Με την είσοδο του νέου έτους και ώσπου να ευχηθούμε "καλή χρονιά" έφυγε για το μεγάλο ταξίδι ο Χριστόφορος Μηλιώνης (1932-2017), που κράτησε με επιτυχία στη ζωή του δυο δύσκολους και απαιτητικούς ρόλους υπηρετώντας γόνιμα τη λογοτεχνία και την εκπαίδευση, χωρίς η ενασχόληση με τη μια να ζημιώσει την άλλη.
«Το κάθε τι είναι καλό βγαίνοντας από τα χέρια του συγγραφέα των πραγμάτων και όλα εκφυλίζονται στα χέρια του ανθρώπου». Αυτές είναι οι πρώτες λέξεις από τον Αιμίλιο, τη γνωστή παιδαγωγική πραγματεία του J. J. Rousseau, γραμμένη το 1762.
Τα γνήσια παιδιά του Διαφωτισμού φέρουν στο πολιτικό τους DNA τα βασικά γονίδια που συνιστούν την ουσία της αστικής δημοκρατίας: λαϊκή κυριαρχία των πολλών (πλειοψηφία), πολιτική ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη (με έμφαση στη μια ή στην άλλη αλλά πάντα συμπληρωματικά - όχι αντιθετικά), πίστη στον άνθρωπο και στις δυνατότητές του, ανοχή και αποδοχή του άλλου, ισονομία, πλουραλισμός, επιλογές κ.α. που συγκροτούν έναν υψηλό αξιακό κώδικα πολιτικής οργάνωσης της κοινωνικής ζωής.
Άραγε ένα κείμενο λογοτεχνικό λέει κάτι αφ΄ εαυτού, έχει δηλαδή εγγεγραμμένο στο λόγο του ένα νόημα, ένα μήνυμα ή λέει κάθε φορά αυτό που καταλαβαίνει κάθε αναγνώστης σε κάθε ανάγνωση, σε κάθε κοινωνία , σε κάθε εποχή;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να λυπάται κανείς σήμερα στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα η Εκκλησία δεν ασκεί κοσμική εξουσία όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ανατολής ούτε όμως είναι περιθωριοποιημένη από το κράτος όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες της Δύσης.
Δεν ξέρω γιατί επικράτησε η άποψη να παρουσιάζεται, στις παιδαγωγικές σχολές και στα σχετικά σεμινάρια, η Διδακτική και η τεχνική της διδασκαλίας με τους όρους και τη διαδικασία της ούτως ή άλλως άχαρης επιστήμης και όχι με όρους τέχνης και μάλιστα της θεατρικής τέχνης.
Όλοι τώρα ξέρουμε τι θέλουμε, αφού το είχαμε και το χάσαμε. Θέλουμε να έχουμε ένα τεράστιο και γενναιόδωρο κράτος από το οποίο να τρεφόμαστε όλοι, ποιος λίγο ποιος πολύ, κατά δύναμιν έκαστος και κατά τη δυνατότητα προσέγγισής του στο μπουφέ της εξουσίας.
Δεν ξέρουμε πόσο παλαιά είναι, παραμένει ωστόσο ανοιχτή η διαφορά μεταξύ της επιστημονικής και της παιδαγωγικής στάσης στην εκπαίδευση και ιδιαίτερα στη Μέση. Η διάσταση προκαλεί κατά καιρούς ποικίλα προβλήματα, ίσως να είναι και μια από τις αιτίες της δυσλειτουργίας σ αυτή τη βαθμίδα.
Η ρήση του τίτλου αποδίδεται στο λυρικό ποιητή Σιμωνίδη τον Κείο (από την Κέα, από τη Τζια δηλαδή, 556-468 π.Χ.) που αφού έζησε στην αυστηρών αρχών και νόμων πατρίδα του, ταξίδεψε και έζησε επίσης στην Αθήνα, στη Θεσσαλία και στη Σικελία.
Ενα από τα ωραιότερα ποιήματα του Γκάτσου είναι, νομίζω, το "Γύφτισσα μαϊμού" και κυρίως οι τρεις μεσαίες στροφές που αρχίζουν με το στίχο Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, αυτό που μελοποίησε έξοχα ο Ξαρχάκος.
Αν το δημόσιο σχολείο, καθώς λένε, αδιαφορεί, έχει ελλείψεις, αδυναμίες, ανισότητες, αν έχει εγκαταλειφτεί στην τύχη του και στον πατριωτισμό των λειτουργών του, που δεν είναι βέβαια πάντα δεδομένος, αν δεν αποδίδει ούτε κατ ελάχιστο το κόστος της συντήρησής του, αν είναι γεμάτο από αργίες, απεργίες, συνελεύσεις, καταλήψεις και περιπάτους στο κοντινό άλσος, αν η δωρεάν παροχή της δημόσιας εκπαίδευσης έχει καταστεί το άλλοθι της υποβάθμισης και της απαξίωσής της αναγκάζοντας τους πολίτες να πληρώνουν ιδιωτικά τις ελλείψεις και την ολιγωρία του δημόσιου σχολείου...
Από αντιθέσεις στη χώρα μας είμαστε χορτάτοι. Αυτό που μας λείπει είναι οι συνθέσεις.
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι κάτι καινούριο, επειδή το ονομάσαμε bullying. Μπορεί σήμερα να παρουσιάζει μεγαλύτερη έξαρση αλλά το φαινόμενο υπήρχε πάντα σε όλες τις σχολικές βαθμίδες και σε ποικίλες μορφές ανάλογα με τις συνθήκες, τις περιστάσεις, τα εμπλεκόμενα πρόσωπα.
Αφού ο Πλάτων, στο τρίτο βιβλίο της Πολιτείας, ασκεί γενναία λογοκρισία στον Όμηρο για λόγους παιδαγωγικούς, νομιμοποιούμαι κι εγώ να ασκήσω λογοκρισία στον Ελύτη για τους ίδιους λόγους. Βέβαια εγώ δεν είμαι Πλάτων αλλά ούτε και ο Ελύτης είναι Όμηρος.
Λένε ότι μαθαίνει κανείς παθαίνοντας. Λένε ότι τα παθήματα γίνονται μαθήματα. Τον πάθει μάθος θέντα γράφει και ο Αισχύλος. Μακάρι να μαθαίναμε από τα παθήματά μας οι Έλληνες.
Η σχέση γνώσης και κριτικής σκέψης είναι διαλεκτική και αμφίδρομη. Η γνώση οδηγεί στην ανάπτυξη της κρίσης, ενώ η κρίση προϋποθέτει τη γνώση, για να κρίνουμε κάτι ή κάποιον πρέπει να το/τον ξέρουμε.
Ας μη αναρωτιόμαστε πια γιατί απαξιώθηκε, γιατί υποβαθμίστηκε, γιατί έχασε την αξιοπιστία της και την εμπιστοσύνη του κόσμου η δημόσια εκπαίδευση.
Αν δει κάποιος το εγχειρίδιο με το οποίο τα παιδιά της Α γυμνασίου διδάσκονται τα Αρχαία Ελληνικά (ΑΕ) δε θα ξέρει αν πρέπει να λυπηθεί περισσότερο τα παιδιά για την άσκοπη ταλαιπωρία τους ή τα ΑΕ για τον άδικο διασυρμό τους.
