τον χρόνο μου δέσμευσα και χρήματα δεν απέκτησα και ποτέ δεν ηρέμησα γιατί έτυχα σε μία συγκυρία που διαρκεί εδώ και 20 χρόνια και αφορά συνεχείς αλλαγές στο δημόσιο σχολείο που, χωρίς να το αναβαθμίζουν, πλήττουν μόνο τους εκπαιδευτικούς. Τίποτε άλλο δεν έχει αλλάξει αυτά τα χρόνια παρά μόνο ό,τι απαιτεί όχι δαπάνη σε χρήμα αλλά δαπάνη σε χρόνο. Νέα προγράμματα σπουδών, μεγαλεπήβολοι διδακτικοί στόχοι, αξιολογήσεις εκπαιδευτικών που έχουν προσληφθεί με αξιολογικά κριτήρια[2] και διαθέτουν αυξημένα προσόντα[3], γραφειοκρατία κι επιμονή στο γράμμα του νόμου κι όχι στην ουσία του.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή.
Ο Ηρακλής στη συνέντευξή του αναφέρεται στα θετικά που άφησε πίσω της η πανδημία και στο γεγονός πως σήμερα οι φροντιστηριακές τάξεις είναι υβριδικές κι ότι κάθε παιδί που ζει στα ορεινά του νομού έχει δυνατότητα παρακολούθησης όπως και ο μαθητής που απουσιάζει λόγω κάποιας ίωσης ή άλλου κωλύματος. Το μάθημα δεν χάνεται. Αναφέρεται επίσης στον αριθμό των μαθητών στα φροντιστηριακά τμήματα δηλαδή 4-5 μαθητές ανά τάξη. Παραλείπει να προσθέσει πως οι μαθητές δεν διδάσκονται το μάθημα από τα σχολικά εγχειρίδια αλλά από βοηθήματα που κάθε φροντιστηριακός οργανισμός τυπώνει και τα οποία περιλαμβάνονται στα δίδακτρα, ενώ περιέχουν εστιασμένο εκπαιδευτικό υλικό, που αφορά μόνο τις εξετάσεις, στοχεύοντας στην άριστη απόδοση του μαθητή.
Επισημαίνει ακόμη το γεγονός πως φροντιστήρια υπάρχουν σ’ όλες τις χώρες, όπου υπάρχει βαθμολόγηση και κατηγοριοποίηση, και πως το φροντιστήριο δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Μιλά για το παράδειγμα της Γαλλίας αναφερόμενος σε έναν φροντιστηριακό οργανισμό που αριθμεί 750.000 μαθητές. Προσθέτει ακόμη πως η φροντιστηριακή εκπαίδευση ενισχύει και τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές ανάγκες, εφόσον στα φροντιστήρια οι μαθητές αυτοί βοηθιούνται πιο συντονισμένα και οργανωμένα σε σχέση με το σχολείο.
Δεν δηλώνει αντίθετος ως προς τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια αλλά με μία σειρά επιχειρημάτων δείχνει την άρνησή του. Ανατρέπει το επιχείρημα της ελεύθερης πρόσβασης στο Πανεπιστήμιο, δηλαδή μέσω απλής εγγραφής, χωρίς εξετάσεις, υποστηρίζοντας με χιούμορ πως, αν συνέβαινε αυτό, τότε θα θέλαμε το Ο.Α.Κ.Α για να στεγάσουμε πανεπιστημιακές τάξεις. Εκφράζει τη συμφωνία του με την εκδοχή του ενιαίου Εθνικού Απολυτηρίου ως εχέγγυου για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση λέγοντας πως «ένα ενιαίο Εθνικό Απολυτήριο μέσα από αδιάβλητες εξετάσεις μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στην εισαγωγή τους στα ιδιωτικά πανεπιστήμια». Προσθέτει μάλιστα πως κάτι τέτοιο δεν φοβίζει τον κλάδο των φροντιστηριούχων, καθώς ένα δυνατό δημόσιο σχολείο θα κάνει και τη δική τους δουλειά ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Την τελευταία παράγραφο από τη συνέντευξη του Ηρακλή την παραθέτω αυτούσια: «Δεν είμαστε ανταγωνιστές του δημόσιου σχολείου, αν θέλετε, είμαστε συναγωνιστές. Για το ίδιο πράγμα παλεύουμε και οι καθηγητές της δημόσιας και οι καθηγητές της ιδιωτικής εκπαίδευσης, μόνο που τα φροντιστήρια είναι επιλογή των μαθητών και των οικογενειών τους, ενώ η δημόσια εκπαίδευση είναι υποχρέωση παρεχόμενη από το κράτος. Αν έχουμε μια δυνατή δημόσια εκπαίδευση, με χρηματοδότηση από το κράτος, με όμορφα κτίρια, με υποδομές για να οργανωθεί δυνατό πρόγραμμα και να βγουν από αυτό δυνατοί μαθητές, πολύ δυνατή θα είναι και η δική μας δουλειά».
Όσα παραπάνω υποστηρίζει ο Ηρακλής δεν τα υποστηρίζει θέλοντας να υποβαθμίσει τη δουλειά των εκπαιδευτικών του δημόσιου σχολείου, μιλά καλοπροαίρετα έχοντας την οπτική του ανθρώπου που για πολλά χρόνια έχει υπηρετήσει τη φροντιστηριακή εκπαίδευση με άψογο τρόπο, όπως φανερώνει η επαγγελματική του σταδιοδρομία.
Ας προσπαθήσουμε τώρα στην πραγματικότητα που μας περιέγραψε ν’ αντιπαραθέσουμε την πραγματικότητα του εκπαιδευτικού του δημόσιου σχολείου, δηλαδή της Μαρίας, που έχει υπηρετήσει τα ίδια χρόνια στην εκπαίδευση, αρχικά στη φροντιστηριακή και την τελευταία εικοσαετία στη δημόσια, στη βαθμίδα του Γενικού Λυκείου, που απέναντί του έχει «ν’ αντιπαρατεθεί με τα μεγάλα φροντιστηριακά συγκροτήματα της ανάλογα με την περιοχή». Όσα περιέγραψε ο Ηρακλής ισχύουν και στο δημόσιο σχολείο αλλά με καθυστερήσεις και πολλά προσκόμματα. Την περίοδο της καραντίνας χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα Webex για την τηλεκπαίδευση, η οποία παραμένει στη διάθεση των εκπαιδευτικών. Είναι σίγουρα ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις κακοκαιρίας που τα σχολεία παραμένουν κλειστά, είναι χρήσιμη όταν από τον νόμο προβλέπεται η απασχόληση των μαθητών σε ωράριο εκτός του διδακτικού, παραδείγματος χάρη για τη λειτουργία Ομίλων ή Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων. Λειτουργεί όμως και απειλητικά για τον εκπαιδευτικό εξαναγκάζοντάς τον να συμπεριφέρεται ως δύναμη καταστολής όταν το σχολείο βρίσκεται υπό κατάληψη και αυτός οφείλει με την απειλή της καταχώρησης απουσιών να κάνει μάθημα μέσω Webex, σ’ ένα μαθητικό κοινό που στην πλειοψηφία του δεν συμμετέχει, απλά συνδέεται. Η πραγματικότητα βέβαια είναι πως ελάχιστες καταλήψεις σχολείων προκύπτουν ως αποτέλεσμα γενικών συνελεύσεων και πως κανείς δεν ενδιαφέρεται να εξηγήσει στους μαθητές ποια είναι τα δικαιώματά τους και ποιες οι υποχρεώσεις τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών το 2024 δεν είναι πολιτικοποιημένοι, οι παππούδες τους ήταν γιατί ανατράφηκαν σε διαφορετικό περιβάλλον, οι ίδιοι όχι.
Ως προς την αποτελεσματικότητα του μαθήματος, η Μαρία δεν έχει σε κάθε μάθημα κοινό 4-5 μαθητές αλλά 20-25 μαθητές με διαφορετικές δυνατότητες πρόσληψης, προερχόμενους από διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα. Δεν είναι όλοι τους φροντισμένα από τις οικογένειές τους παιδιά, κάποιοι δεν πηγαίνουν καθόλου φροντιστήριο, κάποιοι έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν ιδιαίτερα μαθήματα με υψηλά δίδακτρα. Το διαφοροποιημένο μαθητικό κοινό είναι πρόκληση για τον εκπαιδευτικό όχι για την επίτευξη της αριστείας αλλά για την επίτευξη δημιουργικής αλληλεπίδρασης και ενσωμάτωσης στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας, που αποτελεί προθάλαμο για την κοινωνική ένταξη. Η Μαρία καλείται ν’ ακολουθήσει συγκεκριμένα προγράμματα σπουδών, που δεν στοχεύουν αποκλειστικά στην είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Χρησιμοποιεί σχολικά εγχειρίδια που περιέχουν κείμενα ενδιαφέροντα αλλά κάποιες φορές ξεπερασμένα από την εποχή. Αναγκάζεται να παράξει το δικό της υλικό, που δεν είναι συγκεντρωμένο σε ένα βοήθημα, όπως συμβαίνει με τα φροντιστήρια. Επιτελεί ταυτόχρονα μία σειρά από διαφορετικά καθήκοντα, από τη διδασκαλία του διδακτικού της αντικειμένου ως τη γραμματειακή υποστήριξη, την περιφρούρηση στο προαύλιο, την αναπαραγωγή φωτοτυπιών. Μεταφέρει δουλειά στο σπίτι, αν έχει όχι φιλοδοξίες αλλά ευαισθησίες, και επιδιώκει την επιμόρφωση, που ούτως ή άλλως είναι επιβεβλημένη γιατί οι αλλαγές είναι ταχύτατες. Η ίδια γενιά εκπαιδευτικών πέρασε από τον μαυροπίνακα στον διαδραστικό πίνακα κι από τη συμβατική στην ψηφιακή τάξη. Όμως άδειες για εκπαιδευτικούς λόγους και επιμόρφωση δεν δικαιολογούνται και καθένας πορεύεται όπως μπορεί και αντέχει.
Παράλληλα, η Μαρία έχει ν’ αντιπαλέψει με την κυρίαρχη κουλτούρα του Νεοέλληνα που σέβεται μόνο ό,τι πληρώνει άμεσα από την τσέπη του κι όχι ό,τι πληρώνει έμμεσα ως φορολογούμενος πολίτης. Για εκείνη το ζήτημα δεν είναι αν λειτουργούν τα φροντιστήρια ενισχύοντας τους μαθητές στα μαθήματα που είναι περισσότερο αδύναμοι. Το ζήτημα είναι πώς θα διατηρήσει την αξιοπρέπεια της, όταν στη συνείδηση μαθητών και οικογενειών έχει παγιωθεί η άποψη πως για την είσοδο στο δημόσιο Πανεπιστήμιο, θέλετε να το ονομάσουμε κρατικό επειδή το δημόσιο στη συνείδηση του Έλληνα έχει αρνητική χροιά, το «βαφτίζουμε» λοιπόν κρατικό, για την εισαγωγή, λοιπόν, στο κρατικό Πανεπιστήμιο μέσω Πανελληνίων Εξετάσεων, το φροντιστήριο είναι επιβεβλημένο και το σχολείο «διακοσμητικό». Όταν, λοιπόν, στο δημόσιο-κρατικό Λύκειο οι μαθητές διδάσκονται την ύλη του β’ τετραμήνου της Β’ Λυκείου σύμφωνα με τα προγράμματα σπουδών, χωρίς να μπορεί να καταργήσει ο εκπαιδευτικός ούτε τα σχολικά εγχειρίδια ούτε να τροφοδοτεί συνέχεια τους μαθητές του με προσωπικές σημειώσεις και εκπαιδευτικό υλικό που παράγεται χωρίς κατοχυρωμένα τα πνευματικά δικαιώματα,[4] την ίδια στιγμή στο φροντιστήριο διδάσκονται την ύλη της επόμενης τάξης και ξεκινά η «σκληρή» προετοιμασία. Ο μαθητής συνθλίβεται και αναγκάζεται να επιλέξει. Τι; Στο σχολείο «μουγγός» και «κουφός» προκειμένου να εξασφαλιστεί η υψηλή απόδοση στα μαθήματα του Προσανατολισμού και η εισαγωγή ενάμιση χρόνο μετά στη σχολή προτίμησης.
Για τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες η Μαρία μπορεί μόνο να καταθέσει βίωμα και εμπειρία. Πολλές φορές ως τώρα κλήθηκε ως φιλόλογος να συντάξει εκθέσεις προκειμένου σε αυτά να παραχωρηθεί το δικαίωμα προφορικής εξέτασης και το εξασφάλισαν, έστω και την τελευταία στιγμή. Όμως το ελληνικό δημόσιο σχολείο δεν έχει καταφέρει ούτε απόλυτα να εξαλείψει τον σε βάρος τους ρατσισμό, ούτε να τους δώσει τα εφόδια ώστε ισότιμα να διαγωνιστούν. Πώς μπορεί σ’ ένα διαγώνισμα τετραμήνου, κι ενώ οι υπόλοιποι γράφουν, ο εκπαιδευτικός να εξετάσει κάποιον προφορικά; Στο διάλειμμα, αν έχει εφημερία, ποιος θα τον καλύψει αν παραμείνει στην τάξη να εξετάζει; Πώς μπορεί κάποιος να εξεταστεί ισότιμα όταν στο διάλειμμα «διαλύεται το σύμπαν;». Είναι αρκετό ένα διάλειμμα για την εξέτασή τους; Το σχολείο είναι μία κοινότητα που λειτουργεί ως προθάλαμος στην κοινωνία, παρόμοια δέχεται αυτά τα άτομα στους κόλπους της και η πραγματική κοινωνία χρόνια και χρόνια τώρα. Νομίζω πως ούτε τα φροντιστήρια Μ.Ε. έχουν τη δυνατότητα να τα στηρίξουν επαρκώς στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας.
«Ελεύθερη πρόσβαση στα Πανεπιστήμια χωρίς εξετάσεις»: Αν συνέβαινε αυτό, τότε θα θέλαμε το ΟΑΚΑ, για να στεγάσουμε πανεπιστημιακές τάξεις, σημείωσε ο Ηρακλής, θυμίζω. Η Μαρία διαφωνεί και υποστηρίζει την ελεύθερη πρόσβαση, γιατί προϋποθέτει την προσωπική ευθύνη για τις επιλογές του καθενός. «Δεν επιλέγω τη σχολή βάσει της κατάταξής μου στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, αλλά επιλέγω τον συγκεκριμένο κλάδο με κριτήρια την αρέσκεια μου, την επαγγελματική αποκατάσταση που θα μου εξασφαλίσει, τις προσδοκίες μου για τη μελλοντική ζωή μου και πάνω απ’ όλα έχοντας επίγνωση των ορίων και των δυνατοτήτων μου, έχοντας πλήρη συναίσθηση του τι μπορώ να κάνω και τι όχι. Αν έχω κατάλληλο επαγγελματικό προσανατολισμό και δεν επιδιώκω σπουδές στο πλαίσιο μιας κοινωνίας επίδοσης, τότε δεν επιλέγω καθόλου την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, επιλέγω ένα ΙΕΚ που μου παρέχει κατάρτιση. Κι αν έχω ένα απολυτήριο Λυκείου που να αντιστοιχεί σε πραγματικές γνώσεις, μπορώ να είμαι πολίτης ικανός να γνωρίζει πού να απευθυνθεί και πότε για να εξασφαλίσει τα δικαιώματά του, όχι «αναλφάβητος πολίτης» με πανεπιστημιακό πτυχίο σε μία ήδη κορεσμένη αγορά εργασίας.
Ο Ηρακλής μιλά για Ενιαίο Εθνικό Απολυτήριο που μας βάζει πάλι στο «τριπάκι» των φροντιστηρίων, αφού υποτίθεται πως, για να είναι αδιάβλητο, θα πρέπει να προηγηθούν εξετάσεις σε πανελλήνιο επίπεδο, εφόσον υπάρχει πάντα η απειλή της ευνοιοκρατίας και της μη αντικειμενικής αξιολόγησης στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας. «Φαύλος κύκλος» και δεν κόβεται έτσι ο «γόρδιος δεσμός» με το φροντιστήριο, εφόσον αυτό εξασφαλίζει νέες θέσεις εργασίας σε ένα κράτος που αδυνατεί να δώσει δουλειά σ’ όλους τους αποφοίτους των πανεπιστημιακών σχολών κι επιθυμεί να μεταθέτει αυτή του την ευθύνη στον ενοχικό ευσυνείδητο γονιό, που δεν θα διστάσει να ξοδέψει και την τελευταία ρανίδα του οικογενειακού προϋπολογισμού για την εξασφάλιση μίας καλύτερης ζωής στο παιδί του, χωρίς όμως να σκέφτεται πως σε κοινωνίες έντονα ανταγωνιστικές, με υψηλά ποσοστά νεανικής παραβατικότητας και βίας, το μέλλον των νέων ανθρώπων είναι υπονομευμένο. Όταν η Μαρία παίρνει από μαθητές και μαθήτριες την απάντηση πως «θα έχω ανοιχτό το βοήθημα του φροντιστηρίου και θα λύνω ασκήσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματός σας, αφού δεν σας ενοχλώ, τι πειράζει; Αν δεν το κάνω, τότε δεν θα καταφέρω να περάσω στη σχολή της πρώτης μου επιλογής, γιατί μόνο το φροντιστήριο εστιασμένα με βοηθά ως προς αυτό. Επομένως, αρνούμαι να συμμετέχω στο μάθημα, πάνω απ’ όλα σ’ αυτή τη φάση της ζωής μου σημασία δεν έχει η ομάδα και η συνεργασία αλλά ο εαυτός μου». Τότε τι γίνεται; Παύει ο/η εκπαιδευτικός να ελπίζει; Όχι, απλώς εξορθολογίζει, και όπως ο Ηρακλής προσφέρει τις υπηρεσίες του στο πλαίσιο του ελεύθερου ανταγωνισμού ευσυνείδητα, το ίδιο ευσυνείδητα προσπαθεί με τα μέσα που το κρατικό σχολείο τής παρέχει, με ευαισθησία και σύνεση να συνεισφέρει στο σχολείο της γειτονιάς. Δυσκολεύεται όμως, το ομολογεί, να υποστηρίξει πως είναι κατά των μη κρατικών Πανεπιστημίων, όταν στις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης, πλην της τριτοβάθμιας, το κρατικό και το μη κρατικό συνυπάρχουν όχι σε αγαστή σύμπνοια. Ένα κεφάλι που στηρίζεται σε δύο σώματα, τέρας μοιάζει.
[1] Ο Ηρακλής Ζωγράφος και η Μαρία Τσούρτη είναι απόφοιτοι του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
[2] Μέσω διαγωνισμών του ΑΣΕΠ.
[3] Ενδιαφέρον θα είχε εδώ αν μπορούσα με ποσοστά να παρουσιάσω την εικόνα: οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί του Λυκείου διαθέτουν τίτλο μεταπτυχιακών σπουδών σχετικό με το αντικείμενο διδασκαλίας τους, κάποιοι έχουν και διδακτορικό δίπλωμα και σίγουρα έχουν παρακολουθήσει επιμορφώσεις και σεμινάρια κατάρτισης σε τομείς που αφορούν το εκπαιδευτικό και διδακτικό τους έργο.
[4] Γενικά ό,τι παράγει ο εκπαιδευτικός του δημόσιου σχολείου (σενάρια διδασκαλίας, κριτήρια αξιολόγησης, εκπαιδευτικό υλικό στα πλαίσια σχολικών δραστηριοτήτων κ.λπ.) τίποτε δεν αμείβεται ξεχωριστά και δεν υπάρχουν κατοχυρωμένα πνευματικά δικαιώματα γι’ αυτόν που το έχει παράξει.
Νέα Παιδεία (2024), τ. 189-190
Δείτε πληροφορίες για τη συνδρομή του 2024 στη σχετική ιστοσελίδα.
